Алтайдын Чолмоны

Оны ойноп баштазаҥ, токтоп болбозыҥ

13.07.2018

Быјылгы Эл Ойында Кӧк Бӧрӱниҥ маргаандарын кӧргӧн улустыҥ тоозы јаҥжыкканы аайынча кӧп болгон. Jазалган трибуналарга бадышпагандары јилбилӱ ойынды бут бажында кӧргӧн.

Быјылгы маргыжуда текши тооло сегис команда турушкан. Олордыҥ ойындары кичӱ изӱ айдыҥ 25-чи кӱнинеҥ ала ӧткӧн. Оныҥ турулталарыла сегизинчи јерде Кан-Оозыныҥ командазы болды. Jетинчи јерде «Каракујур», алтынчыда — «Беш-Ӧзӧк» болордо, бежинчи јерге Оҥдой аймактаҥ «Урсул» команда чыккан.

Эл Ойынныҥ баштапкы кӱнинде 3-чи јер учун ойында Оҥдой аймактыҥ «Jоло» ло «Улаган-2» командалар тушташкан.
Бир јанынаҥ «Улаган-2» команданыҥ аттарына минген јалтанбас уулдары, тӧӧлӧс сӧӧктӱ Байрам Баграшевке баштадып, јалаҥга чыгарда, экинчи јанынаҥ мундус сӧӧктӱ Эзен Кайминге баштаткан «Jоло» команданыҥ андый ла ок јалтанбас уулдары чыккан. «Jалтанчак кижи хоккей ойнобойт» деп тегиндӱ айдылбаган ине. Кӧк Бӧрӱ ойынды да алар болзо, мында база јалтанбас, чыйрак, кӱчтӱ уулдар ойнойт.

Бу командный ойын болуп јат. Ээжилери де хоккейде ошкош. Jалаҥда тӧрт ойынчыдаҥ, хоккейде ле чылап, ойынчылар маргыжу ӧйинде солынгылап јадар. Ээжилерди бускан ойынчылар эки минут ӧйдиҥ туркунына ойыннаҥ чыгарылат. Мында бойыныҥ табараачылары, коручылдары бар. Эчкини тудунганча, казандӧӧн келип јаткан «ӧштӱниҥ» јолын канайда кезетенин коручылдар јакшы билер эмей. Олор маргыжу ӧйинде бу ишти бӱдӱрет. Табараачызы эчкини «ӧштӱниҥ» казанына апарып јатса, ого ӧскӧ команданыҥ ойынчыларын јууктатпайтаны кайда! Кӧк Бӧрӱде кӧп лӧ сабада кӧп гол кийдирген уулдардыҥ ла ады-јолдоры чыгат. Эчкини колго алып, канча кире јерге апаратаны, казандӧӧн кийдире таштайтаны јеҥил керек эмес. Бу командный ойын болгонын ундыбайлы. Кӧп неме текши команданыҥ билгир ойынынаҥ камаанду.

Тергеебисте ады-јолы јарлу, јайалталу, кыпчак сӧӧктӱ Ратмир Танытпасов деген эр бар. Ол Кӧк Бӧрӱле ӧткӧн маргаандарда комментатор болгон. Ратмир мынаҥ да озо бу ишти бӱдӱрген. Оныҥ да учун бу ойын ого јуук ла таныш. Бир ӧйлӧрдӧ комментатордыҥ ижин калыгыстыҥ база бир јайалталу уулы Валерий Киндиков бийик кеминде апарган эди.

Эки команданыҥ ойынчылары ойноор јалаҥга чыгып келерде, Ратмир олорго мынайда баштанган:
—О-о, Улу јайаачы, јебрен чӱм-јаҥдарын улалтып келген јалтанбас ла чакту алып баатырлардыҥ Кӧк Бӧрӱ ойынга кирген чертин алзын деп баштанадыс. Ойынга кирип јада, јуулган калыктыҥ алдына ак-чек болорыс, ойынныҥ ээжилерин буспазыс деп чертенедис.
Ойынчылар «чертенедис» деп айткан соҥында, ойын башталган. Ойынныҥ баш јаргычызы Рустам Петпенеков. Мынаҥ озо канча јылдардыҥ туркунына бу бӱдӱмјини Анатолий Унуков ак-чек бӱдӱрген эди.
Бу ойында јеҥӱни Jолоныҥ командазы алып, ӱчинчи јерге чыккан. Кӧк Бӧрӱ ойынды сӱӱчилер Эл Ойынныҥ экинчи кӱнинде ӧдӧтӧн финалда јеҥӱни кем ал соккой не деп, энчикпей сакып турдылар.

Эртенгизи кӱн база ла изӱ болгон. Ойын ӧдӧр јалаҥда тоозын тыҥ кӧдӱрилбезин деп, ӧрт ӧчӱрер кӧлӱк шлангынаҥ јалаҥды суулап турды. Бир эмеш ӧй ӧткӧн соҥында мында Кӧк Бӧрӱле баштапкы јер учун тартыжу башталар. Финалда — такып ла республикабыстыҥ эҥ артык эки командазы. «Шыргайты» республикан маргаандардыҥ сегис катап јеҥӱчили болгон болзо, ӧткӧн Эл Ойында «Улаган-1» командага једери јок болгон. Эки команданыҥ ойынчылары бой-бойлорын јакшы билер, баштапкы катап туштажып јаткан эмес. Трибуналар кара-бајырт, албатыныҥ кӧбизи коркышту. Командалар јалаҥга чыгып, черт берген соҥында, ойын башталат. Туштажуныҥ баштапкы ла минуттарынаҥ ала Шыргайтыныҥ командазы ӱзӱги јоктоҥ табарулар эдет. Беш минут ӧткӧлӧктӧ, бу команданыҥ ойынчызы Кӱлер Какпаков эчкини Улаганныҥ командазыныҥ казанындӧӧн кийдире таштап ийген. Ойынныҥ баштапкы јирме минуды ӧдӧрдӧ, тоо 3:0 болгон. Бастыра ӱч учуралда эчкини казандӧӧн Кӱлер кийдире таштаган. Экинчи тайм башталарда, «Улаган-1» команданыҥ ойынчызы Мерген Тадыкин «ӧштӱлеринеҥ» јӱк арайдаҥ айрылып, эчкини казандӧӧн кийдире мергедеген. Экинчи тайм божогон ло ойын 5:3 тооло тӱгенген. Шыргайтыдаҥ бастыра 5 голды Кӱлер Какпаков кийдирген! Мынайып, алтай албатыныҥ тергеелер ортодогы «Эл Ойын-2018» деген јыргалында Кӧк Бӧрӱле маргаанныҥ јеҥӱчилдери болуп, Шыргайтыныҥ командазы чыккан. Jеҥӱчилдерге ле призерлорго сый-акча табыштырылган.

Бу маргаанда турушкан эҥ артык командалар адалды. Jакшы ойын кӧргӱскен уулдардыҥ ады-јолдорын база адап салар керек. Олор: Кӱлер Какпаков, Амат Могулчин, Мерген Адышев, бастыразы ла национальный бӱдӱмдер аайынча спорттыҥ устары. Анайда ок Ренат Саксаевтиҥ, Алексей Адыкаевтиҥ, Мерген Тадыкинниҥ ады-јолдорын адабас арга јок. Jакшы ойынды Ирбис Яманов, Эзен Каймин, Амаду Арбаков, Сӱмер Сомоев, Урмат Курманов ло Влад Белеев база кӧргӱскен. Чындап, Влад бу маргаандардыҥ эҥ оогош туружаачызы болгон. Ол 17 јашту, 2001 јылда чыккан, јаҥы чактыҥ кижизи деп айдарга јараар.

Маргаандардыҥ туружаачылары тартыжуларга кандый чололу аттарлу чыкпады деер. Красавчик, Малыш, Циклоп, Лексус, Арат, Карындаш, Мустанг, Аватар ла оноҥ до ӧскӧлӧри болгон. Байагы аттар, олорды минген уулдар ла чылап, кӧдӱриҥилӱ кӱӱндӱ ойногондый билдирген. Кӧп тазыктыруларды ӧдӱп, јаан маргаандарда туружып, келер тартыжуларды энчикпей сакып турган болор.

Кӧк Бӧрӱле келер республикан маргаан кӱскиде ӧдӧри темдектелет. Оноҥ республиканыҥ командазы Киргизияда јылдыҥ сайын ӧдӱп турган јаан маргаанга барып, туружар амадулу. Калганчы ӧйдӧ уулдардыҥ ойыны чындаптаҥ ла тыҥып калган. Айса болзо, анда да јеҥӱлӱ јерлерге чыгар.

Улаганда Межелик ӧзӧктӧ ӧткӧн Эл Ойында Кӧк Бӧрӱ ойын аайынча маргаандарда республикабыстыҥ сегис командазы турушкан деп бичидис. Олордыҥ кезиги бу ойынга бойыныҥ арга-кӱчиле келген болтыр. Ол ло Беш-Ӧзӧктиҥ ойынчылары бойлоры «КамАЗ» јалдап келген. «Урсул» команда база бойыныҥ аргазыла келиптир.

Кӧк Бӧрӱ ойынла ойноп баштаган уулдардыҥ айтканыла, бу кандый да оору ошкош неме. Бир ойноп баштазаҥ, токтоп болбозыҥ. Ойноор ло кӱӱниҥ келер. Уулдарды алган сынык-бычыктар да токтотпойт.

Калганчы јылдарда кӧп јурттарда бу ойынды ойноп баштагандар. Jаҥыс ла Оҥдой аймактыҥ Алтыгы Талду, Каракол, Оҥдой, Шашыкман, Кӱпчеген јурттарында уулдар командалар тӧзӧп, бой-бойлоры ортодо ойногылайт. Кезик јурт јеезелердиҥ башчылары да аттарына минип, ойынчылардыҥ тоозына кожула берет. Айдарда, Кӧк Бӧрӱ тергеебисте база да ӧзӱм алынар.

К. ЯШЕВ