Алтайдын Чолмоны

Шиҥжӱде — кӱнниҥ јаан учурлу сурактары

13.07.2018

Бу кӱндерде АР-дыҥ башчызы Александр Бердников бӱгӱнги кӱнниҥ јаан учурлу сурактарына учурлай видеоконференция бӱдӱмдӱ јуун ӧткӱрген. Оныҥ ижинде министерстволордыҥ, ведомстволордыҥ ла аймактардыҥ јаандары ла чыгартулу улузы турушкан.

Озо ла баштап балдардыҥ јайгы амыражы канайда ӧдӱп турганыла колбулу сурак кӧрӱлди. Тергеениҥ башкараачызыныҥ темдектегениле, бу сурак аҥылу ајаруда тудулат. Быјыл балдардыҥ амыражын ла олордыҥ су-кадыгын орныктырарын 232 организация јеткилдеер. Баштапкы сменада 203 учреждение иштеген. Jаан изӱ айдыҥ 4-чи кӱнинде болгоныла, тӧзӧмӧлдӱ амырашла 14377 бала јеткилделген, онызы јылдык планныҥ 62 проценти. Тургуза ӧйдӧ организацияларда 1694 бала амырайт.

Вице-премьер Роман Птицынныҥ јетиргениле, балдардыҥ амыражын тӧзӧмӧлдӱ ӧткӱреринде јаан ајару балдарды тӧрӧлчи кӱӱн-санаага таскадарына база эдилет. Тергеениҥ башчызыныҥ јакылтазыла, балдардыҥ тӧрӧлчи ле экологиялык таскамалы аайынча иш-керектердиҥ тематикалык планы муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ӱредӱлик бӧлӱктерине аткарылган. Ол планды амыраштыҥ лагерьлеринде тузаланып јадылар.

АР-дыҥ иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеери аайынча министерствозы республикан МВД-ла, МЧС-ла, военкоматла, ФСБ-ныҥ башкартузыла, јондык организацияларла кожо јылдыҥ ла балдардыҥ амыражы ӧйинде профильный сменалар тӧзӧп ӧткӱрет. Андый сменалардыҥ тоозында «Мен Россияныҥ гражданини», «Рубеж» деген черӱчил-тӧрӧлчи сменалар, десантниктердиҥ тергеелик биригӱзиниҥ спортивно-тӧрӧлчи сменазы.
Быјыл балдардыҥ јайгы амыражына 80 миллион салковой акча ууладырылган (2017 јылда — 79 миллион салковой). Тургуза ӧйдӧ ол акчаныҥ 42,6 миллион салковойы тузаланылып калган, бу акчаныҥ 31,9 миллион салковойы — республикан бюджеттиҥ акчазы.

Александр Бердниковтыҥ аҥылап айтканыла, балдар јаҥы ӱредӱлӱ јыл башталар алдында јазап туруп амырап, су-кадыгын орныктырып алар учурлу. «Бу керекте јеткер болдыртпазы, балдарды азыраары, тап-эриктерди бӱдӱрери јанынаҥ кандый да келишпестер болбос учурлу» — деп, ол темдектеген.

Jуунда айдылганыла, баштапкы смена ӧйинде балдар сынык-бычык алган, не-немеле корондолгон бир де учурал болбогон. Балдардыҥ су-кадыгын орныктырары јанынаҥ лагерьлердиҥ ижи шиҥжӱ ӧткӱрер органдардыҥ јаантайынгы шиҥжӱзинде тудулат. Улайынча ла шиҥжӱ иштер ӧдӧт, ол тоодо аймактардыҥ кураторлоры да, јербойындагы јаҥныҥ органдары да бу иште эрчимдӱ туружат.

Шиҥжӱ ӧткӱрер органдардыҥ јетирӱлериле болзо, анчада ла Горно-Алтайсктагы, Майма ла Кан-Оозы аймактардагы лагерьлер санитарно-эпидемиологиялык некелтелерди чокым бӱдӱрет. Балдардыҥ јайгы амыражына ајару Чамал ла Кӧксуу-Оозы аймактарда кирелӱ деп темдектелди.

Санитарно-эпидемиологиялык ээжи-некелтелерди бӱдӱрериле колбулу эҥ кӧп ајарулар Турачак, Оҥдой ло Шабалин аймактар аайынча болгон. Роспотребшиҥжӱниҥ тергеелик башкартузыныҥ јааны Леонид Щучиновтыҥ айтканыла, бузуштардыҥ кӧбизи балдардыҥ аш-курсагыла колбулу. Мында куучын балдарга берип турган курсактыҥ калорийнози јабыс болгоны, кезикте чыҥдыйы коомой аш-курсак экелип турганы керегинде ӧдӧт. Кезик лагерьлерде балдарга берип турган аш-курсактыҥ кеми нормативтеҥ ас болуп турганы јарталган деп, тергеениҥ баш санитарный врачы Леонид Щучинов айткан.

«Бис бюджеттеҥ акчаны толо кеминде аткарып јадыс, кем де балдардыҥ чодыла бойыныҥ јилбӱлерин јӱрӱмде бӱдӱрерге ченежип турганы неге де јарабас кылык. Мындый керек тазылынаҥ ала јоголтылар» — деп, Александр Бердников айтты.

Балдардыҥ јайгы амыражы аайынча сурак кӧрӱлген соҥында, тергеениҥ башчызы јаҥныҥ муниципал органдарына амырап турган балдарла јеткер-тӱбек болбозын јеткилдеери јанынаҥ ишти эрчимделтсин деп баштанып, бу бӧлӱкте тутак-једикпестер болгоны учун бурулу улус кату каруузына тургузылар деген.

Оныҥ кийнинеҥ јуунда јаҥы ӱредӱлӱ јылга белетенишле колбулу сурак кӧрӱлген. Школдордыҥ тураларын јазаары, олорды келер ӱредӱлӱ јылга белетеери бистиҥ тергееде ЕГЭ-ниҥ тӧс бӧлӱги божогон кийнинеҥ, кичӱ изӱ айдыҥ 25-чи кӱнинде, текшилей башталган. Jаҥы ӱредӱлӱ јылга 183 школ белетелип јазалат, јазашту иштерге акча-манат јербойыныҥ бюджеттеринеҥ чыгарылат. Ӧртлӧ, терроризмле колбулу јеткер болдыртпазын јеткилдеер бӧлӱкте тутак-једикпестерди јоголторына, муниципал текшиӱредӱлик организацияларды санитарно-гигиенический нормаларга келиштиртерине республикан бюджеттеҥ 32,6 миллион салковой акча чыгарылган.

Александр Бердников муниципалитеттердиҥ алдына иш-амаду тургускан — школдор пландалган иштерин куран айдыҥ 15-чи кӱнине јетпей јадып тӱгезип салар учурлу, оноҥ олорды шиҥжӱ ӧткӱрер органдар шиҥдеп кӧрӧр. Шиҥжӱ ӧйинде тутак-једикпестер болбозын деп, бастыра иштер ӧйинде ле толо кеминде бӱдер учурлу.

«Кайда да јаан јазашту иштер ӧдӱп турган јерде јаан эмес соҥдош болордоҥ до айабас. Темдектезе, Кӧксуу-Оозы аймакта Кайтанактагы ла Абайдагы школдордо — анда спортивный зал тудулат. Jе школдордыҥ кӧп сабазын, алдындагы ла јылдарда чылап, бис ӧйинде белетеп аларыс. Муниципалитеттерге иштиҥ тебӱ-эрчимин тыҥыдар керек, аймактардыҥ јаандары бу ишти бойыныҥ таҥынаҥ шиҥжӱзине алар учурлу. Анчада ла Кан-Оозындагы Ч. К. Кыдрашевтиҥ адыла адалган школло колбулу суракты» — деп, башчы темдектеген.

Jуун ӧйинде аҥылу ајару ӱренчиктерди азыраарын тӧзӧӧриниҥ сурагына эдилген. 2017 јылда балдарды азыраарын тӧзӧӧрине јербойындагы бюджеттердеҥ 28,5 миллион салковой акча чыгарылган, республикан бюджеттеҥ софинансированиениҥ кеми 24,1 миллион салковой болгон. Тергеениҥ бюджединеҥ софинансированиениҥ кеми быјыл ол ло кеминде арткан — 24,1 миллион салковой. Муниципалитеттер чыгарган акчаныҥ кеми 31 миллион салковой болды. Jе кезик муниципалитеттерде бу ууламјыга чыгарган акчаныҥ кеми бир эмешке кӧптӧп калган болзо, эки аймакта ла калада бир эмешке астаган.

«Балдардыҥ курсагына чыгарылып турган акчаныҥ кеми јабызаганы неге де јарабас неме. Б ууламјыга чыгаратан акчаны јербойыныҥ бюджеттерине толо кеминде салар керек» — деп, Александр Бердников аҥылады.
Jуунда кӧрӱлген ээчиде сурак ЖКХ-ныҥ объекттерин келер кышка белетеериле колбулу болды. Быјылгы јас чӧйилгенинеҥ улам туралар јылыдарыныҥ сезоны бир эмеш ӧйгӧ, алдындагы ӧйдӧгизине кӧрӧ, чӧйилген болгон. Оныҥ ла кийнинеҥ бастыра јазалдарды шиҥдеп кӧрӧри, ченеери башталган. Кезикте коомой ай-кӱн текши бу ишке салталарын јетирип те турза, јаан тутак-соҥдош болбойт. Быјыл бир канча котельныйларга капремонт ӧткӱрилер, бу ишти ӧткӱрерине керектӱ акча-манат ла материалдар бар болгонын тергеениҥ башчызы темдектеген.

Оныҥ айтканыла, ӧткӧн сезондо бистиҥ тергее кышкы ӧйгӧ толо кеминде белетенип, белен болгоныныҥ паспортын Сибирьдиҥ тергеелери ортодо эҥ озо алган тергее болгон. Онызы Россияныҥ Сибирьдеги федерал округтагы чыдулу чыгартулу кижизи Сергей Меняйлодо ӧткӧн јуунда јарлалган эди.

АР-дыҥ тергеелик ӧзӱм аайынча министри Николай Кондратьевтиҥ јетиргениле, јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарына ЖКХ-ныҥ объекттерин кышка белетеерине республикан бюджеттеҥ 20,6 миллион салковой акча чыгарылган — јылу- ла суујеткилдештиҥ объекттерин јазаарына. Тургуза ӧйдӧ улус јаткан туралардыҥ 26 проценти, котельныйлардыҥ — 23, јылусетьтердиҥ — 34, суујеткилдештиҥ сетьтериниҥ — 27 проценти кышка белен. Бу јанынаҥ бастыра иштер быјыл сыгын айдыҥ 15-чи кӱни кирезинде учына јетирилип калар деп, министр айткан.
Анайда ок јуунда ӱч ле оноҥ кӧп балдарлу билелерге инфраструктурала јеткилделген јердиҥ участокторын берери эмезе јердиҥ участогыныҥ ордына ӧскӧ јонјӱрӱмдик болуш эдери керегинде сурак кӧрӱлген.

2008 јылдаҥ ала, бистиҥ республикада кезик бӧлӱк улуска, ол тоодо кӧп балдарлу билелерге государственный ла муниципал јӧӧжӧ болуп турган јерлердеҥ јердиҥ участокторын акча тӧлӧтпӧзинеҥ берип јат. Ол јерлер таҥынаҥ тура эмезе дача тударына, таҥынаҥ болушту ээлем тӧзӧӧрине берилет. Тургуза ӧйдӧ бистиҥ тергееде јадып турган кӧп балдарлу билелердиҥ тоозы 7754, олордоҥ 4503 биле јердиҥ участогын аларына угузу бичикти табыштырып салган. Муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ администрацияларыныҥ јетирӱлериле, јердиҥ участокторын аларына очередьте кӧп балдарлу 2690 биле туруп јат. Бу программа иштеп баштаганынаҥ ала, кӧп балдарлу билелерге текши кеми 256 гектар кире 1811 јер участоктор берилген.

2018 јылда андый билелерге јердиҥ 110 участогын берери темдектелген деп јетирӱ эдилген. Муниципалитеттердиҥ јаандарыныҥ јуунда айтканыла, инженерный сетьтер ӧткӱрилип калган бош јерлер јок болгоны јердиҥ участокторын берерине буудагын јетирет. Горно-Алтайскта дезе улуска бергедий јайым јер јок.

«Мен каланыҥ тыштында јерлерде республикан јӧӧжӧ болуп турган јерлер јанынаҥ ревизия-шиҥжӱ ӧткӱрзин деп јакылта бергем. Ол јерлер Суску, Ӱстиги-Карагуж, Подгорный деген јурттардыҥ јанында. Бу сурактыҥ аайына чыгарга ченежип кӧрӧрис. Очередьте тургандарла каланыҥ тыштында јерлерди акча тӧлӧбӧзинеҥ алары јанынаҥ јӧптӧжип кӧрӧрис. Ол до јерлер улуска керек болоры јарт» — деп, Александр Бердников айткан.

Башчыныҥ темдектегениле, кӧп балдарлу билелер государство јеткилдеп болор аргалу бастыра бӱдӱм јӧмӧлтӧлӧрди алар учурлу. 1990-чы јылдардагы демографиялык кызалаҥныҥ салталары ороон ичинде јаан да болгон болзо, бистиҥ республика демографиялык кӧргӱзӱлер јанынаҥ лидерлердиҥ тоозында артат — Россияныҥ тергеелери ортодо бежинчи јерде турат.

Jуунда айдылган шӱӱлтелер ајаруга алылган, олор јанынаҥ иштер ӧткӱрилери чокымдалган.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы