Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jаш тужыныҥ элестерин сыйлаачы…

26.06.2018

«Юность» деген турбаза — каланаҥ барып јатса, Майма аймакта Суску јурттаҥ эки километр ыраакта, Кадынныҥ јарадында. Бу бистиҥ тергеебистиҥ улус амыраарыныҥ базаларыныҥ бирӱзи, ол 1957 јылда ачылган.

50-чи јылдарда туризм аайынча совет балдардыҥ су-кадыгын орныктырар, олор амыраар јер бедирезин деп, Туулу Алтайдӧӧн эксперттер ийген. Олор Кадынныҥ јарадын ширтегилеп, бу јерге келип токтогон. Оны јолдоҥ тууразында, салкындар кажы да јанынаҥ сокпос, томоногы ас, агаштардыҥ ортозында эҥ эптӱ деп талдагылап, балдар амыраар база ачарын јараттылар. Озо ло баштап ондо спортло тазыктырынып турган балдар амыраар јер болгон.
Эмди «Юностьто» јаҥыс ла спортчылар эмес, анайда ок бастыра кӱӱнзеген улус бӱткӱл јылдыҥ туркунына амырайт. Базаныҥ башкараачызы Ирина Кыдатованыҥ айтканыла, келген улуска ончозы јарайт. Онойып, јылдыҥ ла келип турган айылчылар кӧптӧйт.

Таҥынаҥ кӧлӱк јок то улуска бери једип аларга эптӱ. Чуйдыҥ јолына тӱжеле, турбазага 10-15 минутка јойу једип барар. Улус амырайтан бу базаныҥ турган јери јаан, телкем. Кышкыда базага бир ле уунда 30 кире, јайгыда 200 кире кижи келип амыраар аргалу. Мында јылу, ӱзе јанынаҥ јеткилделген эки кат јаан туралар, јайгы агаш турачактар, тыштанатан, јунунатан јер, орус мылча, керек дезе палаткалар да тартып јадар арга бар.

Анчада ла спортчыларга, эди-канын тазыктырып, секирип-кыймыктанып, ойноп, амыраар кӱӱндӱлерге јарамыкту ончо айалгалар бар. Мында асфальт салынган стадион, теннис, волейбол, футбол, баскетбол ойноорго јазалган јалаҥдар, тазыктырынатан јазалдар бар. Бойыныҥ спорт јазалдары јок болзо, оны базадаҥ бичидип, јӧптӧшкӧни аайынча ӧйгӧ аларга јарар. Эмчилик кыптыҥ ишчизинде баштапкы медболушка керектӱ эм-тус јеткилинче.

Базаныҥ јериниҥ ортозында чадыр айыл туруп јат, оныҥ тыштында јилбилӱ алтай эдимдер илип салган, ичинде айылчыларга курсак азар чӱмдӱ печке бар. Чике ле сууныҥ јанында — ачык стенелерлӱ, отурып амыраар јабынтылар. Эт каарар мангалдар ла ого керектӱ ончо јазалдар мында јеткилинче.

Азыраш јанынаҥ — турбаза 100-теҥ кӧп кижи бадар јаан ашканалу. Ичетен ару ла тузалу суу алар таҥынаҥ скважиназы бар. Маала ажы: огурчын, помидор, капуста, морковь, свекла, салат, ӧскӧ дӧ ӧлӧҥ-чӧп — база бойыныҥ огородынаҥ. Базаныҥ јериниҥ толыгында чеденде кроликтер, такаалар, кара чочколор тудадылар. Ашканада кӱӱнзегендерге су-алтай да курсак (јӧргӧм, кан, курут, аарчы) белетелет.

2013-2014 јылдарда бу базада јарлу јурукчы Алексей Чепоков јадып иштенген. Барар алдында ол ашкананыҥ ичинде стенеге јуруктар јурап, сый эдип, артырып салган. Ортозында стенеде Кадынныҥ јуругы (узун јажыл чачту келинге тӱҥейлеп јураган). Бу јурукла колбулу јилбилӱ учурал болгонын ондогы ишчилер куучындады. Ол ло јыл Кадын суу јараттарынаҥ ажынып, јаратта турган тураларды, базаларды ӱзе алып ийген. «Юностьтыҥ» улузы суунаҥ ыраада, эмеш бийиктеде јерде турала, кӧрӱп тургылаган. Ирина Васильевна кокырлап: «Кадын бойыныҥ јуругын кӧрӱп келеткен болбой» — деерде ле, ашкананыҥ ичи јанынаҥ јаан темирге бӧктӧп салган эжиги ачылала, бир эмеш ӧйдӧҥ ойто јабыла берген. Кайкамчылу… Jе суу чын ла ого ло јетире келип, јуругын кӧрӧргӧ келгендий, базага тыҥ каршузын јетирбей, ойто араайдаҥ тӱжӱп барган…

Мында той-јыргалдар, байрам-концерттер, туштажулар ӧткӱрерге сӱреен эптӱ: јабынтылу јаан сцена бар, Горно-Алтайсктаҥ ыраак эмес. Онойып, «Юность» јылдыҥ ла јаскыда нӧкӧрлӧрине «СССР-дыҥ Туулу Алтайдагы студенттериниҥ байрамын» ӧткӱрет. 2015 јылда баштапкы катап ӧткӱрилген бу байрам эмди јакшынак јаҥжыгу болуп калды. Бери јӱк ле бистиҥ республиканыҥ эмес, је онойдо ок айылдаш талалардаҥ СССР-дыҥ студенттери болгон улус база келгилейт. Канча јылдарга кӧрӱшпеген нӧкӧрлӧр, ӧйин келиштирип, бу туштажуларда катап кӧрӱжип, бар-јокты куучындажып, студент ӧйлӧрин эске алынып, амырап алгылайт. Байрамныҥ программазында јаантайын спорт ойындар, маргаандар, эҥиргери республиканыҥ јарлу артисттери баштаган јаан концерт болот.

Бери ӧскӧ дӧ ороондордоҥ улус амырап келгилейт (Германиядаҥ, Польшадаҥ, Китайдаҥ, Япониядаҥ). Эҥ кӧп тоолу айылчылар — јанында талалардыҥ (Новосибирский областьтаҥ, Алтай крайдаҥ) спортчы балдары. Тууразынаҥ аргачылар келип, кӱӱнзегендерге суула јӱзӱштер, атту, кӧлӱктӱ экскурсиялар ла оноҥ до ӧскӧ јилбилӱ амыралта тӧзӧӧр лӧ ӧткӱрер аргалу. Jерлештерге иш јеткилинче болот.

Алдынаҥ бери су-кадык, спорт јанынаҥ барып јаткан бу турбазаныҥ ӱзӱлбес салымында јаан болужын оныҥ башкараачызына Александр Адольфович Бывакин јетирген. Ол алаҥзышту ӧйлӧрдӧ баштапкы ла балдарды бери амырадып экелип, јол ачкан.

Мен сананзам, ӧй ӧткӧниле кожо «Юностьтыҥ» ады оноҥ до учурлу болуп калган ошкош. Баштап ла кӧрзӧ, Европаныҥ модазыла јазалган эмдиги јерлерге кӧрӧ, мында та кандый да алдындагы, тӧрӧл, јылу кӱӱндӱ сезим-санаалар келет. Кижиге јаш тужы эбелип, тургуза ла мячик чачып, ойноп јӱгӱре бергедий… Онойып, бис те, јаанду-јашту, футбол, волейбол ло ӧскӧ дӧ ойындар ойноп, талдама амырап, эди-канысты сергидип алдыбыс.

Амыраар базаныҥ ичинде эки јаҥы тура тудулып јат. «Бирӱзи ӧйдиҥ некелтериле кееркедип јазаган конычылык болзо, экинчизи ондый ок, је эмденер тӧс јер болор — деп, Ирина Васильевна биске айтты. — Айылчыларыска ончо јанынаҥ эптӱ болзын деп, кичеенип иштеп јадыс. Анчада ла јерлештеристи кӱӱнзеп келзин деп кычырадыс».
Мындый эптӱ јерди ээлери тууразында улуска сатпай, јанында јурттардыҥ улузын ишле јеткилдеп, айылчыларын бар-јогыла јилбиркедип, ижин эрчимдӱ апарып јатканы оморкодулу.

Э. КУРГАРИНОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина