«Эртенгизи — бойыстыҥ колыста...»

«Эртенгизи — бойыстыҥ колыста…»

20.04.2018

Кадын сууныҥ јарадында Себи-Оозы јурт турат. Ого табарбай, тергеениҥ аймактарына, јурттарына једер ӧскӧ јол јок. Мында ӱч јӱске јуук кижи јадат. Jылдыҥ ла сайын јурт јаанайт, јаҥы тӧзӧлгӧн билелер туралар тудат.

Jурттыҥ бойында школ јок болгонынаҥ улам балдар Чопоштыҥ школында ӱренгилейт. Алтанга јуук баланы автобус кӱнӱҥ ле таҥ эртен урокторго апарып, тал-тӱште ойто кайра экелип јат. Бойында кӧлӱктӱ эне-адалар балазын ӱзеери ӱредӱликке јӱргизип, бойыныҥ арга-кӱчин тузаланып, балазын катап ла Чопош јаар апарат. Мынаҥ озо клубтыҥ туразында бир класста эки сменала баштамы класстар ӱренген. Jе ӱредӱликтиҥ некелтелерине бу класстар келишпей турганынаҥ улам, эмди балдар Чопоштыҥ школында ӱренет.

Канча јылдарга улай Себи-Оозы јурттыҥ старостазыныҥ каруулу ижин Галина Владимировна Козорезова бӱдӱрет. Эмди бу кижиге 66 јаш. Jуртты јарандырары, оны ӧрӧ тартары, ӧскӱрери јанынаҥ кӧп сананып, старостаныҥ алдында келер ӧйгӧ бу сурактарла колбулу кӧп амадулар тургузылган. Эл-јонло бир шӱӱлтеге келип, олорло јӧптӱ иштейтени Галина Владимировнага јаҥы ачылта эмес. Ол мынаҥ озо кӧп јылдардыҥ туркунына Чопоштогы јурт јеезениҥ депутады болгон. Ветерандардыҥ биригӱзин эмдиге башкарат.

Jурт јерде кандый уур-кӱчтер туштайт? Чопоштогы јурт администрация Себи-Оозы јурттаҥ 7 беристеде, аймактыҥ тӧс јурты 50 кире беристе ыраагында турат. Jуртта кӧп сабазы јаан јашту улус јадат. Кандый ла сурагыла олор Галина Владимировнага баштанат. Jаан јашту улуска јорыктаарга кӱч, оныҥ учун староста сурактарды јууп, бирӱзин де тууразында артыргыспай, аайына чыгат.

Jаантайын ајаруда турган курч сурактардыҥ ла баштанулардыҥ бирӱзи — электроотло колбулу. Электроот ӧчкӧндӧ, тура ла јӱгӱреле, јазап берер кижини табары кӱч керек. Оныҥ учун аймактыҥ тӧс јуртынаҥ специалист алдыртарга келижет. Сууалгыштар јанынаҥ эмеш кӱчтер болгон, је аймактыҥ јааны А. Л. Механошинаныҥ болужыла сууныҥ сурагы эмди турбай јат.
Одынга ла тудум иштерге агаш алары база бир јаан сурак. Оныҥ биледин аларга, канча базарыҥ, канча јерге кирериҥ, темдектедип чаптыртарга да канча кире ӧй барып јат. Галина Владимировнага агаш ээлемниҥ бӧлӱгиниҥ специалисттериле оныҥ учун база јаантайын туштажып, иштеерге келижет.

Jуртта да јаткан болзо, иштейин дегенде, ишти таап ла албай. Jиит уулдар агашла узанар, тура-мылча тудуп садар. Пилорама да ачып алган јииттер бар деп, Галина Владимировна куучындайт. Олордыҥ ижи кӧндӱгип калган, билери, ченемел-узы да јаанаган. Удабас ла јылулар келзе, јурттыҥ тӧс оромында турган клубтыҥ јанында јаҥыртулар башталары темдектелген. Пилорамада иштеп турган уулдар бу иште акту кӱӱниле туружар болгонын староста оморкоп айтты. Не дезе, кичинек јурттыҥ бойы ӧткӱрип турган јаан байрамдары бар. Темдектезе, Масленица. Ол Себи-Оозында јӱк ле блиналар јиириле ӧтпӧй јат. Бу байрам белетелген бир јаан сценарий аайынча ӧдӧт. Jе клубтыҥ јанына байрам кӧрӧргӧ, јуулган улуста бут тыштандырып отурар јер јок. Айдарда, келер ӧйдӧ мында узада отургыштар јазалып, сцена тургузары темдектелет. Мынаҥ озо сцена клубтыҥ тепкижинде болгон… Кажы ла јуртта Масленицада јаҥжыккан аайынча сыйлар белетелген столмо турат. Бу јуртта мынаҥ озо столмоныҥ ордына карагайга чыккылаган болгон болзо, быјыл клубтыҥ одожында килеҥ столмо тургузылды.

Тургуза ӧйдӧ јурттыҥ библиотеказыныҥ ишчизи хореографка заочно ӱренип, ижиле коштой балдарды бијелеерине ӱредип туру. База бир келин балдарды јураарына ӱредет. Бу ончозы кандый да ишјал јогынаҥ ӧткӱрилип турганын Галина Владимировна темдектеди. Школдогы уроктордыҥ кийнинеҥ балдар баскындабазын јеткилдеп, ӧйди тегин эмес, бойына тузалу эдип ӧткӱрерине тазыктыру иш ӧдӱп турганы јакшы баштаҥкай. Билелик сурактар мынайып кӧрӱлип, Себи-Оозы јуртта ајару јок артпай турганы ӧскӧ јурттарга јозок болот.

Клубтыҥ туразыныҥ бир кыбында јуртта јаткандардыҥ болужыла «Русская изба» деп музей ачылган. Кемде кандый озогы казан-айак бар, ончозын экелгениниҥ шылтузында, јакшынак музей јазалып калды.

Бу јурттагы Jеҥӱниҥ паркында кичинек кереес-памятник бар. Оныла коштой Jеҥӱниҥ кӱнинде кӧдӱрип турган мааныныҥ столмозы туру. Jууныҥ јылдарында чыккан бир кижи ле јууда турушкан улустаҥ бир ветеран ол мааныны кӧдӱрип јат. Быјыл мында јаҥыдаҥ јаан иштер ӧдӧри темдектелет. Беседка, отургыштар кадалар. Мында ла оогош балдарга ойноор площадка јазалар. Бу ончо иштерде анчада ла јаан јашту улус эрчимдӱ туружат. Jииттердиҥ бир канчазы ижинде, артканы мындый иштерде туружарынаҥ кыйыжып турганы јарталды. Jе бу ла чоттолгон иштерде ӧмӧ-јӧмӧ иштеген болзо, ол ло јииттердиҥ бала-барказы мында ойноп јӱрерине јарамыкту јер боло берер эди. «Эртенгизи — бойыстыҥ колыста» деп, Галина Владимировна тӱп-шӱӱлтезин айтты.

М. ЯБЫКОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина