Алтайдын Чолмоны

Башчы Алтай крайда Сабантуйда турушкан

22.06.2018

Татар албатыныҥ Сабантуй деген байрамы кичӱ изӱ айдыҥ 17-чи кӱнинде Алтай крайда «Бирюзовая Катунь» деп туркомплекстиҥ јеринде ӧткӧн. Байрамда турушкан албаты-јонныҥ тоозында Алтай крайдыҥ губернаторыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Виктор Томенко, Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердников ло Татарстан Республиканыҥ президенти Рустам Минниханов болгон.

Сабантуй деген сӧсти орус тилге кӧчӱрзе —«Торжество плуга». Jартап айтса, кырачылардыҥ јаскы кыра ижи тӱгенгенин байрамдаар байрам болуп јат. Оны кӱӱк айдыҥ учынаҥ ала кичӱ изӱ айдыҥ учына јетире темдектейт. Татарстанда ла Башкортостанда бу байрам государственный учурлу байрам болуп јат. Jе оны Россияныҥ ӧскӧ дӧ тергеелеринде, керек дезе телекейдиҥ ӧскӧ дӧ ороондорында темдектегилейт — татар диаспоралар бар јерлерде.

Бу байрам Алтай крайдыҥ јеринде 1994 јылдаҥ ала 25-чи катап ӧткӱрилген. Сабантуйдыҥ айылчыларын јаҥжыкканы аайынча калаш-тусла уткыган, чак-чак, очпочмак, перемяч, кыстыбый ла ӧскӧ дӧ амтамду курсактарла кӱндӱлеген. Айылчыларды уткыыр ла кӱндӱлеер ӧйдӧ кыйалта јогынаҥ кӱӱлик ӱйдежӱ болот. Плов белетеерине керектӱ сӱрекей јаан казанды Татарстаннаҥ экелген.

Байрамныҥ ачылтазында куучын айдып тура, Александр Бердников Алтай Республиканыҥ бастыра албаты-јоныныҥ адынаҥ байрамныҥ туружаачыларын байрамла уткыган. Сабантуй Алтайдыҥ јеринде, «телекейдиҥ бастыра тӱрктериниҥ јебрен кабай-тӧрӧли» болуп турган јерде, ӧткӱрилип јатканыныҥ аҥылу учурын темдектеп, ӱч таланы — Алтай Республиканы, Татарстанды ла Алтай крайды бек, најылык колбулар туку качаннаҥ бери колбоп јат деген.
Бистиҥ республика ла Татарстан ортодо колбулар аайынча чыду ӧйи чокымдалбаган ла узакка иштеер јӧптӧжӱ 1995 јылда тургузылган. Алтай Республика ла Алтай край керегинде айтса, бу эки тергее јаҥыс ла партнерлор эмес, је анайда ок одоштой јаткан тергеелер болуп јат. «Бис, билимчилердиҥ айтканыла, Россияныҥ эҥ ару сууларыныҥ бирӱзи болуп турган улу Кадын сууныҥ эки јарадында элкем-телкем јаткан эки субъект болодыс. Бисти кӧп керек-јарактар бириктирет, ӧмӧ-јӧмӧ колбуларыс мынаҥ да ары тыҥырыына бир де алаҥзыбай јадым» — деп, Александр Бердников айткан.

Виктор Томенко журналисттердиҥ Алтай Республиканыҥ байрамда туружып турган делегациязы керегинде сурагына каруу берип тура, республика ла край «ӱзӱлбес бек колбуда: тӱӱки де, турган јерлери де, политика да јанынаҥ» деген.
«Бис бойыстыҥ јеристи мынаҥ да ары чеберлеерис, јарандырарыс ла ӧскӱрерис, анайда ок бой-бойыс ортодо најылажарыс. Александр Васильевич бу јанынаҥ мени јӧмӧп јат. Бис бӱгӱн колбуларысты чеберлеерис ле оноҥ ары ӧскӱрерис деп јӧптӧшкӧнис» — деп, крайдыҥ губернаторыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи айткан. Анайда ок ол край ла Татарстан ортодо товарӧдӱштирӱниҥ кеми миллиардтар тоолу салковой болгонын темдектеген. Тергеелерде јадып турган улус бой-бойын тооп, јуук најылажып турганын узуны муҥдар тоолу километр јолды ӧдӱп, айылдап келип турганы јарт керелейт деген.

