Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Амаду Мамадаков: Телекейде сеге јилбӱ болзын…

10.04.2018

Павел Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда тулаан айдыҥ 30-чы кӱнинде ады јарлу киноактер, Алтай ла Тува республикалардыҥ нерелӱ артизи, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреады, Москвада «Et Cetera» деген театрдыҥ актеры, Щепкинниҥ адыла адалган училищениҥ ӱредӱчизи Амаду Мамадаковло јайаандык туштажу ӧтти. Ады јарлу јерлежисле ӧткӧн туштажуда РФ-тыҥ Госдумазыныҥ депутады Иван Белеков, АР-дыҥ культуразыныҥ министри Ольга Антарадонова, «Алтайдыҥ эпшилери» деген јондык организацияныҥ башкараачызы Светлана Полетаева, театрал училищеде кожо ӱренген нӧкӧрлӧри турушты.

А. Мамадаков туштажуныҥ бажында кӧрӧӧчилерге Кемероводо садуныҥ «Зимняя вишня» деген тӧс јеринде болгон ӧрттӧҥ улам божогондордыҥ эземин тымыкта эзедип ийели деп баштанды.
Туштажу ӧйинде ого нениҥ учун актердыҥ ижин талдап алган деп сурак болгон. «Кижиниҥ јӱрӱминде ырысту, сакыбаган учурал база болуп јат» — деп, ол каруузын јандырды. Jе андый да болзо, ол бойыныҥ ада-энезине, школдо ӱреткен ӱредӱчилерине быйанду јӱрет. Кем билер, олор эмес болзо, сакыбаган учурал, арга да болбос эди. Jе онойдо ок јайалта, турумкай, ичкери јӱткимел јогынаҥ јаан јер албазыҥ ине.

Амадуга јаан јолына чыгарына Щепкинниҥ адыла адалган училищениҥ алтын бозогозын алтап киргени база сакыбаган учурал деп айдарга јараар. Актердыҥ айтканыла, ӱредӱчилер бойыныҥ учурын табарга ла ӱредӱ ӧйинде ӧзӧгинде одын, байлыгын јылыйтпаска болушкан, таскаткан. Ӱренип тура ойногон баштапкы сӱр-кеберлер ачык, јайым болорго, једикпестерди божодып, келер ӧйдиҥ артизиниҥ једимдӱ, јеҥӱлӱ бӱдӱминиҥ тӧзӧгӧзин салган.

Бойы керегинде эрмек-куучынын ол талдама деген киноиштерине тайанып ӧткӱрди. Актердыҥ ойногон кинолорыныҥ текши тоозы тӧртӧннӧҥ ажыра.

«Звезда» (2002 ј.). Киноныҥ јолында бу кино актерды ичкери ӧзӱмге, јаан јолго чыгарган. Съемкалардыҥ алдында Амадуга (бу ӧйдӧ ГИТИС-тиҥ ӱренеечизи) эки айдыҥ туркунына Москваныҥ јуугында турган Таманский дивизияда «службазын» ӧдӧргӧ келишкен.

—Институттаҥ јуучыл частька туйказынаҥ качарга келижип туратан. Разведчиктер-кайучылдар бисти эки айдыҥ туркунына 1941 јылдыҥ автоматтарыла Подмосковьениҥ агаштар аразыла тыҥ ла сӱрген¾ Кажыбыс ла бескезин база чачкан ла. Jе јилбилӱ болгон. Съемкалар «путчтыҥ» кийниндеги сыраҥай кӱч ӧйдӧ ӧткӧн, «Мосфильмде» бастыра јанынаҥ «јыртык» болгон. Танктар сынып јат, биске канча кӱндерге саста отурарга келишкен¾ Jаан киноны согуп турганын база аайлаар-билер керек — деп, актер јартады. — Съемкалар эдип турган группага экрандагы 3 минуттыҥ ӧйин согорго 12 сааттыҥ туркунына баш кӧдӱрбезинеҥ иштеер керек.

Амаду Мамадаков Ногон Шумаровтыҥ айдып бергениле, киного арчынла аластанар алтай чӱм-јаҥды кийдирген. Кӧрӧӧчиге солун чӱм-јаҥ баштапкы сценарийде јок болгон. Киноныҥ продюсери Карен Шахназаровло јӧбин берзин деп узак куучындажарга келишкен. Шак ла ондый чӱм-јаҥныҥ шылтузында Алтайда јаткан албатыныҥ кӧгӱс байлыгыла орооныс, ӧскӧ дӧ ороондор таныжар ине.

Амадуныҥ ады-јолы «Звездадаҥ», оноҥ «Солдаты» деген кинодо рядовой Иван Вокутагинниҥ сӱр-кеберинеҥ ле ала текши Россияда элбеде јарлу боло берген деп айдарга јараар. Актер мыныла колбой бойыныҥ јӱрӱминде болгон учуралдарды куучындады. Оромдо, метродо таныш эмес улус бойыныҥ јуук најызы, нӧкӧри кирези кӧрӱп, токтодотон болуптыр. Кезик учуралда полицияга да экелип туратан.

«72 метра» (2001 ј.). Подводниктерле болгон јеткер керегинде кино. Сууныҥ тӱбиле јӱрер «Курск» деп атомный кемеде болгон јеткер-тӱбектиҥ кийнинеҥ соккон кино. Бу да кинодо, онойдо ок јуу-чакка учурлалган ӧскӧ дӧ кинолордо иш кӱчке келишкен деп, актер темдектеди.

—Мен чын ла ондо ыйлагам¾ Качан мындый рольдорго кирзеҥ, оныҥ ончозын канайда болгонын кӧргӱзер арга јок. Мында ӱзӱктерде-сценаларда чӱмдемел талдаш ӧдӱп јат. Оноҥ ӧскӧ кӧрӧӧчи ол бастыра тӱбекти, ачу-коронды кӧрӧргӧ чыдашпас. Бу рольдорго табынча кийим-тудум, темир, отурган окоптыҥ балкажы ажыра кирип јадыҥ. Кӧрӧӧчини кожо санааркадар, санандырар керек. Ого једерге, актер кинодо ӧдӱп јатканын бойы ажыра ӧткӱрип, ӧзӧгиле сезип, ойноор учурлу…

«9 рота» (2005 ј.). Чын болгон керектерге тайанып тургузылган кино. Актер Амаду Мамадаковтыҥ јайаандык јолыныҥ база бир учурлу бӧлӱги болуп јат. Киноныҥ тӧс јеринде — 1988 јылдыҥ бажында болгон чын керектер. «Магистраль» деген операция ӧйинде Афганистанда 345-чи таҥынаҥ парашютно-десантный полктыҥ 9-чы ротазыныҥ десантниктери 3234 таҥмалу бийикте јуулашкан.

Бу кино бойы да јилбилӱ. Jе тургузар тужында тузаланган уур-кӱч эп-аргалардыҥ шылтузында сӱреен чындык тӧзӧгӧ алынды. Съемкалар бир ле дубльдаҥ согулып барган. Амадуныҥ су-алтай чырайына тӱҥей актер Роскинодо јок болгон учун, ондо дублер-каскадер болбогон. Режиссер Федор Бондарчук бу рольго Амадуны кастинг јогынаҥ ла алганы оны база сӱӱндирген.

—Актерлор кастингти сӱӱбей јат —деп, ол кӱлӱмзиренген айас јартады. — Онызы байа кижи бойын сатканына бодолду…

«Монгол» (2007 ј.) Калыктар ортодогы ӱлекерде Россиядаҥ сок јаҥыс актер, бистиҥ јерлежис Амаду турушкан. Тӱӱкилик драма монголдордыҥ башчызы ла полководец Темучинниҥ салымын кӧргӱзет. Темучин тӱӱкиде Чингисхан деп ады-јолыла арткан. Озо баштап эки сериялу киноны «Оскарга» чыгарарга, такып јазайла, кыскарткан. Онойып Чингисханныҥ бала тужы бӱткӱлинче «бычакка» кирген. Шак ла ол ӱзӱктерде Амадуныҥ тӧс ойыны болгон. Jе ондый да болзо, съемкалар ӧткӧн эки јылда онойдо ок кыдат кинематографисттерле кожо иштегенин ол качан да ундыбас. Актер оноҥ тузалу, байлык ченемел алган. Съемкалар КНР-дыҥ Синьцзян-Уйгур автоном аймагында ӧткӧн. Кажы ла катап иш-съемкалар башталар алдында режиссер јаан-Сергей Бодровтыҥ сураганыла, ээлӱ-чуулу, байлу мӧҥкӱлерге јаан кӱндӱӱ-кӱрее салатандар.

—Биске сӱтти монголдор флягаларла, этти кайырчактарла экелетен. Узада чӧйилип барган улус мӧҥкӱ тайганыҥ чике бажына чыгып, байагы аш-курсакты кӱндӱӱ-кӱрее эдип салатан — деп, Амаду куучындады. — Съемкалар ӧдӱп турган јерлер чындап та кандый да куулгазын ээлерлӱ, ийделӱ болгон. Темдектезе, јуу-согуштыҥ бир ӱзӱгин јебрен ӧйлӧрдӧ јаан јуу-согуш ӧткӧн јерде соккон. Киносогоочыларды кандый да јажытту, улу ла кеен айалга, ийде, сезим, тыныш курчаган. Олор оны иш те, амыраар да ӧйдӧ сӱреен јакшы сескен. Кандый да кӧскӧ кӧрӱнбес ийдениҥ курчуузында ошкош деп билдирген.

