Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Балдардыҥ јайгы амыралтазына белетениш

27.04.2018

Тергеениҥ башчызы Александр Бердников республиканыҥ государственный јаҥыныҥ органдарыныҥ башкараачыларыла, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандарыла балдардыҥ јайгы амыралтазына ла 2018-2019 ӱредӱлӱ јылга, 9-чы ла 11-чи класстарда государственный адакы аттестацияга, јаскы кыра ижине ууламјылай јербойында кандый белетеништӱ иштер ӧткӱрилип турганы аайынча сурактарла ишмекчи јуун ӧткӱрген.

АР-дыҥ башчызы Александр Бердников јайдыҥ ӧйинде балдар болотон бастыра объекттерде јеткер болбозыныҥ ээжи-некелтелерин кыйалта јогынаҥ бӱдӱрерине ајару эткен. «Удабас ӱредӱлӱ јыл тӱгенер ле балдардыҥ су-кадыгын орныктырары аайынча јайгы кампания башталар. Бу балдарга ла олордыҥ ада-энелерине сӱӱнчилӱ керек, је ол ок ӧйдӧ јаҥныҥ башка-башка кеминде органдарына ого бийик каруулу болор керек деген молју салылат. Мында куучын ӧрт-јеткер болдыртпазы, аш-курсактыҥ чыҥдыйы, јондык јерлерде амыр-тыш айалга болорын јеткилдеери, медјеткилдеш керегинде ӧдӧт. Бу сурактардыҥ бастыразы тӧс учурлу сурактар болуп јат» — деп, тергеениҥ башчызы аҥылап темдектеген.

АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызыныҥ молјуларын бӱдӱреечи Роман Птицын балдардыҥ јайгы амыражына белетеништӱ иштер канайда ӧдӱп турганы керегинде јетирӱ эткен. Оныҥ айтканыла, быјыл балдардыҥ амыражын јеткилдейтен 233 организация иштеери темдектелген. 23102 бала су-кадыгын орныктырар, онызы школго јӱрӱп турган балдардыҥ текши тоозынаҥ 65 %. Анайда ок тоозы бир муҥга јуукташ балдарга амыраарына јарамыкту ӧскӧ дӧ айалгалар база тӧзӧлӧр.

Балдардыҥ јайгы амыралтазына ла олорды керек-јарактарла јеткилдеерине 79,2 миллион салковой акча чыгарары темдектелген, 2017 јылда 77,3 миллион салковой акча чыгарылган болгон. Амыраштыҥ стационарный лагерьлеринде каруулдаар иш тӧзӧлӧр, кӧрӱширтӱниҥ системазы ла полицияны алдыртарыныҥ кнопказы тургузылар.

Тергеениҥ башчызыныҥ јакааны аайынча быјыл «Манјӱрек» ле «Беловодье» лагерьлерди чыныктап јазаарына кажызына ла 3 миллион салковойдоҥ чыгарылган, «Куу» легерьге — 1 миллион салковой.

Роман Птицынныҥ темдектегениле, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ кезиктеринде ӧскӧ тергеелердеҥ келген балдар амырап турган окылу јарадылбаган јерлерди илезине чыгарары аайынча иш ӧткӱрери темдектелип калган.
АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Алексей Бондаренконыҥ айтканыла, быјыл бистиҥ тергеениҥ јайалталу 158 балазы су-кадыкты орныктырарыныҥ «Орленок», «Океан», «Артек» лагерьлерине барар.

Александр Бердников балдардыҥ јайгы амыралтазыныҥ ӧйинде јаш ӱйе ортодо черӱчил-тӧрӧлчи таскамалга јаан ајару этсин, экологияныҥ сурактарына учурлалган уроктор ӧткӱрер арганы кӧрзин деп јакылта берген. Анайда ок тергеениҥ башчызы балдардыҥ амыралтазыныҥ јаҥы бӱдӱмдерин тузаланары јанынаҥ шӱӱлте эткен, темдектезе, балдар республикабыстыҥ ӧскӧ аймактарындӧӧн јорыктап барар арганы.

«Кемге де Балыкчы јуртка, Алтын Кӧлдиҥ ӱсти јанына барып келери јилбилӱ болор. Улаган аймактыҥ балдары Горно-Алтайсктыҥ ӱредӱлик заведениелериниҥ базаларында амырап, бассейнге, драмтеатрга, музейге, стадионго, Акробатиканыҥ тӧс јерине ле ӧскӧ дӧ јерлерге барып келер эди» — деп, тергеениҥ башчызы темдектеди. Анайда ок ол балдардыҥ јайгы амыралтазыныҥ бастыра объекттери кӱӱк айдыҥ 20-чи кӱни кирезинде ӱзе белен болор учурлу деген.
Школдорды јаҥы ӱредӱлӱ јылга белетеери јанынаҥ айтса, Алексей Бондаренконыҥ јетиргениле, керектӱ бастыра иштерди ӧткӱрерине муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ 29 миллион салковой чыгарары темдектелип калган. Бу акчаныҥ 7,9 миллион салковойдоҥ кӧбизи ээчиде јазашту иштерге барар, ӧрт болдыртпазыла колбулу иштер ӧткӱрерине — 5,9 миллион, терроризмге удурлажарыныҥ керек-јарактарына — 3,2 миллионноҥ кӧп, медшиҥжӱ ӧдӧрине — 10,2 миллионноҥ кӧп, ашканаларды јазаарына ла јазалдарла јепсеерине — 326 муҥ салковой ло о. ӧ. иштер ӧткӱрилер.
Александр Бердников ӧрт болдыртпазыныҥ ээжи-некелтелерин бӱдӱрерине, школдордогы балдарга јарамыкту айалгалар тӧзӧӧрине аҥылу ајару этти. Кажы ла ӱредӱлик заведение эҥ ле озо кандый иштер ӧткӱрериниҥ тооломын тургуссын деп јакылта берген.

9-чы ла 11-чи класстардыҥ госаттестациязына белетенери ле оны ӧткӱрери керегинде айдып тура, Алексей Бондаренко ЕГЭ-де туружарына угузу бичикти 1669 кижи бичиген деген. Бу улустаҥ 1480 кижи школды быјылга ӱренип божодып јаткан ӱренчиктер, анайда ок орто профессионал ӱредӱниҥ 58 студенти ле школды ӧткӧн јылдарда божоткон 129 кижи. ЕГЭ-ни ӧткӱреринде тузаланылар экзаменационный 14 пункттыҥ кажызында ла онлайн ээжиле иштеер кӧрӱширтӱ болоры, экзаменди табыштырып тургандардыҥ иштерин шиҥдеп кӧрӧр технология ла сканирование тузаланылары керегинде база айткан.

Адакы экзамендер быјыл 3 бӧлӱктей ӧдӧр: ЕГЭ-ниҥ ӧйинеҥ озо бӧлӱги тулаан айдыҥ 21-чи кӱнинеҥ ала кандык айдыҥ 11-чи кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына ӧткӧн, тӧс бӧлӱги кӱӱк айдыҥ 28-чи кӱнинеҥ ала јаан изӱ айдыҥ 2-чи кӱнине јетире, ӱзеери бӧлӱги (сентябрьский) сыгын айдыҥ 4-15 кӱндеринде ӧдӧр.

Jуунда айдылганыла, ченелтелерди ӧдӧргӧ тургандардыҥ кӧбизи талдап алган предмет обществознание болуп артканча — выпускниктердиҥ 60 проценти оны талдап алган. Анайда ок кӧп сабада талдалып тургандардыҥ тоозында тӱӱки, биология ла физика. Профильный кеминде математиканы, информатиканы, литератураны ла химияны талдап алып тургандардыҥ тоозы кӧптӧгӧн.

9-чы класстардыҥ 3140 ӱренчиги аттестацияны кӱӱк айдыҥ 29-чы кӱнинеҥ ала кичӱ изӱ айдыҥ 29-чы кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына ӧдӧр, экзамендерди ӧткӱрерине 32 пункт тӧзӧлӧр.
Jаскы кыра ижине белетеништӱ иштер канайда ӧдӱп турганы керегинде јетирӱни АР-дыҥ јурт ээлем аайынча министриниҥ ордынчызы Владислав Таханов эткен. Оныҥ айтканыла, ӱрендейтен кыралардыҥ кеми, 2016 јылда болгонына кӧрӧ, 13 процентке кӧптӧгӧн. Анайда ок ол јурт ээлемниҥ товарэдеечилерине кандый государственный јӧмӧлтӧ эдилип турганы керегинде куучындаган, оныҥ айтканыла, бу ууламјыга 512 миллион салковой акча чыгарары темдектелген.

Jуунныҥ уч-турулталарыла кӧрӱлген бастыра сурактар аайынча јакылталар ла шӱӱлтелер эдилген.

АР-дыҥ башкарузыныҥ 2011 јылдыҥ тулаан айыныҥ 17-чи кӱнинде јӧптӧлгӧн 48-чи таҥмалу јӧби аайынча су-кадыкты орныктырарыныҥ лагерьлерине путевкалардыҥ ла балдардыҥ аш-курсагыныҥ орто баазы быјыл мындый болор:
—су-кадыкты корыырыныҥ лагерине путевканыҥ орто баазы — 13016 салковой (былтыр 12515 салковой болгон), индексациязыныҥ кеми 4%;
—балдар эки катап ажанганы учун баа — 142 салковой (137 салковой болгон);
—балдар ӱч катап ажанганы учун баа — 179 салковой (172 салковой);
—балдар беш катап ажанганы учун баа — 245 салковой (236 салковой).

х х х

Балдардыҥ амыралтазыныҥ организацияларыныҥ реестрине быјыл кирген 233 организацияныҥ тоозында:
каланыҥ тыштындагы лагерьлердиҥ, балдардыҥ су-кадыгын орныктырар тӧс јерлердиҥ, комплекстердиҥ тоозы 14;
балдар тӱни-тӱжи болотон 4 лагерь («Чедирген», «Радуга здоровья», «Парус надежды», «Ак-Туру»);
балдар тӱште јӱрер 169 лагерь;
аҥылу профильный ууламјылу 6 лагерь;
иштиҥ ле амыраштыҥ 1 лагери;
байкандардыҥ 39 лагери.

х х х

Быјыл балдардыҥ су-кадыгын орныктырар кампанияда таҥынаҥ 6 предприятие туружар («Пилигрим», «Балдардыҥ ла билениҥ амыражыныҥ «Орленок» деген тӧс јери», «Манјӱрек» деп турист комплекс» ООО-лор, «Себидеги боочы» УТЦ, «Заповедный бор» деген эко-парк, «Талду» РОО).

х х х

Су-кадыкты орныктырарыныҥ сезоны быјыл кичӱ изӱ айдыҥ 1-кы кӱнинеҥ ала ачылар — текшиӱредӱлик заведениелердиҥ балдар тӱште јӱрер 151 лагери, балдардыҥ су-кадыгын орныктыраачы ла ӱредӱ ӧткӱреечи «Космос» деген тӧс јери иштеп баштаар. Су-кадыкты орныктырары јанынаҥ арткан учреждениелер кичӱ изӱ айдыҥ 20-чи кӱнинеҥ ала иштеер.

х х х

Jӱрӱмниҥ кӱч айалгаларында 13820 бала су-кадыгын быјыл орныктырарын јеткилдеери темдектелген (2017 јылда мынча ок кире балдар болгон).

х х х

Балдардыҥ су-кадыгын орныктырарына ла амыражын тӧзӧӧрине чыгарылар деп темдектелген акча:
ресбюджеттеҥ — 59,5 миллион салковой (2017 јылда 59,1 миллион салковой болгон);
јербойындагы бюджеттеҥ — 15,5 миллион салковой (15,7 миллион);
ада-энелердиҥ акчазы — 4 миллион салковой (былтыр бу ла кире болгон);
АР-дыҥ профсоюзтарыныҥ акчазы — 0,2 миллион салковой (былтыр бу ла кире болгон).

х х х

Ӧдӱп јаткан јылда 15 республикан профильный сменалар ӧткӱрери темдектелген, олордо 870 бала туружар.

х х х

Балдардыҥ амыралтазы ӧйинде олорго 267 программа аайынча иш-керектер ӧткӱрилер (турист-краевед, естественнобилим, художественный, технический, физкультурно-спортивный, тӧрӧлчи ууламјылар).

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина