Тем алгадый јӱрӱм јӱрген

22.06.2018

Кажы ла албатыда бойыныҥ баштап апаратан улузы бар. Алтай Республиканыҥ тӱӱкизине, оныҥ ӧзӱмине камаанын јетирген улустыҥ тоозы кӧп. Ондый улус кӧп неме айтпастаҥ ла улустыҥ ортозында јӱрӱп, бойыныҥ ижин иштеп јӱргилейт. Jӱрӱмнеҥ јӱре ле берзе, бис, эйе, ол кандый кижи болгон деп сананып каладыс. Бӱгӱн мен бойымныҥ таайым Александр Кичешевич Анчин керегинде бичийдим.

Александр Кичешевич туй ла бир јыл кайра јада калган. Республиканыҥ, алтай албатызыныҥ ӧзӱмине бойыныҥ ӱлӱзин кошкон улустыҥ бирӱзи. Бистиҥ республика тӧзӧлип турарда, ол областьтыҥ депутады болуп, сессияда куучын айдып, республика тӧзӧгӧндӧрдиҥ тоозына кирген.

Бу ӧйгӧ јетире таайым узун јол ӧткӧн. Милицияныҥ Омскто школын божодоло, ол башка-башка јерлерде иштейт. Майма јуртта, оноҥ Кан-Оозында участковый, Барагашта комсомолдыҥ качызы, оноҥ Беш-Ӧзӧктӧ мал-аштыҥ башка-башка бӧлӱктеринде иштейт. Месткомды, профкомды башкарат. Он јылдаҥ ажыра ӧйдиҥ туркунына јурт Советтиҥ јааны болуп иштейт. Ижине турумкай, јурттыҥ бастыра керектерин билгир башкарган деп, эмдиге ле јурттыҥ улузы айдыжат.
Качан да, кайда да иштезе, ол албатым, алтайым деп јӱрер кижи болгон. Бойы аҥчы кижи. Jе кожо аҥдаган улус јаскыда керекшин, тижи (боро) чай атканда, эликти кӧп атканда, тыҥ ачынар болгон. Оныҥ учун јиит улус аҥдаар ээжилерди кыйалта јогынаҥ бӱдӱретен деер. Эмди кӧрзӧм, јиит ӱйеге ондый ӱредӱчилер јетпей јат.

Амыралтага чыгала, Александр Кичешевич тегин отурбаган. Jуртта эҥ баштапкылардыҥ тоозында крестьян ээлем тӧзӧгӧн, јурттыҥ јӱрӱминде эрчимдӱ турушкан. Шахмат ойноорын сӱӱр кижи алтай шатрала јилбиркеп, школдо балдарды кружок ачала ӱреткен. Кийнинде школдыҥ эҥ артык ӱренчиктерине деп, бойыныҥ стипендиязын тӧзӧгӧн.
Таайым ла јеҥем Тамара Телесовна беш бала чыдадып, ырысту јӱрӱмдӱ болгондор дезем, јастыра болбос. Бала-барказын бутка бек тургускылап, баркыларына бек куйак, тайак болуп јӱргендер. Jеҥем эмдиге ле кӧктӧнип јӱрет. Балдарына, ӧскӧ дӧ улуска кӧктӧгӧн бӧрӱктери јон ортодо элбеде јарлу. Таайымныҥ ла јеҥемниҥ баркыларыныҥ уулдар јаны ӱзе ле шахмат, шашка, алтай шатра ойногылап, республика ичинде эҥ баштапкылардыҥ тоозында. Олорды ӱзе ле бу ойынга темиктирген кижи – таайым.

Бистиҥ республикада кату оорула сӱреен кӧп улус оорыгылайт. Бир јыл кайра бу оорудаҥ таайым, Александр Кичешевич Анчин, јада калды. Учына ла јетире ол бойын сӱреен тыҥ тудунып, коркышту турумкай кылыгын кӧргӱскен эди.

Божогон кийнинде оныҥ мӧҥкӱзине алтайлап «Иркит Кичеш уулы Шурка Анчин» деп бичийтенин озолондыра айдып койгон. Мынаҥ да кӧргӧндӧ, таайым алтай тили, албатызы керегинде учына ла јетире сананганы кӧрӱнет.
Мынайып, улус ортодо тоомјылу јӱрӱп, ондый ла тоомјыны балдарына берип, јаркынду јӱрӱм јӱрген таайыстыҥ эземи узакка ундылбай јӱрер. Ол керегинде балдарыныҥ, јеҥемниҥ ле балдарындый ла кожо ӧскӧн јеендериниҥ адынаҥ айдып койодыс. Алтайыста мындый улустыҥ јӱрӱми кажы ла кижиге тем болгой.

Василий ОЙНОШЕВ

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина