Алтайдын Чолмоны

Темдектегедий кӧргӱзӱлер бар

13.04.2018

Кандык айдыҥ 9-чы кӱнинде республикан прокуратураныҥ јаҥы туразында пресс-конференция ӧткӧн. Анда Алтай Республиканыҥ прокуроры Николай Мылицын, оныҥ баштапкы ордынчызы Вячеслав Рехтин ле прокуратураныҥ аппарадыныҥ ишчилери турушкан.

Олор республиканыҥ элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларына прокуратураныҥ 2017 јылдагы ижиниҥ турулталары керегинде куучындаган. Анайда ок ар-бӱткенди корыыры аайынча јасакберимди буспазыныҥ, саду-соотонор тӧс јерлерде ӧрт болдыртпазыныҥ, јасакберимди бӱдӱрериниҥ, инвесторлордыҥ тап-эриктерин буспазыныҥ (муниципал ла государственный јӧптӧжӱлер аайынча тӧлӱлер) сурактары ла оноҥ до ӧскӧ сурактар кӧрӱлген.

Николай Мылицын бойыныҥ куучынында прокуратураныҥ ижиниҥ јаан учурлу ууламјылары керегинде айткан. Ол тергеебисте болуп турган каршулу керектердиҥ айалгазыла колбой јартамал эдип тура, прокурорлордыҥ јаҥ корыыр органдарла кожо ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ шылтузында каршулу керектердиҥ, ол тоодо эр кемине јетпегендер эдип турган каршулу керектердиҥ тоозы астаганын темдектеген.

Прокурорлор, мынаҥ да озо јылдарда чылап, јаан ајаруны коррупцияла тартыжарына, аргачылыкка кирижерин болдыртпазына, јонјӱрӱмдик јанынаҥ уйан корулалган граждандардыҥ јилбӱлерин корыырына эдет.

Ар-бӱткенди корыыр јасакберимди буспазы, ол тоодо Турачак ла Чой аймактарда аркаларды корыыры аҥылу ајаруда турат.

Николай Мылицын республикан прокуратураныҥ элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларла кожо турулталу ижин темдектеп, «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ телекӧрӱлтезиниҥ режиссеры Елена Шнейдерге РФ-тыҥ Генеральный прокурорыныҥ грамотазын табыштырган. Коллегабыс прокуратураныҥ органдарыныҥ 2017 јылда ӧткӱрген ижи керегинде эҥ артык материалдардыҥ Бастырароссиялык конкурсында јеҥӱчилдердиҥ тоозына кирген эмтир.

Прокуратура кемди де аҥылабас
АР-дыҥ прокурорыныҥ баштапкы ордынчызы Вячеслав Рехтинниҥ айтканыла, Кемероводо «Зимняя вишня» деп саду-соотонор тӧс јерде болгон јеткердиҥ кийнинеҥ бӱткӱл ороон ичинде кӧп улус болуп турган јерлерде ӧрт болдыртпазыныҥ ээжилерин канайда бӱдӱрип турганы јанынаҥ шиҥжӱ иштер ӧдӧт. Алтай Республикада бӱгӱнги кӱнге јетире андый 116 шиҥжӱ ӧткӱрилген эмтир. Бу иштер божобогон ло оноҥ до ары улалат. Шиҥжӱ ӧйинде кӧп лӧ сабада мындый бузуштар темдектелет: эвакуацияныҥ јерлери чичке болгоны, кыптарды тӱрген кӱйе бергедий материалдарла јазаганы, чыгатан ӱзеери эжиктер сомокту болгоны, суу баратан шлангтарда тебӱниҥ кеми јабыс эмезе суу јок болгоны, ӧрт болдыртпазыныҥ щиттери керектӱ јепселдерле јетире јеткилделбегени, ишчилер аҥылу ээжилерле белетелбегени.

Шиҥжӱ иштердиҥ кийнинеҥ ондор тоолу представлениелер эдилген, 18 кижи административный каруузына тургузылган, база 37 лицоны административный каруузына тургузары аайынча иштер ӧдӧт.

Ӧткӧн неделеде јаргыга «Планета» деп саду-соотонор тӧс јердеги «Планета кино» кинотеатрдыҥ ижин токтодор некелтелӱ угузу аткарылган. Шиҥжӱ иштер ӧйинде анда ӧрт болдыртпазыныҥ ээжилери бузулганы јарталган. Бу једикпестер јоголтылбаганча, соотонор учреждениениҥ ижин токтотсын деп, прокуратура јаргыга баштанган.

Келер јуук кӱндерде садуныҥ «Ткацкий 2», «Разноторг» деп тӧс јерлери, анайда ок тӱнде иштеер «Кедр» деп адалган клуб аайынча мындый ок баштанулар јаргыга база аткарылар.
Вячеслав Рехтинниҥ темдектегениле, шиҥжӱ ӧдӱп турган ӧскӧ учреждениелерде јаан једикпестер табылза, ол учреждениелер аайынча база мындый ок алтамдар эдилер.

Республиканыҥ прокуроры Николай Мылицынныҥ темдектегениле, прокуратура кандый юридический лицого шиҥжӱ ӧткӱрер, кандыйына ӧткӱрбес деп талдабай јат. Шиҥжӱ иштер бастыра ла учреждениелерде ӧдӧт. Бу иштерге специалисттер, заведениелердиҥ ээлери ле администрациялары јилбиркедилет. Jедикпестердиҥ кезиги ол ло ӧйдӧ тӱрген јоголтылып турган болзо, кезиктерин јоголторго ӧй керек. Прокуратура кемди де талдабас, кемди де килебес. Мындый једикпестердеҥ улам улустыҥ јӱрӱмине јеткер-тӱбек болуп турганын Кемероводо болгон јеткер кӧргӱскен.

Агаш кезери токтодылган
Jуртээлемдик учурлу јерлерде кезилген агаштардаҥ улам болгон чыгымныҥ кеми 2,8 миллиард салковойдоҥ ашкан деп, республиканыҥ прокурорыныҥ старший болушчызы Владислав Костерин айткан. Оныҥ темдектегениле, тергеебисте бир кезек улус агаш ӧзӱп турган јуртээлемдик учурлу јерлерди алып, андагы агаштарды промышленный кеминде кескен. Олор јасакберимдеги једикпестерди тузаланып, мындый иштерди ӧткӱрген. Прокуратура байа јерлер јасакка келишпес эттире садылган деп керелеерге, анайда ок олорды јуртээлемдик учурлу јерлердеҥ агаш фондтыҥ јерлерине кӧчӱрерге чырмайат.

Республиканыҥ прокуроры Николай Мылицынныҥ айтканыла, бу кӱч керек, је андый да болзо, прокуратураныҥ некелтелерин бӱдӱрер деген ижемји бар. Эмди јаргы ӧдӱп турарда, агаш кезери токтодылган.

Ӧткӧн јылдыҥ кӱс ӧйинде прокуратурага Турачак аймактыҥ эл-јонынаҥ бир кезек јурттардыҥ јанында агаш кезилип турганы керегинде комыдалдар келген. Ол тушта ары ишмекчи группа барып јӱрген ле ол комыдалдар чын болгоны јарталган. Jуртээлемдик учурлу јерлерде 60-110 јыл турган ла будагыныҥ јооны 20-40 сантиметр агаштар кезилип турганы темдектелген. Кажы ла кӱн кош тартар 10-15 кӧлӱк байа кезилген агашты садарына апарып турганы јарталган. Бир кӧлӱкте кайда да 27-30 кубометр агаш коштолот.

Прокурорлор байа јерлерди садарын токтотсын, олорды јуртээлемдик учурлу јерлердиҥ категориязынаҥ чыгарзын деген некелтелерле Арбитраж јаргыга баштанган. Тургуза ӧйдӧ садылган 19 участок аайынча јаргылар ӧдӧт.

Владислав Костеринниҥ айтканыла, кочкор айда республиканыҥ прокуроры агаш тартып турган автотранспортты шиҥдеерин тыҥытсын деген баштаҥкай эткен. Оноҥ бери агаш тартып алган 200-теҥ кӧп автомашина шиҥделген. 24 учуралда кезилген агаш Агаштыҥ учедыныҥ бирлик государственный автоматизированный јетирӱлик системазына (ЛесЕГАИС) кийдирилбегени јарталган, 12 административный керек ачылган.

Тургуза ӧйдӧ, байа блааш-тартышту дейтен участоктордыҥ ээлерине, ӧрттӧр чыгарын болдыртпазын јеткилдеер амадула, агаш кескен јерлерди арутазын деген некелтелер эдилген. Республиканыҥ прокуроры агаш кезери аайынча суракты јаантайын ајаруда тудат.

Тӧлӱлер јабылат
Республиканыҥ прокурорыныҥ старший болушчызы Татьяна Федотованыҥ айтканыла, прокуратураныҥ органдары аргачылардыҥ, ол тоодо инвесторлордыҥ тап-эриктери бузулбазына база ајару эдет. 2015 јылдаҥ ала прокуратура јаҥныҥ органдарыла кожо инвестиционный климат-айалганыҥ национальный рейтингиниҥ турулталарын шиҥдейт. Ороон кеминде ӧткӱрилип турган рейтинг бу ууламјыда субъекттердеги айалгалар кандый болгонын кӧрӧр арга берет. Бу иш баштап ла 2014-2015 јылдарда ӧткӱрилип башталган. Ол туштагы рейтингтиҥ турулталарыла, Алтай Республика соҥдоочы тергеелердиҥ тоозында болгон. Андый айалганы тӱзедерине ууламјылалган иштердиҥ шылтузында Алтай Республикада инвестициялык айалга оҥдолгон. 2016 јылдыҥ турулталарыла, тергеебис оноҥ озо турган 72-чи јердеҥ 50-чи јерге кӧчкӧн. Тургуза ӧйдӧ бу айалга оноҥ до ары оҥдолып барат. Бу национальный рейтингтиҥ турулталары республикан прокуратурада база шӱӱжилет.

Муниципал јӧптӧжӱлер аайынча тӧлӱлерди тӧлӧттирери тергеениҥ инвестициялык айалгазына камаанын јетирет. 2017 јылдыҥ бажында Алтай Республиканыҥ прокуратуразыныҥ аппарадыныҥ ишчилери андый тӧлӱлери бар аймактардӧӧн барып јӱрген. Ол тушта аргачыларга муниципал јӧптӧжӱлер аайынча текши тӧлӱниҥ кеми 105 миллион салковойдоҥ ажа берген болгон. Бастыра керектӱ иштер ӧткӱрилген соҥында бу тӧлӱниҥ кеми сегис катапка астадылган. Бӱгӱн муниципал јӧптӧжӱлерле колбулу тӧлӱлер эки аймакта бар ла олордыҥ текши кеми 12 миллион салковой болуп јат.

Каршулу керектердиҥ тоозы астайт
Jажы эр кемине јетпеген балдардыҥ сурактары ла андый балдарга эдилип турган каршулу керектер керегинде прокурордыҥ база бир старший болушчызы Дарья Боровских куучындаган. Ол бу сурактар јаантайын прокуратураныҥ ајарузында болгонын темдектеген. Статистикалык кӧргӱзӱлерди алар болзо, јажы эр кемине јетпеген балдардыҥ эдип турган каршулу керектериниҥ тоозы астаган. Мындый турулталар бу ууламјыда иштеп турган органдардыҥ ӧмӧ-јӧмӧ ижиниҥ шылтузында болгон. 2017 јылда андый 165 каршулу керек темдектелген. Олорды эр кемине јетпеген 160 бала эткен. 2016 јылда 194 бала 237 каршулу керек эткен. 2018 јылдыҥ баштапкы ӱч айында 24 каршулу керек эдилген, ӧткӧн јылда — 32.

Прокуратура мындый каршулу керектер болорын астадарына ууламјылалган иштерди база бӱдӱрет. Горно-Алтайск каланыҥ прокуроры бойы јиит каршучылдарла эрмек-куучындар ӧткӱрет. Полицияла, шылу ӧткӱрер комитетле, јажы эр кемине јетпеген балдардыҥ керектери аайынча тергеелик кӱреелерле ӧмӧ-јӧмӧ иштиҥ шылтузында андый каршулу керектердиҥ тоозы астайт.

