Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Солнечная энергия»: 10 јыл — ӧзӱмниҥ јолында

15.06.2018

Москвадаҥ ыраак тергеелерде он јыл кайра альтернативный деген энергетика керегинде телевизордоҥ ло кезикте интернеттеҥ јӱк кулактыҥ кырыла уккан. Койчы-малчылардыҥ турлуларында, ыраак јурттарда, туристтердиҥ базаларында эл-јонго ол телевизордоҥ кӧргӧни јараш чӧрчӧктий болгон. Jе ол энергетикада ӧрӧ ӧзӱмниҥ јолын, кӧп сурактардыҥ аайына чыгар аргазын кӧргӧн улус база болгон.

Андрей Ялбаков ондый арганы ыраак 2003 јылда, Новосибирскте государственный технический университеттиҥ энергетика факультединде ӱренип турала, ондо кӧмзӧлӧп тузаланар электроийдениҥ кафедразы ачыларда кӧрӱп, оҥдоп алган. Специализация јанынаҥ сурак турарда, ондо булгалыш болбогон. 2005 јылда ол кафедраныҥ баштапкы выпускниги болгон ло Новосибирсктиҥ компанияларында иштеп, ченемел алып баштаган. Бир јылдаҥ Горно-Алтайскка јанып, јербойындагы электросетьтерде иштеген. Республикала командировкаларда јӱрӱп, ол бойына тегин ле электролинияны ӧткӱрип болбой турган кезик турлуларды, фермаларды, ээлемдерди кӧргӧн. Ол тушта бу иштиҥ баазы миллиондор салковойлорло чоттолгон, эмдиги ӧйди айтпаза да јарт. ²ткӧн чактыҥ 90-чы јылдарында совхозтор ло колхозтор јайрадылып, Алтайдыҥ кобы-јиктериле чачылган кӧп тоолу оогош крестьян-фермер ээлемдер тӧзӧлгӧн. Ончолорына ла электроийде керек болгон. 2008 јылдыҥ ортозында, кичӱ изӱ айдыҥ 18-чи кӱнинде, «Солнечная энергия» ООО тӧзӧлгӧн. Ол кӱӱнзеген ончо улусты альтернативный электроийделе јеткилдеер амаду тургускан.
Крестьян-фермер ээлемдерди айланып, кӱнниҥ ийдези неге керектӱзин јартап, баштапкы станцияларды садарга келишкен. Улус кӱннеҥ тегин ле электроийде алып, ыраак турлуларда электроприборлорло тузаланар арга барына бӱтпей де турган. Ондый да болзо, баштапкы станциялар садылган, оноҥ ары улус бой-бойынаҥ угужып, алып баштаган. Ондый болбос аргазы јок болгон — бир фермер экинчизине айылдап барала, ол бош ӧйдӧ спутникле ТВ кӧрӱп, электроотту отурганын кӧрӧлӧ, озогыда чылап јадар кӱӱни келбези јарт.

Jепселдиҥ баазы озо баштап улусты чочыткан, нениҥ учун дезе, олор электроот учун кӧп акча тӧлӧбӧгӧн ине. Jе 2012 јылда крестьян-фермер ээлемдерди электроийделе јеткилдеери јанынаҥ программа иштеген. Онойдо ок оптовый кӧп партиялар алганыстыҥ шылтузында баалар јабызаган учун, 300-теҥ ажыра башка-башка фермер ээлемдерди электроотло јеткилдеер арга болгон. Эмди улус кӱнниҥ чогыныҥ ийдезиле јӱк туразын јарыдып турган эмес, је анайда ок сооткыштарын, кийим јунар автоматтарын, сепараторлорын, каҥдап-кезип узанар јазалдарын иштедет. Кӧп фермерлер, крестьяндар турлуларында узакка артып јат. Олордо јуртка тӱжӱп, электроотло колбулу, темдектезе, генераторлорго дизодыру улайын экелер сурак эмди турбай јат.

Бу ок ӧйдӧ Турачак ла Улаган аймактардыҥ ыраак јурттарында (Кӧӧ, Кӧк-Баш, Курмач-Байгол) салкыннаҥ иштеер баштапкы ла генераторлор тургузылган. Олор генераторлордыҥ дизодырузын кымакайлаган.
Компанияныҥ ӧзӱминиҥ база бир тепкижи — ол Россияда кӱнниҥ ийдезин тузаланарында баштапкы болгон «Хевел» ООО-ло колбулу иштеген ӧйис. Билимдердиҥ российский академиязыныҥ А. Ф. Иоффениҥ адыла адалган физико-технический институдыла, «Хевел» ООО-ло, Алтай Республиканыҥ башкарузыла кожо Турачак аймактыҥ Jайлу јуртында Россияда баштапкы ла таҥынаҥ иштеер кӱн-дизельный электростанция тудары башталган. Кӱнниҥ чогынаҥ иштеер чичке пленкалу панельдер ороондо баштапкы ла катап тузаланылган. Станцияныҥ текши ийдези 100 кВт болгон.

Компания 2013 јылда бойыныҥ ийде-аргазыла Турачак аймактыҥ Суранаш јуртында энергосервисный контаркт тургузып, таҥынаҥ иштеер кӱн-дизельный станция туткан. Бу јуртты арткан телекейдеҥ элбек сас бӧлиген, јайгыда ого једер арга јок болгон. Алдында ӧйдӧ бого дизель одыру јӱк кышкыда тошло јетирилген. Станцияны туткан кийнинде дизодыру 90% кымакайлалган, јурт коногына электроотту боло берген. Онойдо ок спутник ажыра интернеттиҥ каналы тӧзӧлгӧн, керектӱ тушта јурттыҥ эл-јоны ол ажыра јаан јерле колбуга чыгар боло берген. Бу ок јылда компания Турачак аймакка электроийде јетиреечи боло берген ле Суранаш, Курмач-Байгол, Бийка, Чуйка, Jайлу јурттарды ӱзӱги јогынаҥ јеткилдейт. Бу аймакта ла объекттерде ол эмдиге јетире иштеп туру.

2014 јыл — компанияныҥ ээчиде ӧзӱминиҥ јылы. Кӱнниҥ сетевой электростанцияларын тудары башталган. Кош-Агаш аймакта ороондо кӱнниҥ ийде-кӱчиле иштеер ле ийде-аргазыныҥ кеми 5 мегаватт баштапкы ла электростанцияны тудары башталган. Станция кыска ӧйгӧ тудулган. Бу ла јылдыҥ кӱзинде оныҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы болгон, станцияны Россияныҥ президенти Владимир Путин бойы ачкан. Ол Алтай Республикадый тергеелер кӱнниҥ станцияларын тударына тыҥ јарамыкту, нениҥ учун дезе, кайкалду бу јердиҥ экологиязын корып алар керек деген. Бу јылда Алтайский государственный биосферный заповедникле колбулу иш башталган. Бу колбулар аайынча конкурс ажыра заповедниктиҥ бастыра кордондорына электроот јеткен.

2015 јылда Кош-Агаштагы кӱнниҥ станциязыныҥ экинчи бӧлӱги тудулган, ӧскӧ станциялар тударына эрчимдӱ белетениш ӧткӧн.
2016 јылда Кан-Оозында кӱнниҥ 5 мегаватт ийделӱ электростанциязы, Оренбург областьта 10 мегаватт ийделӱ Плешанский СЭС, Башкирияда 10 мегаватт ийделӱ Бурибаевский СЭС тудулган. Jе бу јылда компанияныҥ бир кезик ишчилери коркышту јеткерге кирген. Ондый јеткерлердиҥ болорын озолодо билер арга јок. Организация коллегаларын ундыбаган, олордыҥ тӧрӧӧндӧрине арга јеткенче болуш јетирет. Jе ачу-коронды оныла канай базарыҥ…

2017 јылда Оренбург областьтыҥ Соль-Илецк калазында 25 мегаватт ийделӱ кӱнниҥ электростанциязы тудулган. Республиканыҥ Оҥдой аймагында 5 мегаватт ийделӱ электростанция, Майма аймагында 25 мегаватт ийделӱ станцияныҥ баштапкы эки бӧлӱги тудулган.

Быјыл, компанияныҥ он јылдыгында, Оҥдой аймактыҥ Ийин јуртында кӱнниҥ электростанциязы, Маймада электростанцияныҥ ӱчинчи бӧлӱги ле Россия Федерацияныҥ ӧскӧ тергеелеринде бир канча объекттер тудулат.
Он јыл кайра оогош, кӧп улус та билбес Горно-Алтайск калада Сибирьдиҥ эҥ технологический компанияларыныҥ бирӱзи тӧзӧлгӧнине бӱгӱнги кӱнде бӱдерге кӱч эмес. Ол Россияныҥ альтернативный энергетиказын ӧскӱреринде озочылдардыҥ бирӱзи болуп јат.

Компанияныҥ јӱрӱми ле ӧзӱми мында иштеп јӱрген улусла ӱзӱлбес колбуда. Андрей Николаевичтиҥ божоткон кафедразыныҥ выпускниктери, баштапкы специалисттер, компанияга келеринеҥ јалтанбаган. Онойдо ок јербойындагы организациялардаҥ компанияда ийде-кӱчин ченеер аргалар барын бойыныҥ ӧйинде оҥдогон кӧп ишчилер келген.
2012 јылдаҥ ала Горно-Алтайсктагы государственный университетле ӧмӧ-јӧмӧлик иш бӱгӱнге јетире улалат.

Компанияныҥ специалисттери студенттерге лекциялар кычырат, ижиндеги ченемелиле ӱлежет, студенттерди ӱредӱлик ле производстволык практикага кычырат. Jаба билим иш ӧткӱрилет, университеттиҥ выпускниктерине бойлорыныҥ јайаандык санаа-шӱӱлтелерин јӱрӱмде бӱдӱрер арга берер тӧс јер тӧзӧӧри пландалат.

Jе компанияныҥ тӧс байлыгы — ол оныҥ ӧмӧлиги, текши керекле бириккен улус болгоны јарт. Олорды ороонныҥ, билелериниҥ, организацияныҥ јилбӱлерине болуп, бир ууламјыла турулталу ичкерлеерине кӧдӱрери, баштаары — ол аҥылу иш, ӱстинеҥ келген јайалта. Ол јайалта Андрей Николаевич Ялбаковто бар. Организацияда бойлорыныҥ иштеги једимдериле аҥылу темдектелген ишчилер иштейт. Онойып, ӧмӧликтиҥ эки кижизи Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла, сегис кижи Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла кайралдаткан. Он алты ишчи Алтай Республиканыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла, он јети кижи бу ок министерствоныҥ Быйанду самаразыла, эки ишчи Алтай Республиканыҥ культура аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарыла кайралдаткан. Бу улус бойлорыныҥ ак-чек ижиле ондый кайралдар алганы јарт.

Андрей Николаевичтиҥ государственный ла јондык кайралдары керегинде айтсабыс, бир статьяда олорды тоолоп јетпезис. Ол тоодо «Россияныҥ инновациялар бӧлӱктеги эҥ артык јиит аргачы» деп конкурсыныҥ јеҥӱчили, 2011 јыл; «Россияныҥ јиит аргачызы» деп Бастырароссиялык конкурстыҥ Сибирьдеги округтагы этабыныҥ «Jонјӱрӱмдик каруулу аргачылык» деп номинацияда јеҥӱчили, 2013 јыл. Бир ӧйдӧ Андрей Николаевич Алтай Республиканыҥ јондык керектеринде эрчимдӱ туружып турганы учун Алтай Республиканыҥ Кӱндӱлӱ доскозында сӱр-кебери тургузылган. Бу А. Н. Ялбаковтыҥ кайралдарыныҥ ла сыйларыныҥ јӱк ас ӱлӱзи.

«Солнечная энергия» килемјиниҥ керектерине ас эмес ајару эдип туру. Он јылдыҥ туркунына компания башка-башка јондык организацияларга, кандый бир кӱч айалгага кирген таҥынаҥ улуска бар аргаларыла эрчимдӱ болушкан, болужат.

Н. Бельчекова

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина