Алтайдын Чолмоны

Аш-курсакты телекейдиҥ рыногына кӧптӧдӧ…

27.03.2018

Федерация Совединниҥ аграрно-аш-курсак политиканыҥ ла ар-бӱткенди тузаланарыныҥ комитединде «Россия Федерацияда эттеҥир ле сӱттеҥир мал-аш ӧскӱрериниҥ курч сурактары» деп суракла парламенттеги угуштар ӧткӧн. Ондо Алтай Республиканыҥ государственный јасакчы јаҥыныҥ Федерация Совединде чыгартулу кижизи Татьяна Гигель турушкан. Jуун мал-аш ӧскӱрериниҥ федерал билим тӧс јеринде—Подольский райондо мал-аш ӧскӱрериниҥ академик Л. К. Эрнсттиҥ адыла адалган Бастырароссийский институдында болгон.

Jуунныҥ туружаачыларыныҥ тоозында Федерация Совединиҥ аграрно-аш-курсак политиканыҥ ла ар-бӱткенди тузаланарыныҥ комитединиҥ председатели Михаил Щетинин, сенаторлор Вадим Николаев, Геннадий Орденов, Арсен Фадзаев, Государственный Думаныҥ депутаттары, Россия Федерацияныҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ мал-аш ӧскӱрериниҥ ле укту мал-аштыҥ керектериниҥ департаментиниҥ директоры Харон Амерханов, Билимдердиҥ россиялык академиязыныҥ вице-президенти, РАН-ныҥ академиги Ирина Донник, Московский областьтыҥ јурт ээлем ле аш-курсак аайынча министриниҥ ордынчызы Игорь Жаров, министерстволордыҥ ла ведомстволордыҥ, билим ле эксперт биригӱлердиҥ чыгартулу улузы турушкан.

Татьяна Гигельдиҥ ӧткӧн бу јуун керегинде куучындаганыла, ондо јаан ајару «Акча-манат аренда (лизинг) керегинде» деп федерал јасактыҥ 36-чы тизимине кубулталар кийдирерине эдилген. Туштажуныҥ туружаачылары шӱӱлтелерин айдыжып, бу кубулталар Россияныҥ јеринде ӧскӱрилген аҥылу эттеҥир эне мал-ашты ӧскӱреечилердиҥ тоозын кӧптӧдӧр деген јӧпкӧ келгендер. Онойдо ок јуртээлем биотехнологиялардыҥ бӧлӱгинде, ол тоодо ДНК-технологияларда шиҥжӱ иштерге акча-манат чыгарар аргалар кӧрӱлген. «Ороонныҥ президентиниҥ тулаан айдагы Баштанузында тӧрт јылдаҥ телекейдиҥ рыногына аш-курсакты, ороонго экелеринеҥ кӧптӧдӧ аткарар деген керегин бӱдӱрер керек. Оныла коштой эттиҥ аш-курсагыныҥ, бийик чыҥдыйлу товарлардыҥ экспортын кӧптӧдӧрине, онойдо ок ороон бойын-бойы уйдыҥ эдиле, сӱтле, маала ажыла јеткилдеерине једерге јуртээлем ишчилерге де, јербойында јаҥдарга да ас эмес иштеерге келижер» — деп, сенатор чокымдаган.

Сенатордыҥ шӱӱлтезиле, калганчы јылдарда јурт ээлемниҥ бӧлӱги ӧзӱм алынганында государствоныҥ АПК-ны тыҥыда јӧмӧп турганы камаанду. Ол тоодо 2017 јылдаҥ бери кредиттердиҥ ставказын јылына 5 проценттеҥ кӧптӧтпӧгӧни болуп јат. «Jе бу бӧлӱктиҥ оноҥ тыҥ ӧзӱмине јединер јол — ол орто ло кичӱ аргачылыкка јеҥилтилген кредиттердиҥ кемин кӧптӧдӧри» — деп, парламентарий чотойт.

Татьяна Гигель јуунда коллегаларыныҥ тургуза ӧйдӧ бюджеттиҥ јаан ӱлӱзин јуртээлем биотехнологиялардыҥ ӧзӱмине чыгарар деген шӱӱлтезин јӧмӧгӧн. Нениҥ учун дезе, бу ууламјыдагы иштер эттеҥир ле сӱӱтеҥир мал-ашты селекцияныҥ болужыла ӧскӱрерин тӱргендедер аргалу.

«Биске санкциялардыҥ айалгаларында иштеп, ӧскӧ ороондордоҥ келеечи аш-курсакты канайда солыырын сананарга келижет. Бир арга бар — сӱттеҥир мал-аш ӧскӱрерин јӧмӧӧрин тыҥыдары. Мал-ашты тудар ла азыраар керектӱ јепселдер садып алар, укту мал-аш азыраар, јеринде јеткил азырал белетеер аргалу јуртээлем кооперативтер бойыныҥ сӧзин айдар учурлу. Ончозын кыракы чоттооры база керектӱ. Бу ончозы дезе, бӱгӱнги цифровой агроэкономиканыҥ айалгазында иштеер аргалу бийик профессионал специалисттер болорын некейт» — деп, сенатор айдат.

«МКАД-таҥ 40 км ыраагында јаткан Подольский районныҥ Дубровицы поселогында јуунда сакыбас јанынаҥ јилбилӱ туштажу болгон. Jуунда турушкан јуртээлем билимдердиҥ бӧлӱгинде иштерди бириктирер ле јеткилдеер башкартуныҥ јааны, генетика ла нанобиотехнология аайынча профессор, билимдердиҥ докторы Вугар Багиров мен Туулу Алтайдаҥ деп угуп ийеле, РАСХН-ныҥ мал-аш ӧскӱрер институдыныҥ билимчилери классика генетиканыҥ гранын алтап, эмди трансгенный технологияларды ӧскӱрип турганын куучындаган. Бистиҥ туулык кочкорлор олордыҥ ајарузына база кирген эмтир. Бир канча јыл кайра ол коллегаларыла кожо «кӱндӱ Кош-Агаш аймакта болгон ло јербойыныҥ аҥчыларыныҥ болужыла кочкорлордыҥ билим иштерге керектӱ биоматериалын алган — деп, Татьяна Гигель куучындаган. —Ол болужы учун аҥчылар билимчилердеҥ бир акча да албаганы оны кайкаткан. Аҥчылар дезе, биоматериал аларга кырларла тыҥ ла јӱрген. Jӱк айрылар тушта олор билимчилерге ченелтелӱ ижинде једимдер кӱӱнзегендер».

Сенатор билимчи-генетикле, оныҥ иштериле таныжузы керегинде куучындап, институттыҥ ишчилериниҥ койдыҥ ла кочкордыҥ јаан гибриди туружаачыларды тыҥ кайкатканын айткан. Ол койдоҥ до, кочкордоҥ до јакшы јанын алган, онойдо ок сынгыр, бескези 150-200 килограмм болгон.
«Онойдо ок Алтай Республика сӱттеҥ кӧп аш-курсак эдеечи субъекттердиҥ тоозында болгонын угарга оморкодулу болгон. Меге тургуза ла санаама Шабалин аймактыҥ сӱттеҥ аш-курсак иштеп аларында республикада озочыл јердеги ишчилери кирген эди. Олор јаҥныҥ јанынаҥ јӧмӧлтӧ-болуш јогынаҥ мындый једим де болбос эди деп айткандар» — деп, Татьяна Гигель эске алынган.

Jетирӱ: РАСХН-ныҥ мал-аш ӧскӱрер институдыныҥ билимчилерине мындый ченелте-эксперимент эдерге бойыныҥ ӧйинде мында телекейде баштапкы ла катап сперманы тоҥурар технологияны тапканы болушкан.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы