Алтайдын Чолмоны

Байлык ченемелдиҥ тузазы јаан

17.07.2018

Россия Федерацияныҥ Театрал ишчилериниҥ биригӱзиниҥ (СТД) Алтайдагы республикан биригӱзи таланыҥ эрчимдӱ иштӱ јондык организацияларыныҥ бирӱзи деп чотолот. Бистиҥ бӱгӱнги айылчыбыс санат аайынча билимдердиҥ кандидады, ӧрӧ адалган организацияныҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала башкараачызы Светлана ТАРБАНАКОВА.

— Светлана Николаевна, јайаандык профессионал биригӱниҥ ижи кандый да чокым ээжиле ӧдӧт пӧ?
— Алтайдагы республикан бӧлӱктиҥ ижи баштапкы кӱнинеҥ ала устав аайынча ӧдӧт. Мында чокым ӱч ууламјы: јайаандык, профессионал ӱредӱ ле јонјӱрӱмдик болуш. Иш ажындыра темдектелет, чокымдалат. Мен јаҥыскан бойым каруулу, учурлу бир де јӧпти јаратпай-чыгарбай јадым. Бисте правление бар. Шак бу ӧмӧлик орган кемниҥ де айткан шӱӱлтезин јарадары эмезе јаратпазы керегинде бойыныҥ јӧбин чыгарат.

— Бистиҥ калада бир ле театр деп билерис. Кандый да јондык организацияда оныҥ турчыларыныҥ тоозын кӧптӧдӧри јанынаҥ каруулу иш турат. Слерде бу ууламјыда айалга кандый, кемиле јаан иш ӧдӧт пӧ?
— Чындап та, бистиҥ айалгада јӱк ле театрдыҥ бойыныҥ кичинек телекейинде ле отурарга јараар. Эбире бойыныҥ ла јуук улузы. Ичкери барары ондый ла коркышту керектӱ эмес. Jе бис јаҥыс ла профессионал биригӱ деп отурарынаҥ чыгарга, ыраада барарга чырмайадыс. Биригӱниҥ турчыларыныҥ тоозы 50-неҥ ажыра. Мында јаҥыс та артисттер ле режиссерлор эмес, је онойдо ок бијечилер, журналисттер, јурукчылар, культураныҥ ишчилери бар. Олор бойыныҥ ижин театр јогынаҥ сананбай да јат. Бу улус бирлик колбуда ине.

Мен калганчы ӧйдӧ СТД-ныҥ эки турчызын јылыйтканысла колбой кунугадым, карыгадым. 2017 јылда јӱрӱмнеҥ РФ-тыҥ ла АР-дыҥ нерелӱ артизи Валерий Киндиков эрте јӱре берди. Кийнинеҥ, 2018 јылда, госфилармонияныҥ режиссеры Сергей Горюнов амырап калды. Бу улус бойыныҥ ижиниҥ устары болгон ло јӱргедий ле јаш улус ине. Байла, талдап алган јолдыҥ, иштиҥ аҥылу уур-кӱчтери бар деп айдар керек. Гастрольдор, театр керегинде кожоҥдо айдылганыла, «амырап уйуктаары да јарты јок јерде, келишкенче ле ашкарынары» дегени јолду келижет. Кажы ла катап сценага чыгары база јаан ла каруулу керек. Санааркаш, ӧкпӧӧриш кайда деп…

— Jондык организацияда бойыныҥ окылу, адылу иштеер јери сӱреен керектӱ. Ондо јуулып, текши сурактарды ӧмӧ-јӧмӧ шӱӱжери база керектӱ. Слерде ондый јер бар ба?
— 2007 јылда бистиҥ бӧлӱкке республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызыныҥ јакылтазыла таланыҥ культура министерствозы эл театрдыҥ энергоблогынаҥ јер берген. Аренда учун акча-манат тӧлӧтпӧгӧн, бир эмеш мебель болгон. 2018 јылда бис оноҥ кӧчӧ бердис… Бистиҥ јаан, учурлу туштажуларыс театрда ӧдӧт. Театрдыҥ эжиги биске јаантайын ачык. Мынызы биске сӱрекей учурлу деп айдар керек.

— Слердиҥ «Лицом к лицу» деген ӱлекер кӧп улуска јарады ошкош. Jайаан эҥирлердиҥ тӧс ээлери де, кӧрӧӧчилер де мындый туштажулардаҥ кӧпти билип алат дегениле Слер јӧп пӧ?
— Мен талалык бӧлӱктиҥ 2013 јылда белетеген ӱлекери јолын алынганына акту кӱӱнимнеҥ сӱӱнедим ле оморкойдым. Алтай Республиканыҥ јарлу, танылу улузыла, актерлорыла, режиссерлорыла, јурукчыларыла, бичиичилериле, поэттериле, билимчилериле ӧткӱрилип турган јайаан эҥирлер кӧнӱ ӧдӧт. Бу иш јурукчы, сценограф Алексей Дмитриевтиҥ эҥиринеҥ башталган. Jайалталу јурукчы туштажу-эҥирлердиҥ адын мынайда адаганы эптӱ келижип барды.

Бу јылдардыҥ туркунына сӱреен кӧп јайаан јайалталардыҥ эҥирлери тыҥытту ӧткӧн. Темдектезе, Анна Балинаныҥ, Виталий Перчиктиҥ, Сергей Горюновтыҥ, Эмма Иришеваныҥ, Сергей Дыковтыҥ, Валерий Тебековтыҥ, Бронтой Бедюровтыҥ, Кӱлер Тепуковтыҥ, Болот Байрышевтиҥ, Раиса Модорованыҥ, Марина Вялкованыҥ, Тамара Садалованыҥ, Анастасия Тодожокованыҥ, Александр Суразаковтыҥ, Алтынай Иртамаеваныҥ ла оноҥ до ӧскӧлӧриниҥ.

— Республиканыҥ театрал јӱрӱминде 2011 јылда калыктар ортодо ӧткӧн «Желанный берег» деген театрал фестивальды темдектеер керек. Ондо ороонныҥ 8 театры турушкан эди. Кӧрӧӧчилер де кӧргӧн ойын-кӧргӱзӱлерин ундыбаган болор. Светлана Николаевна, фестивальды бийик кеминде ӧткӱрерге Слерге тыҥытту иштеерге келишкен деп айдарга јараар.
— Онызы чын, тӧзӧмӧл иш болгон ло, је ол ончозы ундылган. Санаада кӧдӱриҥиниҥ байрамдык, кӧӧрӧм элестери артты. Jилбилӱ, солун кӧргӱзӱлерди кӧрӧри база ырысту учурал ине. Таланыҥ эл-јонына ороонныҥ театрал ӧмӧликтериниҥ ижиле јууктада таныжар арга келишкен. Мыныла колбой бистиҥ де театрдыҥ ижиниҥ учурын, артисттериниҥ јайаан ижин кӧрӧргӧ јараар. Шак ла фестиваль кӧп кӧрӧӧчилерге бистиҥ театрда талдама, бойыныҥ ижиниҥ устары иштеп јатканын лапту кӧргӱсти. Олордыҥ ӱзеери алган ӱредӱзи јаҥы спектальдарда иштеерге јаан болужын јетирип јат.
Чындап, бу фестивальда профессионал кеми бийик критиктер, Эт-Сетера театрдыҥ чӱмдемел бӧлӱгиниҥ јааны А. Никольский, санат билимдердиҥ кандидады, Татарстанныҥ санадыныҥ нерелӱ ишчизи Р. Султанова, Тывадаҥ санат билимдердиҥ кандидады, культуралогияныҥ докторы А. Кужугет, Барнаулдаҥ санат ла культура академияныҥ ӱредӱчизи А. Вахрен¸ва эрчимдӱ иштеген.

— 2012 јылда СТД-ныҥ бӧлӱги алтай студияныҥ Новосибирсктеги театрал училищени божотконынаҥ ала 40 јылдыгын эл театрла ӧмӧ-јӧмӧ темдектеген. Солун кӧдӱриҥиниҥ амадузын јартап берзер?
— Озо ло баштап эл-јонго театрдыҥ тӱӱкизин эзедип ийер, оноҥ дезе артисттердиҥ кӱӱн-саназын, ийдезин кӧдӱрери јанынаҥ амаду болгон.

Кӧрӧӧчилер ижин јаҥы ла баштап јаткан эл театрдыҥ тӧзи, ӧзӧги шак ла алтай студия болгон деп билип јӱрер учурлу. Онойдо ок Щепкинниҥ адыла адалган театрал училищени божоткон јииттердиҥ 20 јылдыгына учурлалган кӧдӱриҥини ӧткӱргени база учурлу темдек.

Баштапкы алтай студияны божоткондор, щепкинчилер ӧмӧликке кӧнӱ кирип иштегенин темдектегени — бистиҥ театрга кандый тыҥ јайаан јайалталу балдар келгенин кӧргӱзери болгон.

— Слер актерлорды ӱредери јанынаҥ сӱреен тузалу, керектӱ ууламјыны тӧзӧп, оны кӧндӱктирип, једимдӱ иштейдигер. Jажыды бар эмеш пе?
— Бис ӱредӱни јербойында ӧткӱрерге чырмайадыс. Jе онойдо ок ыраада барып ӱренерине база болужадыс. Темдектезе, СТД театрла кожо сценада алтай тилле куучындаары ла актердыҥ узы аайынча конференцияны белетеп ӧткӱргенис. Москвадаҥ ады јарлу ӱредӱчилерди кычырганыс. Олор Б. Щукинниҥ, М. Щепкинниҥ адыла адалган театрал училищелердиҥ ӱредӱчилери Е. Ласковая, Т. Савина, И. Хватская ла театрал критик Г. Бирюков. СТД-ныҥ турчылары онойдо ок калыктар ортодогы «Диалог культур и тюркоязычный театр» (Уфада), «Актуальные проблемы алтайской драматургии в XXI веке» деген билим-практикалык конференцияларда турушкан.

СТД-ныҥ турчылары 2012 јылдаҥ ала 2017 јылга јетире тергеелик 19 стипендия алган. Стипендиялар јайаандык иштиҥ башка-башка бӱдӱмдеринде ӧткӧн кӧдӱриҥилерге чыгарылган.

Талалык бӧлӱк Сибирьдиҥ театрал форумдарында эки катап эрчимдӱ турушкан, ондо 24 кижи ӱредӱ ӧткӧн. Олордыҥ тоозында режиссерлор, актерлор, драматургтар, техишчилер. Ончо чыгымды РФ-тыҥ СТД-зы бойына алган эди.

— Светлана Николаевна, Слерди кычыраачылар Анна Балинаныҥ «Путеводная звезда» ла эҥ баштапкы Ойрот эл театрдыҥ актрисазы Анна Алтарыкова керегинде «О моей жизни и нашем театре» деген бичиктердиҥ тургузаачызы деп билер. Слер бу ишти СТД-ныҥ јакылтазыла эткенеер бе?
—Jок, ол јакылта-иш эмес. Jӱрегимниҥ, ӧзӧгимниҥ айтканыла, бистиҥ театр керегинде тӱӱкилик кереести чеберлеп алар деген јарык кӱӱн-санаала иштедим. База бир канча ӱлекерлердиҥ учына чыгар керек, ӧй јетпей турганы карамду. Jе ондый да болзо, амадаган, темдектеген ижимди јетире эдерим деп иженедим.

— Слердиҥ кемиле, учурыла алза, јаан ижерди јӧмӧп-болужып турган улус бар ба?
— Талалык бӧлӱк акча-манатла јетирген болужы учун Барнаулда «Электроснабтыҥ» башкартузына, сенатор Ралиф Сафинге — Казань јаар калыктар ортодогы «Наурыз» фестивальда туружарга барган бир бӧлӱк актерлорго (45 муҥ салковой), Вячеслав Кыдатовко А. Алтарыкова керегинде бичикти чыгарарга (10 муҥ салк.), АР-дыҥ депутаттары Сергей Шабалинге ле Сергей Ефимовко «Блистающая звезда» деген кӧрӱ-маргаанныҥ јеҥӱчилдерине эткен сыйы, амыралтада Владимир Сакпачаковко, типографияныҥ директорыныҥ ордынчызы Тенгиз Бабрашевке, билимчи Анастасия Тодожоковага јаан алкыш-быйанымды айдадым. Бистиҥ ижисти јӧмӧп, баалап турган улус кӧп.

— Светлана Николаевна, кычыраачылардыҥ адынаҥ јайаан ижерде јаҥы једимдер кӱӱнзейдим. Jилбилӱ эрмек-куучын учун јаан быйан.

Нина ВАСИЛЬЕВА

РФ-тыҥ театрларыныҥ ишчилериниҥ биригӱзиниҥ (СТД) Алтайдагы талалык бӧлӱги 2000 јылдыҥ кӱӱк айыныҥ 19-чы кӱнинде тӧзӧлгӧн. Бӧлӱк юридический чыдуны 2010 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде алган.