Алтайдын Чолмоны

Горно-Алтайск ла Майма јаар…

10.07.2018

Былтыр кандык айда Алтай Республиканыҥ Башкарузы Майма аймакта Карлушка јурттыҥ јанында јуун ӧткӱрген. Ол керегинде бистиҥ газет бичиген. Бу јуунда Чуйдыҥ јолыныҥ бу бӧлӱгинде јаҥы јол тудары јанынаҥ јӧп јарадылган. Анайып, аэропорттыҥ јуук јанында јаҥы јол тудулып башталган.

Кӧлӱктерге јарамыкту айалгалар
Ол тушта јуунда Россияныҥ президентиниҥ болушчызы Игорь Левитин, Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердников, јолдор аайынча федерал агентствоныҥ јааныныҥ ордынчызы Андрей Костюк, «Алтай» деген федерал јолдордыҥ башкартузыныҥ јааны Ярослав Долинский ле ӧскӧ дӧ окылу улус турушкан. Ол тушта тудулып јаткан јаҥы јол Майма јурттыҥ ортозыла ӧткӧн Чуйдыҥ јолын чик-јок јайымдап, кӧлӱктерге јарамыкту айалгалар тӧзӧӧр деп темдектелген. Тургуза ӧйдӧ мында эки кемдӱ јол тудулат. Кӧлӱктер оныҥ бирӱзиле Маймага кирбей, Горно-Алтайск ажыра, экинчизиле Майма ажыра кӧнӱ јӱрер аргалу.

Jаҥы јолдор анчада ла туристтерге јарамыкту болор деп айдар керек. Jайгыда Чуйдыҥ јолыла сӱрекей кӧп кӧлӱктер јӱрет. Биске келип турган туристтердиҥ тоозы манаҥ ары там ла кӧптӧӧри билдирет. Оныҥ да учун республиканыҥ эҥ јаан јурттарыныҥ бирӱзин — Майманы тоозы јок кӧлӱктердеҥ киреледер некелтелер туруп јат. Туристтер кӧп келип турган јылдарда Майма јурттыҥ ортозыла кӱнинде 24 муҥ кӧлӱк ӧдӱп турганын темдектеер керек. Jурт јаткандар јаҥы тудулып јаткан јолдорды ишке толо табыштырар ӧйди энчикпей сакыйт. Тургуза ӧйдӧ мында тудум иштер кидим ӧдӧт.

Jолдо иштер канайып башталган
Чуйдыҥ јолын Алтай Республиканыҥ гран-кыйузынаҥ ала Себи-Оозына јетире јаҥырта тудары 2011 јылда башталган. Бу бӧлӱктеги јол он тӧрт комплекс-бӧлӱкке ӱлелген. Тудум иштер 2011-2013 јылдарда Рыбалка ла Дубровка јурттардыҥ јанында алтынчы ла јетинчи комплекс-бӧлӱктерде ӧткӧн. 2017 јылда республиканыҥ гран-кыйузында 5,6 километр јерде јаҥы јолдыҥ баштапкы комплекс-бӧлӱги ишке табыштырылган. Jол тудаачылар иште эмдиги ӧйдиҥ јаҥы эп-бӱдӱмдерин тузаланып јат. Эдилген иштердиҥ чыҥдыйын бийик деп айдар керек. Специалисттер олорго бийик баа берет.

Карлушка јурттыҥ јанында тудулып јаткан эки јолго дезе строительдер 240 муҥ кубометр јер тузалангандар. Jолдыҥ «кеп-кийими» база калыҥ — 75 сантиметр. Олордыҥ ӱстине чыҥдыйы бийик аҥылу асфальтобетон јайылат. Специалисттердиҥ айтканыла, эмдиги ӧйдиҥ материалдары узак ӧйгӧ ээлебес. Олор сооктордо ло изӱлерде бачым ӱрелбес аргалу. Кӧлӱктердиҥ тискинин толгогон шоферлорго јаҥы тудулып јаткан јолдор кыйалтазы јогынаҥ јараар учурлу деп, Барнаулдагы «ДСУ-4» ООО-ныҥ пресс-службазыныҥ јааны Марина Яскова куучындайт. Оныҥ айтканыла, тургуза ӧйдӧ Карлушканыҥ јанындагы јолдо 31 техника ла 61 кижи иштеп јат.

Jаҥы јол кайда ӧдӧр
«Алтай» деген федерал јолдордыҥ башкартузыныҥ јааны Ярослав Долинскийдиҥ айтканыла, Карлушка јурттыҥ јанында эдетен иштердиҥ кеми јаан. Озо баштап бар-јок бастыра коммуникацияларды ӧскӧ јерлерге кӧчӱрер керек. Анайда ок суу ӧткӱретен трубаларды белетеп алар некелтелер туруп јат. Бӱгӱнги кӱнге јетире бу иштердиҥ ончозы бӱдӱп калган. Тургуза ӧйдӧ мында экинчи технический категорияга келижип турган тӧрт полосалу јол салынат. Оныҥ узуны — 2,7 километр.

Jаҥы јол Энергетиктердиҥ оромыла коштой тудулат. Бу јер — «Катунский промзона» деген микрорайонныҥ јанында. Строительдер јаҥы јолды Карлушка јуртка јетире салып, оны адакы учында алтынчы комплекс-бӧлӱкле колбоор. Мында дезе кӧлӱктердиҥ јӱрӱжин эки јара — Горно-Алтайск ла Майма јаар ууламјылайтан эки кемдӱ эбирилчик тудулар. Оныҥ узуны — 77,25 погонный метр. Эки эбирилчиктӱ јолды тударга бастыра 790,2 миллион салковой акча чыгарылган. 2017 јылда строительдер тудум иштерге 200 миллион акча тузалангандар. 2018 ла 2019 јылдарда дезе 400 ле 190,2 миллионды тузаланары арткан. Jаҥы јолдыҥ адакы бежинчи бӧлӱги ишке 2019 јылда табыштырылар. Оны Барнаулдагы «ДСУ-4» деген ООО-ныҥ строительдери тудат. Иштерде ӧскӧ дӧ организациялар туружат.

Ӱлекер чын талдалган
Карлушка јурттыҥ јанындагы јолды салардаҥ озо белетеништӱ јаан иштер ӧткӧн деп айдар керек. Майма аймакта Чуйдыҥ јолын јакалай ӧскӧ јерлер база шиҥделип кӧрӱлген. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ Карлушка јурттыҥ јанында болгон јуунында Россияныҥ президентиниҥ болушчызы Игорь Левитин специалисттер адакыда шак аэропорттыҥ јанындагы јердиҥ ӱлекерин талдап алгандар. Ол эл-јоныныҥ тоозы кӧп Майма јуртты Чуйдыҥ јолыла ӧткӧн кӧлӱктердиҥ јӱрӱжинеҥ јайымдаар арга берип јат. Ӱлекер чын талдалган ла оныҥ турулталары јарамыкту болор деп айткан эди.

Президенттиҥ болушчызы анайда ок «Алтайдыҥ тамыры болгон Чуйдыҥ јолыныҥ јӱс јылдыгына јетире бастыра иштерди бӱдӱрип, юбилейге јаан сый эдер деп молјонып јадырыс. Ондый куучын-эрмекти мен јол тудаачыларла ӧткӱргем. Тудулып јаткан јолдор ишке табыштырылза, олор јаҥыс та кӧлӱктердиҥ тискинчилерине эмес, је республиканыҥ бастыра эл-јонына, ол тоодо Туулу Алтайда амырап турган кӧп тоолу туристтерге јакшынак сый болорында кандый да алаҥзыштар јок» — деп айткан.

Специалисттердиҥ темдектегениле, Чуйдыҥ јолын эмдиги ӧйдиҥ некелтелерине келиштире јаҥыртып јазаганы јаан учурлу болуп јат. Оныҥ тӧрт полосалу јолыла кӧп кӧлӱктер јӱрӱжер аргалу. Горно-Алтайсктаҥ аэропортко кыска ӧйгӧ једетен аргалар база ачылып јат. Экологияныҥ айалгалары билдирлӱ јаранары база билдирет, је эҥ ле учурлузы — чыҥдыйы јакшы јолдордо јеткерлӱ айалгалар болоры кезем астаар. Эмдиги ӧйдиҥ эп-аргаларыла тудулган јаҥы јолдор чындап та, Майманы ӧткӱре Горно-Алтайск ла республиканыҥ тӱштӱк јаны јаар ууланган кӧлӱктердиҥ јӱрӱжине јазымы јогынаҥ јакшынак айалгалар тӧзӧӧр.

П. Кабар