Алтайдын Чолмоны

Ӱредӱде кӱч — черӱде јеҥил…

29.05.2018

Алтай Республиканыҥ муҥнаҥ ажыра ӱренчиктери Тӧс јуучыл округтыҥ зенитно-ракетный биригӱзинде палаткаларда јадып, јуучыл сбор-јуунтыда кӱӱк айдыҥ учына јетире туружар. Бу лагерь Сибирьде уулдар беш кӱнге јалаҥда јадып, ӱредӱ, белетениш ӧдӧр аргалу сок јаҥыс лагерь. ²скӧ тергеелерде дезе, балдар јӱк тӱште келип, ӱренип турулар.

Палатканыҥ калазы Бийсктиҥ јанындагы јуучыл частьла коштой, 61-чи зенитно-ракетный бригада турган јерде тургузылган. Белетеништиҥ бир кӱнинде јуучыл техникала таныжар ӱредӱ база ӧткӱрилет. Jуучыл комиссардыҥ болушчызы фотокорреспондент Олег Укладовло бисти таҥ эрте уткыды. Ӱренчиктердиҥ уйкудаҥ турарына јетире бир канча минут арткан.

—Эмди лагерьде 200 ӱренчик ле 18 штабскийлер — ОБЖ-ныҥ, физкультураныҥ ӱредӱчилери, военкоматтыҥ айалганы кӧрӱп, ӱредӱлерди тӧзӧӧринде болужып турган чыгартулу улузы. Бастыра ӱренчиктер медкомиссияны ӧткӧн — кажызында ла врачтаҥ су-кадык деген справка, јеткерлердеҥ, шапшыктаҥ страховка бар. Мында бир јылдаҥ черӱге баратан эмезе јуучыл вузтарга кирерге амадап турган уулдар јуулган. Белетеништиҥ амадузы — олор соҥында черӱде айалгага тӱрген ӱренишсин деп, черӱниҥ јӱрӱмиле таныштырары. Смена беш кӱн улалар, оноҥ ээчидези башталар, — деп, Алтай Республиканыҥ јуучыл комиссарыныҥ призывтаҥ озо белетеш аайынча болушгчызы Владислав Бурый куучындады.

Рота, тур!

Ӱренчиктер лагерьдиҥ тепсеҥинде стройго јергелей турарга бастылар. Взводтордыҥ бирӱзинде кыстар туруп јат — олор јуучыл-тӧрӧлчи клубтардыҥ туружаачылары. Уйкудаҥ јетире ойгонбогон ӱренчиктер кейдиҥ јылузы ӱч ле градус та болзо, јеҥил кийимдӱ. Гимнастиканы тургуза ла этсеҥ — јылый берериҥ, је балдар ээжиге ӱренбеген учун, јергелей турарга меҥдебейдилер. Мениле коштой турган уулдыҥ тиштери сооктоҥ тарсылдап турды — ол кийинбеген эмтир.
—Барып кийин, олор база ӱч минут јуулыжар, —деп, уулды дисциплинаны бузарына тектердим.
Военкомныҥ болушчызы керектиҥ аайына чыкты.

—Jергелей туругар! Бу палаткадагы кижи бир минуттаҥ чыксын, айса граната таштаарым! — деп, Владислав Юрьевич коркыдат. — Эмди зарядка эдип, јунунала, ашкана барарыс. Бӱгӱн јуучыл мылтыктаҥ адарыс. Марш-бросок эткенинеҥ буды торсойгон кижи медикке барзын, эмденип келзин. Бир де карась кӧлӧктӧдӧ јажынбазын! — деп, Владислав Юрьевич јакарат.

Зарядка 20 минутка ӧтти, оноҥ соок суула јунуныш, тӱштеги керектерге белетениш. Каланыҥ ла јурттардыҥ балдары тууразынаҥ ла кӧргӧжин башка кӧрӱнет — баштапкы балдарга черӱниҥ јӱрӱми кӱчке келижет, экинчилери мындый кату айалгага ӱренижип калганы иле.
—Бис адамла экӱ улайын аҥдап јӱредис, кырда мӧштиҥ алдында да конорго келижет. Лагерьде кӱч эмес — одын јарар, кросс јӱгӱрер, дневальныйга ла тургуспайтан болзо јакшы — карыкчалду. Мен школдыҥ кийнинде Новосибирскке барып, ондо нацгвардияныҥ јуучылдарыныҥ институдына кирерге турум, —деп, Турачактыҥ уулы Антон Ямончинов айдат.

Ӱренчиктер черӱниҥ ашканазында ажанып турган эмтир. Аш-курсак учун Алтай Республиканыҥ јаҥдары тӧлӧп јат: ого 1,5 млн. салковой чыгарылган Черӱде азыраш јакшы — курсак-тамак кӧп лӧ јӱзӱн-башка. Айылдагы курсактый эмес те болзо, ток-тойу. Темдектезе, эртен тура куштыҥ эдиле кожо кайнаткан макарон ло плов бердилер. Сарјулу ӱч јаан тилим калаш, булочкалар ла кофе болды. Мен јӱк арайдаҥ ла јарымызын јидим. Jе талтӱш киреде јетире јибеген курсагымды санадым.

Мылтыкка!

Ӱренчиктер сменаныҥ баштапкы кӱнинде роталарга, взводторго бӧлинип, бойлорыныҥ командирлерин тудат, черӱде јӱрӱмле таныжат, стройдо јӱрерине ӱренет.
—Экинчи кӱнде техника турган частька јетире 12 километр марш-бросок эткенис. Танктарды, «Шилкаларды» (бойы јӱрер зенитный установка), «бмпшкаларды» (пехотаныҥ јуучыл машиназы), БТР-ларды (бронетранспортерлор) кӧрӧргӧ јилбилӱ болгон, — деп, уулдардыҥ бирӱзи куучындады.

Полигонго јетире эки километрдеҥ узун эмес јол. Jойу базыш, Катюша, быјыраш клен керегинде кожоҥдорды кожоҥдодылар, оноҥ уулдар алтай кожоҥ јыҥыратты — бир де сӧс оҥдободыс, је кӱӱзи јараш!
Полигондо взводторго бӧлиндилер. Адыштаҥ озо ӱредӱлӱ точкаларла иш — озо баштап АКС-74-ти јайрадып, ойто јууры болды. Мастер-классты «Щит» деп јуучыл-тӧрӧлчи клубтыҥ кыстары ӧткӱрет. Мен озогызын ойгортып, бойымныҥ арга-кӱчимди ченеп кӧрдим. Калашниковтыҥ автомадын мен бир минутка јайраттым — кыстар дезе бу ишти 10 секундка бӱдӱрди!

—Сен санааркаба, бис палаткаларда уйуктаар алдында тазыктырынып јадыс. Бис бу лагерьге ӱчинчи катап келип јадыс, тазыктырынар ӧй болгон, — деп, јуучыл-тӧрӧлчи клбутыҥ турчызы Мария куучындады.
—Слер, айса болзо, тийиҥниҥ кӧзине тийгизе адараар? —деп, мен ӱренчик кыстардыҥ чеченин кайкадым.
—Айса! Мен аҥчыныҥ кызы да, — Маша каткырат.

Ӱредӱлӱ ӧскӧ точкаларда ӱредӱ гранаталар таштадылар, мылтык-јепселдерди, баштапкы медицина болуш јетирерин ӱрендилер.
Учы-учында мылтык-јепсел ле октор ( бир адучыга алты патронноҥ) алар деген јакару угулды. Jакарула окопко јетире јӱгӱриш, адыш. Бронежилет јерге јаба базат, каска кӧстӧрди бӧктӧйт, јӱректиҥ адыш алдындагы ырысту согужы кулактарга торгулат.
—Корреспондент Олексюк белен! — деп, рапорт берип, компьютерге ӱрелген кӧзиме јӱс метрде ӧчӧмик кӧрӱнген точкага тийерге белетенип алдым.

Ат!

Автомат кайра ийниме сокты, кулактарымда табыш шыҥырады. Алты катап атканым ончозы «молокого» барды. Эх, менеҥ адучы болбойтон эмтир!
Бис адып божогон балдарла кожо кӱнге јылынып, куучындажып турубыс. Кенетийин ле бистиҥ алдыста старшина тура берди.
—Слерге сӱӱнчилӱ бе? Буудактардыҥ полосазына барыгар!

Оныҥ кийнинде бис, бастыра экипировканы кийген улус, оро-ойыктар, «бузулган кӱр», стенка, окоптор ло ӧскӧ дӧ буудактар ажыра јалаҥла эки саат јӱгӱргенис. Кӱн ӧткӧн, колымды јӱрегиме салып айдарым — мындый јуунтылар чын черӱдезинеҥ јеҥил ӧдӱп турган болор, је олор черӱде уулдарды не сакып турганын оҥдоорго болужат. Меге, керек дезе, мениҥ черӱге барар јажым туку качан ӧткӧн учун карыкчалду-у боло берди. Нениҥ учун дезе, мындый уулдарла кожо черӱде служить эдерге оморкодулу.

Алтай Республикада кичӱ изӱ айдыҥ бажында ыраак аймактардыҥ ӱренчиктери ээчий јуунтыларда туружарга келер. Олор Алтай Республиканыҥ ла Монголияныҥ гран-кыйузында ӧдӧр, уулдарды кырлу-туулу јерде служба ӧдӧрине пограничниктерле кожо ӱредер.

Иван Олексюк