Алтайдын Чолмоны

Кыймыктанзаҥ — јол аларыҥ…

08.06.2018

«Россияныҥ ӱренчиктериниҥ кыймыгузы» (РДШ) кичӱ изӱ айдыҥ 2-5 кӱндеринде Шабалин аймакта балдардыҥ су-кадыгын орныктырар «Горный орленок» деген лагерьде бойыныҥ 2-чи республикан следын бийик кеминде ӧткӱрди.

Бу јаан кыймыгуныҥ учуры — балдарга јӱрӱмде бойыныҥ јолын табарына болужары. Слет ӱренчиктердиҥ амыралта ӧйинде ӧткӱрилет: ӱредӱ божогон, санааркаш јок амыр айалга. Мында олор јилбилӱ, ижинде профессионал улусла таныжып, куучындажып, сурактарына каруулар алат. Башка-башка мастер-класстарда, тренингтерде туружып, кӧп билгирлер алат, јилбилӱ шӱӱлтелер, солун ачылталар эдет. Онойдо ок кем де бойында јаҥы јайалта ачар аргалу.
Слетто ӱренчиктер јаҥы нӧкӧрлӧр табып, јууктада таныжып, нӧкӧрлӧжип јат. Најыларлу кижи карыкпас, олор бой-бойлорына јаантайын болужып, јӧмӧжип јӱрер. РДШ балдарды улуска килеҥкей, буурзак, Тӧрӧлиниҥ тӱӱкизин билип, јаҥжыгуларын ундыбай чеберлеп јӱрерине, Россияныҥ јаркынду келер ӧйиниҥ тоомјылу ӱйези болорына таскадат.

Слетто 250-неҥ кӧп ӱренчик, педагогтор, айылчылар ла эксперттер турушты.
Кӧдӱриҥилӱ ачылтада ӱредӱ ле билим аайынча министрдиҥ баштапкы ордынчызы Ольга Болтошева јуулгандарга уткуулду сӧзиле баштанып, ӱренчиктердиҥ кыймыгузында эрчимдӱ туружып турганы учун АР-дыҥ башкарузыныҥ Быйанду самараларын Тожоҥтыдагы ла Паспаулдагы орто ӱредӱлӱ школдорго табыштырды. Слеттыҥ программазы РДШ-ныҥ тӧс ууламјыларыла тӧрт бӧлӱктеҥ турган: «Кижиниҥ таҥынаҥ ӧзӱми», «Граждан эрчим», «Jуучыл-тӧрӧлчи ууламјы» ла «Jетирӱ-медийный ууламјы». Балдар бойыныҥ талдап алган ууламјылары аайынча јӱзӱн-башка мастер-класстарда, тренингтерде туруштылар. Быјылгы слетто эксперттер болуп ла јӧмӧп иштеерге ФСБ-ныҥ, ФСИН-ниҥ Алтай Республика аайынча башкартуларыныҥ, АР-дыҥ МВД-зыныҥ, МЧС-ыныҥ, Росгвардияныҥ бӧлӱктериниҥ, республиканыҥ «Вымпел», «Россияныҥ бедирештӱ иштер ӧткӱрер кыймыгузы», «Юнармия» деген јондык биригӱлериниҥ, Сайлугемдеги эл парктыҥ, «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ, ГАГУ-дагы студенттердиҥ «Гусь ТВ» телекӧрӱлтезиниҥ, «Врачебно-физкультурный диспансердиҥ», «Центр психолого-медико-социального сопровождения» деген учреждениениҥ ӧмӧликтери ле чыгартулу улузы, бијениҥ TM street, су-кадык ӧзӧриниҥ «Колибри» студиялары, онойдо ок Александр Печерский, Татьяна Синькова, Артур Сабин, Вадим Фефелов, Анна Пьянкова, Валерия Любимцева ла о. ӧ. келдилер.

Слеттыҥ улалганында балдар кычырарыныҥ культуразын тыҥыдарына ууламјылалган «Россияныҥ ӱренчиктериниҥ кыймыгузыла кожо кычыр» деген Бастырароссиялык акцияны јӧмӧгӧн. Бу керек онойдо ок «Добрый плэнер» деген Бастырароссиялык акцияла база колбулу болды.

РДШ-ныҥ «Классные встречи» деген ӱлекери быјылгы слеттыҥ база бир јаҥыртузы болгон. Ӱренчиктерге јолыгарга, бери јондык ла государстволык ишчилер келип јӱрген. Олор балдарга бойыныҥ јӱрӱми, салымыныҥ јилбилӱ учуралдары керегинде куучындаган. Айса болзо, та кемге де бу куучындар јозок болор. Онойып «Кижиниҥ таҥынаҥ ӧзӱми» деген бӧлӱкте айылчы болуп, «Танцы на ТНТ» деген шоуныҥ туружаачызы Айхан Шинжин, «Граждан эрчим» бӧлӱкте — Россияныҥ МЧС-ыныҥ АР-дагы башкартузыныҥ сууларда улуска јеткер болдыртпазы аайынча бӧлӱгиниҥ јааныныҥ ордынчызы Александр Глебов, јетирӱ-медийный ууламјыда «Туулу Алтай» ГТРК-ныҥ јааны, АР-дыҥ Jондык палатазыныҥ председатели Татьяна Кончева иштедилер.