Учетто туруп, кӧлӱкле маҥтаткандар
Jолдордо јеткер болдыртпазы, ишјалла колбулу тӧлӱлер керегинде прокурордыҥ болушчызы Яна Туденева куучындаган. Прокуратура бу сурактарга јаантайын јаан ајару эдип турганын ол темдектеген. Ишјалды тӧлӧӧри аайынча граждандардыҥ тап-эриктериниҥ мониторинги јаантайын ӧткӱрилет. 2018 јылдыҥ кандык айыныҥ 1-кы кӱнине јетире ишјалла колбулу тӧлӱниҥ кеми 390 муҥ салковой болгон. Бу тӧлӱ Майма аймактыҥ организацияларыныҥ бирӱзинде болгон ло тургуза ӧйдӧ тӧлӧлип калган. Jылдыҥ бажында Оҥдой аймакта бир организацияныҥ ишчилерине ишјалла колбулу тӧлӱзи база тӧлӧлгӧн. Чой аймактыҥ прокуратуразы «Веселый» рудниктиҥ ишчилерине былтырдаҥ бери улалып келген 27 миллион салковой тӧлӱ аайынча представлениелер эткен. Эки кижиге административный керек ачылган. 2018 јылдыҥ баштапкы ӱч айыныҥ туркунына прокуратураныҥ органдары ишјалла колбулу текши кеми 30 миллион салковой тӧлӱни тӧлӧттирткен.

Эзирик тискинчилердеҥ улам јолдордо болуп турган јеткерлӱ учуралдардыҥ тоозы кӧптӧгӧниле колбой, прокуратура наркологто, психиатрда учетто турган улус аайынча шиҥжӱ иштер ӧткӱрген. Андый улуска кӧлӱктерле маҥтадарга јарабас. Jе андый да болзо, олордыҥ кезиги маҥтадат. 2017 јылда наркологто учетто турган 3698 ле психиатрда учетто турган 2076 кижи аайынча шиҥжӱ иштер ӧткӱрилген. Бу улустаҥ наркологто учетто турган 413 кижиде, психиатрда учетто турган 116 кижиде тискинчиниҥ кере бичиги бар болгоны јарталган. Прокуратура бу улустыҥ кажызы ла аайынча таҥынаҥ шиҥжӱ иштер ӧткӱрген. Ол иштердиҥ турулталарыла, јаргыга бу улус тискинчиниҥ кере бичиктерин ГАИ-ниҥ органдарына табыштырары керегинде исковый угузулар аткарылган. Jаргыга бастыра андый 214 угузу аткарылган. Олордыҥ бастыразы кӧрӱлген.

Коррупцияла тартыжары тӧс ууламјылардыҥ бирӱзи
Республиканыҥ прокурорыныҥ старший болушчызы Судур Амургушев коррупцияла тартыжары прокуратураныҥ ижиниҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи деп айдып, оныла колбой Генеральный прокурордыҥ јакарузы бар болгонын, анайда ок ороонныҥ президентиниҥ Федерал Jуунга Баштанузында коррупция РФ-тыҥ национальный јеткер болдыртпазыныҥ системный чочыдузы деп айтканын темдектеген.

2018 јылдыҥ баштапкы кварталында коррупционный ууламјылу 26 каршулу керек болгоны темдектелген. Олордыҥ кезигин јамылу улус кылынган. 2017 јыл керегинде айдар болзо, коррупцияла колбулу бир муҥга јуук каршулу керектер илезине чыгарылган. Олордыҥ кӧп сабазы госслужбада иштеп тургандар алып турган кирелтелери керегинде јастыра јетирӱлер бергениле, ишке јуук улузын алганыла колбулу болгон. Ӧткӱрилген иштердиҥ шылтузында госслужбада иштеп турган бир канча кижи ижинеҥ јайымдалган.

Судур Владимирович коррупцияла колбулу керектердиҥ кӧп сабазы, ол тоодо бир кезек муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандары болуп иштеген улусла колбулу керектер керегинде элбек јетирӱлер эдер эп-аргаларда бичилген ле айдылган деди.

Коррупцияла тартыжарында ФСБ-ныҥ, прокуратураныҥ, шылу ӧткӱрер комитеттиҥ органдары ӧмӧ-јӧмӧ иштеп турганы темдектелген.

К. ЯШЕВ