Алтайдын Чолмоны

Ӱйелер колбузы ӱзӱлбезин

10.07.2018

Бойыныҥ черӱчил молјузын совет ӧйдӧ Германияда (ГДР) турган ГСВГ-да (Группа советских войск в Германии) ӧткӧн јерлештерис бу јуукта Оҥдой аймакта Кӱпчеген јуртта баштапкы ла солун туштажузын ӧткӱрген.

ГСВГ-ныҥ тӱӱкизи керегинде кыскарта. Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу божоордо, амыр-энчӱни корулаарга, совет черӱниҥ јаан бӧлӱги Германияда артырылган болгон. Бу бӧлӱк черӱ 1945 јылдаҥ ала 1954 јылга јетире ӧйдиҥ туркунына ГСОВГ (Группа советских оккупационных войск в Германии) деп адалган болгон, 1954-1989 јылдарда — ГСВГ деп кубулта адалган, 1989 јылдаҥ ала 1994 јылга јетире — ЗГВ (Западная группа войск). Оныҥ кийнинеҥ совет черӱ бу ороонныҥ јеринеҥ чыгарылган болгон. Бистиҥ ороонныҥ улузы Германияда турган совет черӱни јаҥжыкканы ла аайынча ГСВГ деп адайт.

Кӱпчегендеги туштажу солун ла јилбилӱ болгонын темдектеер керек. Озо ло баштап аҥылап, соныркап кӧргӧни — совет черӱниҥ јерлеш ветерандарыста ГСВГ-ныҥ маанызы, гимни бар болгоны. Олор клубтыҥ сценазына чыгып, эске алыныштарыла ӱлешкен. Владислав Михайлович Кухаев белетеген альбомныҥ таныштырузы сӱрекей јилбилӱ видеоклиптӱ болды. Альбомдо бичилген сӧстӧр:«Jылдар ӧдӱп, бистер јаанап та калган болзобыс, альбомныҥ бӱктерин ачып ийзебис, бистиҥ алдыста таныш чырайлар, нӧкӧрлӧр».

Бу јакшынак, ӧзӱп јаткан јаш ӱйеге јозок болотон керекти баштаган кижи — республикада узыла јарлу В. М. Кухаев.

—Владислав Михайлович, бу баштаган керегер ӱзе аайлу-башту ӧтти. Кандый кӱӱн-санаа, амаду Слердиҥ алдыгарда турган болгон?.
—Бу шӱӱлте меге канча јылдарга амыр бербеген. Амадум — ГСВГ-ныҥ јерлеш ле бистиҥ республикада јаткан черӱчил-ветерандарын јаҥыс јерге јууп, куучын-эрмек ӧткӱрип, биригӱ тӧзӧп алары болгон. Эмди андый черӱ јок, је ол јер-телекейде амыр-энчӱ болорын корулап, тӱӱкиге кирип калган, кижилик алдында бойыныҥ молјузын ак-чек бӱдӱрген. Jаш ӱйе ада-ӧбӧкӧлӧриниҥ ӧткӧн јолын билип јӱрер учурлу.

—Иш-амадугарды баштап турарыгарда, кемдердеҥ, кайдаҥ болуш болды?
—Jерлеш черӱчил-ветерандар баштаҥкайымды јӧмӧшкӧн, болушкан. Бойыныҥ учурлу сӧзин јурт администрацияныҥ јааны В. П. Мандаев айдып, болужын јетирген. Анчада ла јаан быйанымды культураныҥ ишчилери К. Е. Кухаевага ла М. А. Чимдаевага, Сӱмер Санаковко, черӱчил службазын Германияда ӧткӧн Г. С. Огневко, Э. А. Адаринге, Д. Б. Езринге ле оноҥ до ӧскӧлӧрине айдып турум.

Интернетти тузаланып, «ГСВГ-ныҥ, ЗГВ-ныҥ ветерандарыныҥ Поклонный кырдагы туштажузы» деп телеберилтени кӧрӱп, мындый баштаҥкайды бойыстыҥ јеристе база јӧмӧзӧ, улалтса кандый деп санаалар келген болгон. Озо ло баштап јаан ла оогош мааныларды, значокторды, фляжкаларды јакыдып, јерлештеримди јилбиркеткем. Онойып ла амадум араайынаҥ бӱдӱп баштаган. Уч-турултазы: јурттыҥ клубында албаты-јон, черӱчил-ветерандар јуулды, олордыҥ тоозында Оҥдой аймактыҥ черӱчил молјузын база Германияда ӧткӧн јааны М. Г. Бабаев болуп, уткуулду сӧзин айтты.

—Владислав Михайлович, служба ӧйинде болгон ӧскӧ ороон керегинде кандый эске алыныштар артты?
—Болгон калаларда темдектеп кӧргӧним — кайда ла ару, сӱрее-чӧп јатканын, тӧгӱлгенин кӧрбӧзигер. Бистиҥ рота эҥ артыктардыҥ тоозында болгон учун, ротаны байрамдар алдында каланы јарандырарга сурап алатан. Ол тушта немец калалардыҥ аҥылузын кӧрӱп турбай. 1975 јылда кӱӱк айда ГДР-дыҥ ла СССР-дыҥ јашӧскӱриминиҥ фестивали Галле калада ӧдӧрдӧ, байрамда туружарга келишкен. Ол тушта, Jеҥӱниҥ маанызын М. Кантария апарганын кӧргӧним сӱреен кӧдӱриҥилӱ санаалар артыргыскан.

—База кандый амадулар бар?
—Эки јылдаҥ ГСВГ-ныҥ 75 јылдыгы болор. Кажы ла аймактаҥ черӱчил-ветерандардыҥ тоозын алып, республика кемине чыгып, билижип јӱрери ле бой-бойын уур-кӱчте јӧмӧжӧр деп санаа-шӱӱлте бар.
База бир учурлузы неде дезе, јерлежис Метрей Саламович Бабаев черӱчил молјузын Германияда 1949 јылда ӧдӱп баштаган, Арчын Аргачинович Бабаев дезе черӱчил молјузын 1994 јылда бӱдӱрип божоткон.
Бистиҥ јурттаҥ Кухаевтердиҥ билезинеҥ ӱч уул черӱчил молјузын Германияныҥ јеринде бӱдӱрген: Владислав — Галле калада, Максим — Кюнсбрюхте, Виталий — Шеневальдте.
Канча јылдардыҥ туркунына бистиҥ јерлештерис черӱчил молјуларын бийик кеминде бӱдӱрип, саперлор, танкисттер, артиллеристтер, ракетчиктер, механиктер, тискинчилер, мотористтер болгон. ГСВГ-ныҥ ветерандары јаан Тӧрӧлин уйатка тӱжӱрбей, службазын бийик кеминде апарган. Эмди дезе бистиҥ јаш ӱйе олордыҥ јолын тоомјылу апарып, оморкодот.

Ижигерде болзо — ырыс.
Бистердеҥ болзо — тоомјы.
Албатыдаҥ болзо — мак.
Jӱрӱмде болзо — су-кадык.
Эне тӧрӧл Алтайыстыҥ
Элен-чакка алкыжы јетсин,
Кӱндӱлӱ ветеран-солдаттар!

Л. КУРМАТОВА