Онойдо ок ӱренчиктерде режиссер Михаил Кулунаковло туштажар арга база болды. Кийнинде Олор оноҥ бу режиссердыҥ «Трико» ло «Кереес» деген документальный фильмдерин јилбиркеп кӧрди.
Алтай Республиканыҥ «РДШ-зыныҥ» следыныҥ туружаачылары, В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияныҥ (РНГ) ӱренчиктери бисле бойыныҥ кӧргӧн-укканыла ӱлештилер.

Экемель МОЧЕВА: «Бистиҥ гимназияныҥ ӱренчиктериниҥ јондык биригӱзиниҥ ады — «Эрјине». «Эрјинебисле» оморкойдым. Бис балдардыҥ ла јииттердиҥ текшироссиялык кеминде эҥ артык 100 биригӱзиниҥ тоозына киредис. Бу биригӱге киргенимнеҥ бери бир ле јыл болды, је бу кыска ӧйдиҥ туркунына биригӱбистиҥ адынаҥ РДШ-ныҥ текшироссиялык съездине барып келдим. Слеттоҥ бийик, кӧдӱриҥилӱ кӱӱн-санаалу јангам.
Бу туштажуларда јуучыл-тӧрӧлчи ууламјыны талдап алгам. Мында меге Афганистандагы јууныҥ туружаачызы Владимир Павлович Казанцевле туштажу эҥ ле тыҥ јарады. Оныҥ јилбилӱ куучындарын угуп, ӧйдиҥ ӧткӧнин де сеспей калдыс. Онойдо ок ӧрт-аргадаачы службаныҥ ӱредӱлери јараган. ²ртти ӧчӱрип, улусты аргадаган иш канайда ӧдӱп турганыла, оныҥ айалгаларыла кажы ла кӱӱнзеген бала бойы таныжып, јарт аайлап алды.
РДШ-ныҥ следы меге јаҥы ченемел, јилбилӱ туштажулар, кӧп нӧкӧрлӧр сыйлады. Мында ончо керектерде туружып, келер ӧйдӧги ӱредӱмниҥ талдап алган ууламјызы чын, меге јарап, келижип турганын бойыма база катап бӱдӱмдеп алдым».

Катан ЧЕРНОЕВ: «Мен 11-чи класска кӧчтим, «Эрјинениҥ» башкараачызы болуп јадым. Ӱредӱде мен јондык-гуманитар ууламјыла ӱренип турум, је онойдо ок меге јуранары база сӱрекей јарайт. Слетто «Кижиниҥ таҥынаҥ ӧзӱми» деп бӧлӱкке барарга санангам. Оноҥ эмеш булгалыш бололо, «Jуучыл-тӧрӧлчи ууламјыдагы» ӱренчиктердиҥ тоозына киргем. Отрядымныҥ балдары сӱрекей јараган учун јеримди кайра толышпадым.

Бу ууламјыда мени кинологтордыҥ санаалузыла кижинеҥ артпас ийттери эҥ ле тыҥ кайкатты. Олор улустыҥ тилин аайлап тургандый, кажы ла команданы чокым бӱдӱргилеп турды. Jуучыл јанынаҥ чек ле «ноль» до болзом, ончо ӱредӱлер, туштажулар меге јарады. Учурал болуп, бу ууламјыга киргеним — айса болзо, салым болор бо деп сананадым…
Мындый тузалу, сӱӱнчилӱ туштажуларды база да ӧткӱрип турар керек. Эмди мен јарым республика нӧкӧрлӧрлӱ болуп калдым! А бисти ондо кандый јакшы азыраган эди?!».

Бу јаан туштажу-слетты ӧткӱрерине балдардыҥ ла јииттердиҥ «Россияныҥ ӱренчиктериниҥ кыймыгузы» деген текшироссиялык јондык-государственный биригӱзинеҥ ӱзеери федерал акча чыгарылганын темдектеер керек. Слетто РДШ-ныҥ аппарадыныҥ јааны, ӱренчиктердиҥ кыймыгузыныҥ талалык бӧлӱктериниҥ баштаҥкайларын акча-манатла јӧмӧӧр программаныҥ башкараачызы Михаил Телушкин база турушты. Андый јӧмӧлтӧ-болуштыҥ шылтузында бу слеттыҥ туружаачыларыныҥ тоозын эки катапка кӧптӧдӧр арга болгон. Jаан иш-керекти баштап ӧткӱргендер: балдардыҥ ла јииттердиҥ «Россияныҥ ӱренчиктериниҥ кыймыгузы» деген текшироссиялык јондык-государственный организациязы, АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министерствозы, ӱзеери ӱредӱниҥ республикан тӧс јери, РДШ-ныҥ АР-дагы талалык бӧлӱги. Бойыныҥ кӱӱниле (волонтер-вожатыйлар) Владимир Кудрявцев, Яна Курганкова, Юлия Вишнякова, Эркелей Бекова, Джовид Арчабеков, Айару Чеконова, Анжелика Косарева ла Алексей Панюков иштегендер.
Бу учурлу, кеми јаан иш-керекти кӧдӱргендер келер ӧйдиҥ ӱйезин кӧрӱп, олордыҥ јаҥы билимдерге јӱткигенине сӱӱнип, нак, омок, ойгор болгондорыла оморкоп, мындый туштажуларды ӱспей, оноҥ до ары ӧткӱрер деп, иженер керек.

Э. КУДАЧИНА