Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Jолдордо јеткер болдыртпазы — ӧмӧ-јӧмӧ иш

26.06.2018

Алтай Республиканыҥ прокуратуразы кичӱ изӱ айдыҥ 19-чы кӱнинде «Jолдордо јеткерлӱ учуралдар болдыртпазы — албатыга јеткер болдыртпазыныҥ бӧлӱги» деген суракла 4-чи ачык форумын ӧткӱрди.

АР-дыҥ прокуроры Н. Мылицын форумды ачып тура, оныҥ анчада ла туристтер келип баштаган ӧйдӧ керектӱзин темдектеди. Кош, улус тартар башка транспорт јок болгонынаҥ улам, кӧлӱк-транспорттыҥ ла јолдордыҥ учуры республиканыҥ јонјӱрӱмдик, экономикалык ӧзӱминде јаан учурлу.

2018 јылдыҥ беш айына јолдо болуп турган јеткерлӱ учуралдардыҥ тоозы 4,8% (84-тӧҥ 88-ке јетире), ол тоодо улус божогон учуралдар 40% (10-ноҥ 14-кӧ јетире), су-кадыкка башка-башка каршузын јетирген учуралдар 3,1% (98-теҥ 101-ге) бийиктегени темдектелди.

Республиканыҥ прокуратуразыныҥ органдары јолдо јеткерлӱ учуралдар болдыртпазыныҥ айалгаларын јылдыҥ ла ајаруда тудат ла олордо шиҥжӱ иштер ӧткӱрет. Иштердиҥ тӧс некелтези — кажы ла кижиниҥ тап-эриктерин, јайымдарын бузулбазын јеткилдеери.

Бӱткӱл 2017 јылдыҥ ла 2018 јылдыҥ беш айыныҥ туркунына республикан прокуратураныҥ ишчилери улус ээжилерди бускан 1039 бузуш болгонын илезине чыгарган. Jаргыга 243 некелте-бичик, 172 представление аткарылган. Дисциплинарный каруузына 91 кижи, административный каруузына 15 кижи тургузылган. 315 тап-эрик акт федерал јасакка келиштире јазалган.

Форум ӱч бӧлӱктеҥ турган. Сӧс берилген улустыҥ куучыныныҥ кийнинде олорго сурактар берер арга болды.
Баштапкы бӧлӱк — «АР-да кӧлӱктерле маҥтадар јолдордыҥ айалгазы». Ондо АР-дыҥ талалык ӧзӱм аайынча министриниҥ ордынчызы В. Емельянов, республикан «Горно-Алтайавтодордыҥ» јааныныҥ ордынчызы В. Хмелев, федерал учурлу «УпрдорАлтайдыҥ» башкараачызы И. Исаков, анайда ок «Горно-Алтайск кала» муниципал тӧзӧлмӧниҥ администрациязыныҥ јааны О. Сафронова ла эл-јонныҥ чыгартулу улузы турушты.

Бу бӧлӱктиҥ туружаачыларыныҥ јетиргениле, тергеебисте јолдордыҥ јӱк 19% нормативный некелтелерге келижет. Jолдор јазаарына јаантайын акча-манат јетпей турган. Ондый да болзо, эҥ ле озо коомой деген, јаантайын јеткерлӱ учуралдар болуп турган јолдор талдалып, јазаар иштер ӧткӱрилип ле јат.

Jеткерлӱ учуралдар болуп турганы јаҥыс ла јолдыҥ чыҥдыйыла эмес, је анайда ок ӧскӧ дӧ шылтактарла колбулу болот. Чуйдыҥ јолыныҥ (федерал трасса) чыҥдыйы бийик те болзо, ондо до мындый учуралдар кӧп болот. И. Исаковтыҥ јетиргениле, быјыл федерал учурлу бу јолдо 72 километр јол јазалар ла 14 јуртты кечире јолго јарыткыштар тургузылар.
Калада јолдор јазаар иштер кӧп сабазында бӱдӱп турган. Ондый да болзо, эдетен иштер оноҥ кӧп. Jолды јойу улус кечер 53 кечӱнеҥ јӱк 48-и нормативный некелтелерге келижет. Алты јаҥы микрорайондо (ол тоодо «Заимка») јолдорды јазаар керек.

Jууныҥ экинчи бӧлӱги «Кӧлӱктердиҥ тискинчилерине некелтелер» деп адалган. Алтай Республика аайынча МВД-ныҥ ГИБДД-зыныҥ башкартузыныҥ јааны А. Косиновтыҥ јетиргениле, олор јолдо јеткерлӱ учуралдар болдыртпазына ууламјылалган иштерди балдардыҥ садиктериле, школдорло кожо јаантайын ӧткӱрет. Jолдордо профилактикалык акциялар база ӧткӱрилип јат.

Мал-аш кабырылбай, бош базып турганыныҥ шылтагында јолдо кӧп јеткерлер болуп турган. Ондый учуралдарла колбой, Башкортостанда малды кыйалта јогынаҥ таҥмаладып турган. Онызы кийнинде керектиҥ аайы-бажына чыгарына јарамыктузы темдектелди.

АР-дыҥ Jондык палатазыныҥ председатели, «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ башкараачызы Т. Кончева тискинчилердиҥ транспортло маҥтадар аайынаҥ, олордыҥ культуразынаҥ, јолдо кылык-јаҥынаҥ база кӧп неме камаандузын айтты. Кӧлӱкле маҥтадар тап-эрик берип турган автошколдордо бу јанынаҥ ӱредӱ ӧткӱрзин, јолдордо улус бой-бойына килеҥкей, кажызы ла каруулу болзын деп кычыру этти. Татарстанда ӧнӧтийин кезем-кату маҥтаткандарды «Jондык инспектор» деген мобильный приложениениҥ болужыла административный каруузына тургузар арга барын темдектеди.
Эпшилердиҥ республикан биригӱзиниҥ јааны Светлана Полетаева автобустардыҥ кезик кондукторлорыныҥ јарабас кылыгыла колбулу учуралдарды (акчазы јок дейле, баштамы класстыҥ балазын корон соокто ло акчазын чыгарып албай турган карган кижини оҥдобой, сакыбай, автобустаҥ тӱжӱрип салган учуралдар) эске алдырып, олорло јартамалду, ӱредӱлӱ иштер ӧткӱрип турзын деп сурады.

Канча айдыҥ туркунына ӧткӧн јаан шиҥжӱ иштердиҥ турулталары керегинде республиканыҥ прокурорыныҥ болушчызы Я. Туденева куучындады. Наркологтыҥ ла психиатрдыҥ учедында турган 500-теҥ ажыра тискинчинеҥ 200-теҥ кӧп кижиниҥ кӧлӱкле маҥтадар тап-эриктери токтодылган болгон. Бу айалгала колбулу иштер ӧткӱрерге, электрон тооалыш керек болуп турганы айдылды.

Су-кадыкты корыырыныҥ министриниҥ ордынчызы В. Мунатова ондый электрон тооалыш тургузарыныҥ эмчилик, этикалык сурактарын, керектӱ айалгаларын чокымдады. Онойдо ок республикада аракы ичип, рульга отургандардыҥ тыныжын, канын шиҥдеп, керектиҥ аайына чыгарыныҥ кӱч сурактары угузылды.

Форумныҥ ӱчинчи сурагыла («Кӧлӱктердиҥ айалгазы») Тӱштӱк Сибирьдеги кӧлӱктер аайынча шиҥжӱ ӧткӱрер талалар ортодо бӧлӱктиҥ башкартузыныҥ јааныныҥ ордынчызы Ю. Кузнецовко, АР-дыҥ муниципал тӧзӧлмӧлӧриниҥ совединиҥ јааны Е. Понпага, Алтай Республика аайынча МВД-ныҥ ГИБДД-зыныҥ башкартузыныҥ јааны А. Косиновко ло Балдардыҥ ӱзеери ӱредӱзиниҥ тӧс јериниҥ башкараачызы О. Абрамовага сӧс берилди.

Бу форумда прокуратураныҥ, государстволык ла јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарыныҥ ишчилери, јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы, студенттер ле оноҥ до ӧскӧлӧри эрчимдӱ турушты. Тоомјылу аксакал Б. К. Алушкинниҥ айтканыла, «јолдордо јеткерлӱ учуралдар болдыртпазында јаҥныҥ ончо органдарына, тӧзӧлмӧлӧргӧ, јондык биригӱлерге ачык-јарык, ӧмӧ-јӧмӧ иштеер керек».
Кӧрӱлген сурактар, айдылган шӱӱлтелер — ончозы шиҥделип, ајаруга алылар болды.

Э. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина