Алтайдын Чолмоны

Кӧк одыруны кажы ла айылга

06.07.2018

Jаан изӱ айдыҥ 4-чи кӱнинде Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Александр Бердников тергеени газла јеткилдеер сураккка учурлалган јуун ӧткӱрген.

Башчы јуунды ачып, «Алтай Республикага газ ӧткӱрери керегинде јаан учурлу јӧп 2006 јылда чыккан. Андый јакылтаны биске ойгор кӧгӱстӱ башкараачыбыс, ороонныҥ президенти Владимир Владимирович Путин берген. Ол тушта республиканыҥ башкарузы «Газпром» ПАО-ныҥ башкартузыныҥ председатели Алексей Миллерле туштажып, ӧмӧ-јӧмӧ иштеериниҥ јӧпӧжӱзин тургускан. Тергееге газ ӧткӱрер иштер ол ло тарый эрчимдӱ башталган» — деп темдектеген. «Бис газ ӧткӱретен трубаларды Горно-Алтайскка јетире эки ле јылга салып салганыс, газӧткӱштиҥ станциязы база кыска ӧйгӧ тудулган, анайда ок 25 километр јерге аҥылу ӧткӱштер ӧткӱрилип јазалган».

«Бистиҥ тергееге газ ӧткӱрери сӱрекей јаан учурлу сурак. Улустыҥ айылдарына кӧк одыру келгениле колбой эл-јонныҥ јадын-јӱрӱми билдирлӱ јаранган деп айдар керек. Оныҥ да учун темдектелген иштерди ӧйинде бӱдӱрер некелтелер туруп јат. Графикти буспас керек. Алынган молјуларысты бӱдӱрбезеес, «Газпром» республикага акча чыгарбас. Бӱгӱнги кӱнде тураларын газка алты муҥ кижи колбоп алар аргалу. Jе улус акча-манат јок болгонынаҥ улам кӧк одыруны тузаланарга тыҥ ла кӱӱнзебей јат. Эл-јонныҥ уур-кӱчтерин бис јакшы билерис. Башкару улустыҥ кредиттериниҥ проценттерин јарымдай да болзо, субсидировать эдерге белен. Ӱзеери банктарла иштеп, јарамыкту аргалар табар керек» — деп, башчы ајарган. А. В. Бердников субсидированиени јылгырладарга быјыл тергеениҥ бюджединде салынган акчаныҥ кемин кӧптӧтсин деп јакылта берген.

Jуунныҥ ижинде башкаруныҥ министерстволорыныҥ, комитеттериниҥ чыгартулу ишчилери, Горно-Алтайск каланыҥ ла Майма аймактыҥ администрацияларыныҥ јаандары Ольга Сафронова ла Евгений Понпа турушкандар. Газ ӧткӱрериниҥ бӱгӱнги кӱндеги айалгалары керегинде јетирӱни тергеелик ӧзӱм аайынча министр Николай Кондратьев эткен. Оныҥ айтканыла, «Газпром» ПАО Алтай Республиканы кӧк одырула јеткилдеерге 2007-2017 јылдарда башка-башка кемдӱ бюджеттердиҥ акча-манадыныҥ ла инвестицияларыныҥ јӧмӧлтӧзиле 6 619, 85 миллион акча чыгарган. Арбынду акчала кӧп иштер эдилген деп айдар керек. Анайып, республикада он јылдыҥ туркунына 489,9 километр јерде газ ӧткӱретен аҥылу јазалдар тудулган. Jурттардыҥ ортозында ла јурттардыҥ бойында 478,44 километр јерде трубалар салынган. Горно-Алтайскта — 3607, Майма аймакта 2022 турага јаҥыдаҥ газ ӧткӱрилген. 2007-2017 јылдарда республикада анайда ок газка 115 котельный кӧчӱрилген. Бӱгӱнги кӱнде 240 кӧлӱк дезе бензинниҥ ордына баазы јеҥил газты тузаланат.

Тергееде газ ӧткӱрер бастыра иштер Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ ажындыра јӧптӧгӧн графиги аайынча ӧдӱп јат. Оныҥ ижин республиканыҥ башчызы бойыныҥ ајарузында тудат. Быјылгы јылда бисте база кӧп иштер темдектелген. Тергеелик ӧзӱмниҥ министриниҥ айтканыла болзо, «Газпром» ПАО 2018 јылда газтыҥ трубаларын саларга, оныҥ станцияларын тударга, ӧткӱштирер јазалдарын чыныктап јазаарга, ӱлекерлерле иштеерге республикага база 110 миллион салковой акча чыгарар. Тургуза ӧйдӧ Майма аймакта Рыбалка јуртта ла Горно-Алтайскта Байат микрорайондо тудум иштер эрчимдӱ ӧдӧт. Газтыҥ трубаларын салар јазал иштер ӧскӧ јерлерде база темдектелген. Jуук ӧйдӧ тудум иштер Майма аймакта Дубровка јуртта, Горно-Алтайскта Гардинка микрорайондо, Кайастагы, Поселковыйдагы ла Гончарныйдагы оромдордо кӧнӱ башталар. Алтайский крайдыҥ Алтыгы Кайыҥчы јуртынаҥ ала Майма аймакта Манјӱрек јуртка јетире болотон газӧткӱштиҥ јери шиҥделип, госудастволык экспертиза ӧдӧт.

Бистиҥ тергееде «2014-2017 јылдарга ла 2020 јылга јетире јурт јерлерди турумкай ӧскӱрериниҥ» адылу федерал программазы база јакшы иштеп јат. Быјылгы јылда јурт јерлерге газ ӧткӱрер программа аайынча Алтай Республикага 59,06 миллион салковой акча чыгарылары темдектелген. Бу программаны толо бӱдӱрер некелтелер турат. Николай Кондратьевтиҥ айтканыла, бистиҥ тергееде јурт јерлерди турумкай ӧскӱрериниҥ программазын бӱдӱрерге ончо аргалар бар. Майма аймакта Кызыл-Ӧзӧк јуртта ӧдӱп турган иштер шак бу программа аайынча ӧдӱп јат. Строительдер мындагы иштерди јуук ӧйдӧ тӱгезер. Майма јурттыҥ Алтайская, Лесная, Ленинниҥ, Иштиҥ адыла адалган оромдорында газ ӧткӱретен станциялар база тудулат. Мындый ок станциялар Манјӱректе база болор. Jуук ӧйдӧ бу јуртта тудум иштерди ӧткӱрерге конкурс јарлалар. Конкурсты ойноп алган организацияга иштеер јарамыкту айалгалар тӧзӧлӧр лӧ ол программаны бӱдӱрерин кӧнӱ баштаар.

Алтай Республиканыҥ «Жилищно-коммунальный службазыныҥ ла транспорттыҥ комплексиниҥ ӧзӱми» деген государстволык программазы тергеени кӧк одырула јеткилдееринде база јаан јӧмӧлтӧзин јетирет. Газла колбулу сурактарды бӱдӱрерге бу программа аайынча 10,5 миллион салковой акча чыгарылары темдектелген. Оныҥ акчазыла Горно-Алтайскта 28-чи ле 31-чи таҥмалу микрорайондордо јабыс тебӱлӱ газӧткӱштер тудулар. Ого Пос¸локтогы микрорайонныҥ јарымызы, Октябрьский ле Полежаева оромдордо турган туралар кирет.

2018 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 1-кы кӱнине јетире 6,57 километр јерде јаҥы газӧткӱш тудулган. Эмди кӧк одыруныҥ станциязына 414 тураны колбоорго јараар. Бӱгӱнги кӱнде ого 140 тура колболгон. Быјыл ишке анайда ок Майма аймакта Озерное јуртта тудулып јаткан объекттер табыштырылар. Майма јурттыҥ бойында 16 ла 32 таҥмалу микрорайондордо газӧткӱштер база ӧткӱрилет. Мындагы иштер база быјыл тӱгенер. Айдарда, республиканыҥ эҥ јаан деген јуртыныҥ Советская, Заводская, Садовая ла Алгаирская оромдорында јаткан улустыҥ айылдарына ӧдӱп јаткан јылда газ база келер. Jурт јаткандар тураларын газӧткӱшке колбоорго тыҥ ла кӱӱнзебей јат деп, мынаҥ ӧрӧлӧй айткан эдибис. Горно-Алтайск каланыҥ администрациязыныҥ јааны Ольга Сафронованыҥ айтканыла, олор каланыҥ эл-јоны ортодо јартамалду ишти база ӧткӱрип јадылар. Кезик улуста тураларын газӧткӱшке колбоор аргалар јокко јуук. Ончозын акча-манат буудактап јат. Jаан изӱ айдыҥ 3-чи кӱнине јетире Горно-Алтайскта ла Майма аймакта 6477 газӧткӱш тудулган, је ого јӱк ле 3623 тура колболгон. Газӧткӱштиҥ јанында турган 2854 тура акча-манаттаҥ улам кӧк одыруны тузаланып болбойт.

А. В. Бердников јуунда газтыҥ сурагына јаан ајару эткен. Бу јанынаҥ тергеелик ӧзӱмниҥ ле иштиҥ министерстволорына ишти ылтам эрчимделтер керек. Jеҥилтелер алар аргалу ветерандардыҥ, балдары кӧп лӧ кирези ас билелердиҥ тоозын чокымдап, ајаруга алар некелтелер туруп јат. Олорго государствоныҥ башка-башка программалары ажыра болуш јетирер аргалар бар ба? Ончозын шиҥдеп, кыска ӧйгӧ јартына чыгар керек. Башчы Горно-Алтайск каланыҥ ла Майма аймактыҥ администрацияларына болуш эткедий улустыҥ тооломын тургуссын деген јакылта берген. Газ ӧткӱрериниҥ программазын толо бӱдӱрерге, јеҥилтелӱ улуска болуш јетирерге келер јылдыҥ бюджедине акча алдындагы јылдарга кӧрӧ, кӧптӧдӧ салынары база темдектелет.

Республиканыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министерствозыныҥ ла муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ишчилери јурттарда сходтор ӧткӱрип, таҥынаҥ улустардыҥ айылдарында болуп, јартамалду иштерди ӧткӱрип те турган болзо, је онызы бӱгӱнги кӱнде арай ла ас. Jурт јаткандардыҥ курч сурактарыныҥ аайына чыгатан аргалардыҥ бирӱзи — улуска банктардаҥ адылу кредит берери. Бистиҥ тергееге газ сӱрекей керектӱ. «Газпром» ПАО-ло тургускан јӧптӧжӱни кыйалтазы јогынаҥ бӱдӱрип, кӧк одырула кажы ла айылды јеткилдеер керек. Республиканыҥ башчызы акту бойы јуук ӧйдӧ газӧткӱштиҥ сурактары аайынча эл-јонло туштажулар ӧткӱрерге темдектейт.

П. Кабар