Тергеелердиҥ башкараачылары кажы ла субъекттиҥ аргаларын ајаруга алып, саду-экономикалык колбуларды оноҥ ары ӧскӱрериниҥ келер ӧйдӧги аргаларын шӱӱшкен: Татарстанныҥ промышленный комплексиниҥ, крайдыҥ агропромышленный комплексиниҥ, Алтай Республиканыҥ ла Алтай крайдыҥ туризмле колбулу аргаларын ајаруга алып.

Рустам Миннихановтыҥ темдектегениле, Алтай Республикада туризмниҥ кайкамјык инфраструктуразы ла ар-бӱткенниҥ јарамыкту айалгалары бар. Ол Туулу Алтайдӧӧн Татарстаннаҥ туристтер келерин јилбиркедерге, Казань ла Горно-Алтайск ортодо чике авиарейстерди орныктырары јанынаҥ шӱӱлте эткен. Мында авиаперевозкалардыҥ субсидированиезиле колбулу суракты аайлаштырар керек. Оныҥ темдектегениле, транспорттыҥ логистиказы — туризмниҥ де, бизнестиҥ де ӧзӱминиҥ тӧзӧлгӧзи.

—Слер кандый јерде јадып турганыгарды јазап билбей де јадыгар. Кажы ла катап Алтайга келзем, мында ийде-кӱчи тыҥ энергетика бар болгонын сезедим — деп, Татарстанныҥ башкараачызы аҥылап айткан.
Александр Бердниковтыҥ темдектегениле, республика су-кадыкты орныктырарыныҥ туризмин ӧскӱрерине, анайда ок экологически ару продукция иштеп аларына јаан ајару эдер. Оныҥ эзеткениле, Горно-Алтайск ла Казань ортодо чике авиаколбу болгон. Бистиҥ тергееге ол авиамаршрутты орныктырары сӱрекей керектӱ, јаан учурлу деген.

Тергеелердиҥ башкараачылары туштажу ӧткӱрип тура, алтай устардыҥ албаты-художественный узаныжыныҥ кӧрӱзин кӧргӧн, албатыныҥ Сабантуй байрамына аҥылап белетелген татар национальный айыл-јуртта ла Алтай Республиканыҥ площадказында болгон. Олор анайда ок журналисттерле, ӱч тергеедеҥ Сабантуйга амадап келген улусла тушташкан.

Сабантуй — албатыныҥ јаҥжыгуларыныҥ байрамы. Оныҥ туружаачылары татар албатыныҥ сумалдарла бой-бойын согужып, маргыжып тартыжарыла таныжат. Кезик айылчылар сумалла јадык агашта отурган ӧштӱзин јыга согорго, бойын да ченейт. Мындый тартыжу кезикте 15 минутка да чӧйиле берет. Сумалга саламды ныктай салат, бескези орто кеминде болзын деп.

Байрамныҥ спорт бӧлӱги јилбилӱ ӧткӧнин албаты-јон темдектеген. Кӧп улус маргаандарда кӱӱнзеп турушкан: столмо чыгарында, сумалга кирип јӱгӱреринде, суулу кӧнӧктӧрлӱ јӱгӱреринде ле ӧскӧлӧринде де. Jебрен кӧчкӱн албатыныҥ аргымактарла маргыжузы, алыптардыҥ кӱрежи, албатыныҥ соот-ойындары јок байрам ӧтпӧйт. Бу байрамда ӱзези болгон.

Jайаандык ӧмӧликтердиҥ «Балдардыҥ Сабантуйы» деген концертный программазы, ойын-концерт, инвестиционно-кӧрӱ площадкалар, албатыныҥ устарыныҥ эдимдериниҥ кӧрӱ-садузы ла о. ӧ. Текши алза, элбек кемдӱ ле јаркынду байрам бийик кеминде ӧткӧн.

Бу байрамга келген улустыҥ тоозы кӧп болгон, темдектезе, јаҥыс ла Алтай крайда Заринск каладаҥ 150 кижинеҥ турган делегация келген болгон. Кажы ла делегация бойыныҥ калазыныҥ, районыныҥ албатызыныҥ чӱм-јаҥдарыла, культуразыла, кухнязыла таныштырган. Албатыныҥ устарыныҥ кӧрӱлери база јаркынду болгон.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы