Алтайдын Чолмоны

Абитуриентке јарамыкту јартамал

02.04.2018

Быјыл школды божоткон јииттерди аккредитациялу 1100 вуз ла филиал сакып јат. Jуук јылдарда кандый ууламјылар суруда болор? Кандый ӱредӱни јастырбай, талдап алар керек? Шак бу сурактар ӱредӱзин тӱгезип јаткан уулдарга, кыстарга амыр бербей јат.

—Jер-телекейде јетирӱлик эп-аргаларга јилбӱ јаан. Ол јилбӱниҥ ууламјыларыныҥ бирӱзи — эҥ тыҥ чоттомолдор (супервычеслители). Ондый чоттомолдор медицинада, космосто, ажындыра эдетен уур-кӱч белге-прогнозто керектӱ. Аайына-јартына чыккалагы — кижиниҥ меези. Ол космос ошкош, учы-куйузы јок ло билимниҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат. Ончо улусты Jер-јыҥыста муҥ јыл кайра болгоны јилбиркедет. МГУ јетирӱлердиҥ телекей кеминде баштапкы банкын тӧзӧгӧн. Бу банкта 1 миллионноҥ ажыра јӱзӱн бӱдӱм јетирӱлер бар — деп, МГУ-ныҥ ректоры Виктор Садовничий бу јуукта ӧткӧн Ачык эжиктиҥ кӱндеринде айтты.

Бийик ӱредӱлӱ заведениелерге кирип јаткандарда кандый јеҥилтелер бар болотон?
Эҥ јаан јеҥилтелер ӱренчиктердиҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствоныҥ тооломына кирип турган бастырароссиялык олимпиадаларыныҥ ла онойдо ок ӧскӧ дӧ олимпиадалардыҥ јеҥӱчилдеринде ле призерлорында. Ректордыҥ јартаганыла, јеҥилтелердиҥ ӱч бӱдӱми бар: ӱредӱге экзамендер јогынаҥ алары, ЕГЭ-ни эмезе МГУ-ныҥ ончо факультеттеринде бар ӱзеери ченелтелерди 100 баллга табыштырып ӧткӧн болзо. Школды божоткон јиитке јеҥилтелердиҥ кандыйын берерин факультеттердиҥ сайттары ажыра чокымдаар керек.

Виктор Садовничийдиҥ айтканыла, олимпиадалардыҥ јеҥӱчилдери ле призерлоры керегинде толо јетирӱлер порталдарда кандык айдыҥ 10-чы кӱнине јетире јарлалып калар. Куучын онойдо ок ӱредӱ ле билим аайынча министерствоныҥ тооломына кирип, ӱредӱге кирерине јеҥилтелер берип турган олимпиадалар керегинде база ӧдӧт. МГУ 8 олимпиада ӧткӱрет ле олордыҥ ончозы ајаруга алылат.

МГУ-ныҥ бюджетный јерлериниҥ кӧбизин олимпиадниктер алат. Ондый ӱренеечилер МГИМО-до, ВШЭ-де кӧп.

Школды божодып турган балдардыҥ тоозы астап та турган болзо, јарлу вузтардыҥ орто баллы бийик бойынча артат.

«Ӱренерге кӱӱнзегендердиҥ тоозы кайда да 2025 јыл кирезинде кӧптӧӧр, је МГУ-да конкурс ла орто балл астабас. ¯редӱге киргендердиҥ орто баллы — 85» — деп, Виктор Садовничий темдектеди.
ЕГЭ-де 80 баллдаҥ ас болзо, ӱредӱге кирери керегинде сананбас та керек. Темдектезе, МГИМО-го 2017 јылда киргендердиҥ орто баллы — 95, 2016 јылда — 94 болгон. Билгирлерди 80 балла баалаганы ла оноҥ бийик болгоны јаҥыс та +5 эмес, је талдама ла ӱзеери тереҥ билгир, сӱреен уур задачаларды бодоп, кӱч тексттерди шиҥдеп-шиҥжӱлеп билери болуп јат.

МГУ быјылгы јылда 4 муҥга шыдар бюджетниктерди ле тоозыла бого јуукташ контрактниктерди ӱредӱге алар. Ӱзеери экзаменди ончозына табыштырарга келижер. Мынызы кӱчке келижет пе? Ректордыҥ јартаганыла, 7-9 процент учуралдарда экилер де болуп јат. Темдектезе, обществознаниени кӧп тоолу балдар талдап алат, је экиге табыштыргандар кӧп болот. Мынаҥ кӧргӧндӧ, обществознание ондый ла јеҥил предмет деп айдарга болбос.

Ончо вузтар бюджетный јерлердиҥ 10 процентин абитуриенттерге — ӧскӱс балдарга, кенектерге, јуучыл керектердиҥ ветерандарына кыйалтазы јогынаҥ берер учурлу. Олорды ӱредӱге алары, ол тоодо МГУ-да, јеҥилтелӱ айалгада ӧдӧт.

Вузтарда ЕГЭ-деҥ башка, таҥынаҥ једимдерди база ајаруга алары ӱзеери баллдар алгадый јарамыкту арга болот. МГУ-да ӱзеери баллдарды кожор: ГТО-ныҥ значогы учун — 2 балл, талдама аттестат — 5, сочинение — 3 баллга јетире кожор. Виктор Садовничий мынайда јартады: «Сочинениелерди экелбес, бис керектӱ ончо немени јетирӱлердиҥ базазынаҥ аларыс». Мындый ээжи ончо вузтарда. Сочинениени олордыҥ ортозынаҥ тоолузы ајаруга алып турганы карамду. Быјыл оны, темдектезе, Вышка ајарузына алып, бааны 10 баллга јетире берер. МГИМО талдама аттестат учун ЕГЭ-ге 4 баллды, ВШЭ — 3, МИСиС — 10, МФТИ 2 баллды берер. Jарлу вузтардыҥ ончозына јуугында ГТО-ныҥ значогы учун 2 баллды аларга јараар. МИСиС оны 5 баллга баалап јат.

«Российская газета»

Вузтарда јаҥы кандый специальностьтор болор?

МГУ «космические исследования и космонавтика» деген ууламјы аайынча специалитет ачар. База «космические медико-биологические исследования» деп магистерский программа ачылар. Сеченовтыҥ университеди бакалавриатта «информационые системы и технологии», «наноматериалы», «материаловедение и технология материалов», «механика и математическое моделирование», «интеллектуальные системы в гуманитарной сфере» деген јаҥы ууламјыларла таныштырат.

Москвада государственный педуниверситеттиҥ бакалавриадында эки јаҥы — калыктар ортодогы ӱредӱниҥ институды ла ӱредӱниҥ эҥ бийик школы деген бӧлӱктер ачылып јат.
Москвада Скрябинниҥ адыла адалган ветеринарный медицинаныҥ ла биотехнологияныҥ академиязыныҥ зоотехнология ла агробизнес факультединде јаҥы нутриогеномика деп специальность ачылды. Ондо мал-аштыҥ угы-тӧзин кубултар азыралдыҥ аайын, аргаларын, камаанын ӱренер.