«28 панфиловцев» (2016 ј.). Бу фильм албатыныҥ јууган акчазына согулган. Танктарла ӧткӧн јуу-согушта чып ла чын танктар турушпаган. Спецэффекттер баалу, оныҥ учун башка-башка эп-аргаларды тузаланарга келишкен. Актер канча ӱйе кинематографисттердиҥ компьютердеҥ озо чактарда тузаланган јажыттарыныҥ кезигиле кӧрӧӧчилерди база таныштырды.

—Магазинге сыр јӱгӱрӱкле барып, ойынчык танктарды садып алганыс. Ак простыньды јайып, танктарды учукла јылдырып, согуп баштаганыс. Кӧӧрӧп чыктыс, јурукчыларды бойыска тарттыс. Оноҥ Санкт-Петербургтыҥ јуугында тепсеҥди табала, окопторды казып, јажыл фанерадаҥ танктардыҥ сӱрлерин, сомын кезип, чанага тургустыс. Ӱчӱ ийткенис, мен адаачы кижи болуп турдым…

«Байкальские каникулы» (2015 јылдаҥ ала бӱгӱнге јетире согулат). Бистиҥ ӧйдӧ ас учурап турган учурал деп айдарга јараар. Балдардыҥ кинозын согоочы авторлордыҥ бойлорыныҥ эрчимиле, кӱӱниле ӧдӱп јаткан иш деп айдар керек. Олор Бурятияда балдардыҥ киношколын тӧзӧгӧн. Ондо бӱгӱнги кӱнде эки јӱстеҥ ажыра бала ӱренет. Бу киноныҥ улалганы бар. Удабас 3-чи бӧлӱгиниҥ съемкалары башталар. Бистиҥ јерлежис Амаду ондо база ишјал албазынаҥ ойноп јат. Профессионал актерлордо дебютанттарга болужатан алтын ээжи, кайда да јарлалбаган јасак бар.
Актер онойдо ок бӱгӱнги кӱнде Сибирьдиҥ кӧп тоолу талаларында киного јилбӱ јаан болгонын база темдектеди. Jербойында согулган кинолор элбеде јарлу, јилбӱде болгонын база айтты.

—Якутияда, темдектезе, эмдиги ӧйдӧ киноны кажы ла јуртта согуп јат деп айдарга јараар. Jербойыныҥ бир кинозынаҥ јуулган акча кемиле Голливудтыҥ «Аватарын» акалаган! Талаларда киного јилбӱ јаан, иш кайнап јат. Бисте, Алтайда, бу иш база јолын алынган болзо. Мында Михаил Кулунаков деген јайалталу режиссер иштеп турган деп билерим. Ӱредӱни Санкт-Петербургта алган. Мындый улусты јӧмӧӧр-болужар керек. Качан да культураныҥ ла киноныҥ министерствозы болгон. Jе оноҥ бу сӧс јылыйган. Ончо неме акча-манатка тӱртӱлип јат ине. Мен бери съемочный группаны экелер эдим, је чоттоп баштазаҥ, чыгым сӱреен јаан, баалу. Менде республикада киноныҥ тӧзӧлгӧзин тӧзӧӧр амаду бар, ол тужында ченемелдӱ, бойыныҥ ижиниҥ устарын кычырар арга болор эди. Шак ол база бистиҥ јаҥы киного ичкери јол берер арга деп кӧрӧдим. Бу шӱӱлтени ичкери јылдырып кӧрӧрим, айса болзо, келижер… — деп айткан.

Амаду Мамадаков РСФСР-дыҥ албаты артизи Александр Калягин башкарып турган театрдагы јайаан ижи, јаҥы рольдоры керегинде куучындады. Кӧрӧӧчилердиҥ кӧп тоолу сурактарына карууларын јандырды. «Бӱгӱнги кӱнде мен јылдыс деп айдарында кӱч неме јок: телефонныҥ камеразын бойыҥа удура тудуп, фотого тӱжӱп, сӱриҥди телекейле таркадып ийериҥ. Jе эҥ ле учурлузы — сен бойыҥ телекейге јилбилӱ бе, эмезе телекейди јилбиркедип, бойыҥа тартып болорыҥ ба деген сурак јииттерди, јаш ӱйени санандырар, олорго ичкери ӧзӧр арга берер учурлу» — деп, артист Амаду Мамадаковтыҥ айткан сӧстӧринде тереҥ учур бар.

Россияда ла телекейде Алтай Республиканыҥ адын-чуузын чыгарып, једимдӱ иштеп јӱрген јиит, је байлык ченемелдӱ актерго Иван Белеков, Светлана Полетаева јылу, учурлу сӧстӧрин айттылар. Ольга Антарадонова тургуза ӧйдӧ Щепкинниҥ училищезинде ӱренип турган балдар Амадуныҥ ајарузында, кичеемелинде болгонын темдектеди. Туштажуныҥ учкары сценага артисттиҥ кожо ӱренген нӧкӧрлӧри чыгып, олорды бириктирген кожоҥын кожоҥдодылар.

К. ПИЯНТИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина