Алтайдын Чолмоны

«Бијеге улу сӱӱжим бар…»

27.04.2018

Анита МАТИНА — бистиҥ кала ичинде танылу бијечи дезем, бир де јастырбазым. Кандый ла байрамдарда, ӧткӱрилип турган кӧрӱ-фестивальдарда эҥ јаркынду бијелердиҥ тоозында Анитаныҥ бијелери аҥыланып турганы иле.

—Анита, бијениҥ куулгазынду телекейине сен качан келгеҥ?
—Алты јаштуда бијелеп баштагам. Бистиҥ биледе мынаҥ озо ӧйдӧ бијечи кижи болбогон. Мен эјемле кожо «Декаданс» студияга бичидип, бу јолды анда баштаганыс. Jаан класстарга једеле, эјемниҥ јилбӱлери ӧскӧ јанына бурыла берерде, мен бијениҥ телекейинде артып калгам. Тургуза ӧйдӧ спортивный бијениҥ «Тандем» деп клубыныҥ туружаачызы болуп јадым. Канайып бери 13 јаштуда келгем, анайып ла мында артып калдым.

Баштап келеримде, бу клубта 50 кире кижи болгон. Оноҥ «Тандем» керегинде улус угуп, балдарын бери экелип баштаган, јаан да улус бойлоры клубта кӧптӧгӧн. Бӱгӱнги кӱнде бистиҥ нак «јаан биледе» 150 кижи. Тазыктыраачыларым Марина Евгеньевна ла Завид Исламович Гасановтор ары ла јанынаҥ тазыктыраачы болуп бӱткен улус. Кажы ла баланыҥ ады-јолын билер, ончозына ајарулу, ончозына бойлорыныҥ билерин теҥнеҥ ӱлештирип јӱрет. Олорго келгениме эмди сӱрекей сӱӱнип јадым: канча кире ӧйди тазыктыруларда кожо ӧткӱргенис, канча кире концерттерде турушканыс. Бир јанынаҥ бис, бијечилер, «соперниктер» болуп јадыс. Jе бистиҥ ортобыста «мен јакшы, мен артык» деп оҥдомол јок, бис бир биле. Нак биле деген оҥдомол недеҥ де бийик болуп артканча.

—Кӧп ӧйиҥди бијеге берериҥде, школдогы ӱредӱниҥ јакылталарын канайып бӱдӱрип турдыҥ?
—Ол јанынаҥ бир де катап тутак болбогон. Ончозы ла бойыныҥ ӧйинде эдилип туратан. Гимназияда ӱренип турарымда, мени јаантайын ла кандый бир керек-јарактарга алдыртатан. Ӱредӱчилер уроктордоҥ божотпоско, эмеш кыйыжып тура, је тӱҥей ле божодып туратан. Ол тушта бисте бир канча алтай бијелер болгон, олорды јаантайын сурулап, бисти кычыратан.

—Бистиҥ јарлу артисттерле кожо концерттерде турушкан учуралдар болды ба?
—Эҥ ле кӧп бис ГТРК-ла иштеп јадыс. Олор ӧткӱрген «Алтай-Микста» турушканыс. Влад Санашевтиҥ концертинде кожоҥдорын јарандырганыс. Бу јууктарда казах укту артисттердиҥ концертинде бијелегем. Мындый солынталар кижиниҥ јӱрӱмин јарандырып, кӱӱн-санаазын кӧдӱрип јат. Бијечи артист кайда ла болзо, бойын кӧргӱзер арга табыла берет. Jӱрӱмде кандый ла учуралдар болуп јат.

Байрам да кӱндер, тойлор до ӧткӧндӧ, бијелеп билер болзоҥ, кожоҥчы чылап, улусты сонуркада бијелеп те ийериҥ. Кезикте кӧргӱскен бије учун ишјал да алып ийген турадыс. Темдектезе, бис драмтеатрда концертте алтай бије кӧргӱзеристе, оны јараш кӧргӧн улус бисти бойлоры ӧткӱрип јаткан кӧдӱриҥиде кайралдар табыштырарында туружарына алдырткан. Кӧрӧр болзо, Газпром кычырган эмтир. Ончобыска сӱрекей јилбилӱ ле солун болгон.

—Бијелеп баштаганыҥнаҥ ала сценага кӧп лӧ катап чыгарга келишкен болбой. Сцена сеге нени берет?
—Сценадагы артистке бойыныҥ јӱрӱминде болуп турган ончо керектерди ундып, јаҥыс ла кӧрӧӧчи керегинде сананар керек. Бойыҥныҥ кӱӱн-санааҥ бӱрӱҥкий болуп, кӧстӧриҥнеҥ кунукчыл кӧрӱнип турза, кӧрӧӧчи тургуза ла сезип ийер. Оныҥ учун сцена — ол бијениҥ чын ла куулгазынду телекейи деп сананадым. Бијени сӱӱген артист качан да болзо, бу айалганы тегиндӱ артыргыспай, чырайында кӱлӱмји ойноор, кӧстӧринде оттор кӱйер керек. Онызы бијени јарандырып, кӧрӧӧчиниҥ санаазында узакка артып калар. Бойыҥды сценаныҥ ээзи деп канча кире бодоорыҥ, бијелеери анча ла кире јеҥил болор. Акту бойыма бијени сӱӱчилерле бу куулгазын телекейле сцена ажыра ӱлежип турганым јарап јат.

—Бије сениҥ келер јӱрӱмиҥде кандый јерде турар деп сананадыҥ?
—Быјыл ӱредӱмди божодып, мен тӱҥей ле темиккени аайынча бијениҥ ууламјызыла ӱредӱге кирерим. Анда бијелик квалификацияныҥ «А» клазын алар деген амаду-молју тургузарым. Мында бир кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱретен ээжи бар. Не дезе, квалификацияны аларга, эжерлӱ болор керек. Мен оогоштоҥ ло ала узун сынду болгом, оныҥ учун кожо бијелейтен уулчактар да келишпейтен. Эмди јаан калаларга барзам, кожо бир эжер-парада бијелеер нӧкӧр-партнер табыла берерине иженип јадым. Бистиҥ кала кичинек, бијелеер кӱӱндӱ уулдар ас. Бар да болзо, кемзинетени бар. Оноҥ бије — уулдардыҥ ижи эмес деген јастыра оҥдомолдоҥ бистиҥ улус айрылып болбой јат. Jе тазыктырулар ӧйинде эдилип турган јӱк-нагрузка спортчылардыйынаҥ бир де ас эмес. Бијелеп турган уулдар карын да кӱчтӱ, јуунак, эпчил болор аргалу.

Бије кижиге кӧпти берип јат дегени тегин ле куру сӧстӧр эмес. Оныҥ учун эне-адаларды кичинек уулчактарын бијениҥ кружокторына берзин деп кычыру эдип турум. Бистиҥ тазыктыраачы баштапкы ла катап келген балдарга јаан ајару эдип турганы јакшы. Кезикте јаҥы келгендерге канча јылдарга тазыктырынган балдарга једиже ӱренерге, јаҥыс шпагатка да отурары јаан иш болуп јат. Jе онызы да бистиҥ ӱредӱчилердиҥ болуш-камааныла јеҥил ӧдӧт. Кезик балдар бӱдерде ле бијеге јайалгандый, кыймыгыла да, эт-каныла да эптӱ. Кезик балдар бијени сӱӱп, јарашсынып, бойы бијелеер кӱӱндӱ. Андый балдарла тазыктыраачыга кӧп иштеерге келижет. Jе учында олор јаан једимдерге једет, нениҥ учун дезе, олордо бијеге кӱӱни, сӱӱжи бар. Ол јогынаҥ кандый да јараш кеберлӱ, коо сынду болзоҥ, бије келишпес.

—Анита, сенде бијеле коштой кандый јилбӱлер бар?
—Мен сананзам, бије ле ӱредӱ — эҥ ле тыҥ јилбӱлерим. Кезикте ӱредӱ де бијениҥ кийнине јыла берет. Jартын айтса, бијеге улу сӱӱжим ончозын акалап јӱрет. Бойымды ӧскӧ ууламјыда ченебегем де, албадабагам да. Та качан да, оогош тушта, кӱрешле, дзюдоло јилбиркеп туратам. Jе бијеле «тил» билишкен кийнинде, ӧскӧ кандый да јол талдабадым.

—Тургуза ӧйдӧ практика ӧдӱп тургаҥ деп уккам.
—Эйе, бир айдаҥ бухгалтердиҥ дипломын колго аларым. Тургуза ӧйдӧ калганчы практиканы ӧдӱп турум.

—«Кызыл» диплом болор деп база уктым…
—Онызы да чын. Оогоштоҥ ала бијеге јӱрӱп, школдыҥ урокторына тӱрген-тӱкей белетенип туратаным кижини тӱҥей ле ончо немени ӧйлӱ-ӧйинде бойы эдерине темиктирип салатан эмтир. Энем ле адам иште ле болор, бош ӧйи база ас… Мен баштапкы ӧйлӧрдӧ эјемле кожо јӱретем, оноҥ каланыҥ ичиле јаҥыскан јӱрерге ӱрениже бергем. Бијелеп баштаарымда, чачка прическа эдери, макияж салары, сценага чыгар алдында костюмды јазаптыра кийип алары — ончозы ла бойыма келишкен. Ӱредӱчилер ончо балдарды кӧрӱп, болужып јат. Jе андый да болзо, эне-адазы балдарын ого јӱк концерттер алдында кӧрӱп, база белетеп турган болзо, сӱрекей јакшы болор эди. Анчада ла алтай балдар бойлоры «аргаданып» турганын јаантайын кӧрӧдим.

Оноҥ бойымныҥ баштапкы концерттеримди сананып, шак бу јол кызыл дипломго экелген деп оҥдойдым. Оогошто неге ӱренип аларыҥ, ол бастыра јӱрӱмиҥе тузалу болор. Школдо до ӱренип турарымда, студент те ӧйлӧримде, бије меге кӧп болушкан. Ӱренип турган јериҥде кандый ла мероприятие-немеде туружып турганыҥ база јакшы адыҥды чыгарар аргалу. Оныҥ учун бу кызыл диплом мениҥ кӱјӱреҥкей кылык-јаҥымды тазыктырган бијениҥ телекейиниҥ камааныла келишти.

—Угы-тӧзиҥле кычыраачыларды база таныштырып ийзеҥ?
—Мениҥ энемниҥ ады-јолы Айсулу Сӱнеровна Кокпоева, сӧӧги кӧбӧк. Адам Сергей Викторович Матин, тодош сӧӧктӱ. Экилези Кан-Оозы аймакта укту-тӧстӱ улус. Эмдиги ӧйдиҥ некелтелери аайынча олор таҥынаҥ аргачылар болуп јат. Оныҥ да учун, эне-адамныҥ ижине болужар амадула, бијениҥ бийик ӱредӱзине барбай, бухгалтердиҥ Горно-Алтайсктагы экономический техникумдагы ӱредӱзине кирип ӱренгем. Jаан эјем Динара Омск калада ӱренет. Удабас ол ӱредӱзи аайынча Америка јаар јол-јорыкка барарга белетенет. Сыйындарым Ижена ла Эркелей оогош класстарда ӱренип јат, олор база «Тандемде» тазыктырынат.

—Анита, Бијениҥ кӱниле сени ле сениҥ «јаан билеҥди», «Тандемди», анайда ок ончо бијечилерди уткып, кӧп экпиндӱ бијелер, јаркынду чагылыштар кӱӱнзейдим.

М. ЯБЫКОВА