Алтайдын Чолмоны

Эҥ эпчили, капшууны, чыйрагы ла кӱчтӱзи јарталган

17.07.2018

Быјыл ӧткӧн XVI Эл Ойынныҥ спорт маргаандарында текши тооло 700 спортчы турушкан.

Олор республиканыҥ бастыра муниципал тӧзӧлмӧлӧринеҥ келген. Маргаандардыҥ туружаачыларыныҥ тоозында анайда ок Тывадаҥ, Хакасиядаҥ, Якутиядаҥ, Новосибирский ле Кемеровский областьтардаҥ, Алтай крайдаҥ келгендер база болгон. Маргаандарда Россияныҥ спортыныҥ устары, спорттыҥ телекейлик классту устары, спорттыҥ национальный бӱдӱмдери аайынча устары турушкан.

Башка-башка албатыларда бойлорыныҥ байрамдары бар. Туркмендер бойыныҥ байрамында дызымды, саамдар таблутты, казахтар тогыз куманакты ойноп турган болзо, бис алтай шатраны ойнойдыс. Спорттыҥ бу бӱдӱмиле ӧткӧн маргаанныҥ туружаачылары Эл Ойынды јазап кӧрбӧй дӧ турган болор деп, таныштарымныҥ бирӱзи айткан эди. Чындаптаҥ да, олор бу ойынды кере ле тӱжине ойнойт. Бу маргаандар эр улус, анайда ок ӱй улус ортодо ӧдӧт. Бу учуралда эр улус ортодо баштапкы јерди Шабалиннеҥ Сергей Барбачаков алган. Экинчи јер Кош-Агаштаҥ Вячеслав Едешевке, ӱчинчи јер бу ок аймактаҥ Амыр Едешевке келишкен. Ӱй улус ортодо баштапкы јерге Улаганнаҥ Руслана Манзырова чыккан. Оныҥ јерлежи Алена Чалчикова экинчи болордо, ӱчинчи јерди Кан-Оозынаҥ Айару Чичинова алган. Командалар ортодо јеҥӱчил болуп Улаган аймактыҥ командазы чыккан. Экинчи јер Кош-Агаш аймакта ла ӱчинчи јер Шабалин аймакта.

Бу ойынды ойноп турган улуска ајарыҥкай болуп, бир де капшайлабас керек. Соојыҥдарда айдылганыла болзо, мынаҥ канча чактар озо баатырлар бой-бойын шатра ойын ажыра база ченеген. Бӱгӱнги, текши глобализацияныҥ ла унификацияныҥ телекейинде бойыныҥ ойыны бар болгоны кандый ла калыкка тоомјы экелип турганын ундыбактар. Оныҥ учун бу сӱрекей јилбилӱ алтай шатра ойынды бойлорыска да, балдарыска да ойноп билер керек.
Чой кӧдӱреринде кӱчтӱ ле чыдамкай спортчылар туружып турганын темдектебес арга јок. Бескези 32 килограмм чойлорды кӧдӱрер ле кижи кӧдӱрер. Спорттыҥ бу бӱдӱмиле бийик једимдерге јеткен јерлештеристиҥ ады-јолдоры ундылбас. Олор Иван Немцев, Вячеслав Ельдепов ло оноҥ до ӧскӧлӧри. Олор мынаҥ озо Эл Ойындардыҥ јаантайынгы јеҥӱчилдери болотон. Эмди маргыжу олордыҥ ӱренчиктери ортодо ӧдӧт.

Бу бӱдӱм аайынча таҥынаҥ маргаандарда 70 килограммга јетире бескеде јеҥӱни Горно-Алтайсктаҥ Кару Балыкчинов, экинчи јерди Чой аймактаҥ Алексей Казанаков ло ӱчинчи јерди Шабалин аймактаҥ Олег Зырянов алган. 80 килограммга јетире бескеде Чой аймактаҥ Евгений Анухинге једери јок болгон. Экинчи ле ӱчинчи јерлерди Горно-Алтайсктаҥ Иван Коротких ле Шабалин аймактаҥ Александр Попов ӱлешкен. 90 килограммга јетире бескеде баштапкы јерди Майма аймактаҥ Алексей Лучкин алган, экинчи јер Шабалин аймактаҥ Рагим Шахсуваровко ло ӱчинчи јер Чой аймактаҥ Денис Шубинге келишкен. 90-наҥ ӧрӧ бескеде јеҥӱни Чой аймактыҥ баатыры Алексей Напалков алган. Новосибирсктеҥ келген Иван Москвин экинчи болордо, Горно-Алтайсктаҥ Анатолий Блюдин ӱчинчи јерге чыккан.

Ӱй улус ортодо ӧткӧн абсолютный маргаанда Чой аймактаҥ Екатерина Рассохина баштапкы, Новосибирсктеҥ келген Татьяна Бессонова экинчи ле Улаган аймактаҥ Надежда Конзошева ӱчинчи болгон.
Jеҥӱчилдердиҥ ле призерлордыҥ ортозында Чой аймактыҥ спортчылары кӧп болгонын кычыраачы ајаруга алган ла болбой. Командалар ортодо баштапкы јерди Чой аймак алган. Оныҥ да учун чойды Чой аймактыҥ баатырлары эҥ кӧп кӧдӱрген деп айдарга јараар. Экинчи јер Горно-Алтайсктыҥ чой кӧдӱреечилеринде ле ӱчинчи јер Майма аймактыҥ спортчыларында.

Тӱрген ӧдӧ берип турган маргаандардыҥ бирӱзи камчы деп айтсам, байла, јастыра болбос. Спорттыҥ бу бӱдӱмиле маргаандар каланыҥ, аймактардыҥ, керек дезе јурттардыҥ байрамдарында ӧткӱрилет. Оныҥ учун бу ойынныҥ ээжилери кычыраачыларыска јакшы таныш болгодый. Улаганда Межелик ӧзӧктӧ ӧткӧн Эл Ойында камчыла ӧткӧн маргаанда эҥ тӱрген ӧйди Оҥдой аймактаҥ Эркеш Тепуков кӧргӱскен ле јеҥӱчил болуп чыккан. Экинчи јерде Улаганнаҥ Айдын Куюков ло ӱчинчи јерде Кан-Оозы аймактаҥ Айас Шукаков. Командалар ортодо ӧткӧн маргаанда Кош-Агаш аймак баштапкы болордо, экинчи ле ӱчинчи јерлерди Кан-Оозы ла Улаган аймактар ӱлешкен.

Тебекте баштапкы јерди Кош-Агаш аймактаҥ Эркин Сахилянов, экинчи јерди Улаган аймактаҥ Герман Кочеев ле ӱчинчи јерди Кан-Оозы аймактаҥ Николай Стасиков алгандар. Командалар ортодо јеҥӱ Кош-Агаштыҥ спортчыларына келишкен. Экинчи јер Улаган аймакта ла ӱчинчи јер Кан-Оозы аймакта.

Кӧдӱрге таш аайынча маргаанныҥ туружаачылары бескелериле аҥыланып турган беш ташты кӧдӱрет. Олордыҥ кажызына ла ташты ӱч катап кӧдӱрер арга берилет. Баштапкы катап кӧдӱрип болбозо, база эки катап ченеп кӧрӧр аргалу. Маргаанныҥ кезик туружаачылары, анчада ла оборы јаан кӱлӱктер, бескезиле јеҥил болгон таштарды кӧдӱреринеҥ мойноп, уур таштарга кӧчӧт. Бу Эл Ойында таш кӧдӱрген бӧкӧлӧрдиҥ тоозында Тывадаҥ, керек дезе, туку Саха-Якутиядаҥ келген айылчылар болгон. Олор једимдӱ турушкан деп темдектеер керек. Анайып, спорттыҥ бу бӱдӱмиле ӧткӧн маргаандарда 60 килограммга јетире бескеде баштапкы јерди Улаган аймактаҥ Артур Санаа, экинчи јерди Чамал аймактаҥ Наджаф Гулиев ле ӱчинчи јерди Кош-Агаш аймактаҥ Аржан Демчинов алгандар. 80 килограммга јетире бескеде јеҥӱни Улаган аймактаҥ Артур Бачимов ал согордо, Кош-Агаш аймактаҥ Белек Чиндакаев экинчи ле Улаган аймактаҥ Василий Коротких ӱчинчи болгон. 80-неҥ ӧрӧ бескеде баштапкы јер Саха-Якутиядаҥ келген Евгений Ивановко келижерде, экинчи ле ӱчинчи јерлерди Кӧксуу-Оозы аймактаҥ Евгений Бескончин ле Тывадаҥ келген Шивит Кулар ӱлешкен.

Командалар ортодо јеҥӱчил болуп Улаган аймак чыккан. Экинчи јер Кош-Агаш аймакта ла ӱчинчи јер Горно-Алтайскта.
Мӧшкӧ чыгары аайынча маргаанды кӧрӱп тура, оныҥ туружаачылары качан ла јыгылбагай деп сананарыҥ. Jе олор бир де јыгылбай, эпчил ле чыйрак болгондорын база да катап керелейт. Таҥынаҥ маргаанда јеҥӱни Улаган аймактаҥ Эркемен Олчонов алган. Экинчи јер Оҥдой аймактаҥ Аткыр Бекинде ле ӱчинчи јер Турачак аймактаҥ Артем Кумандинде. Командалар ортодо јеҥӱни Улаган аймактыҥ спортчылары алган. Чыгатан агажын шиҥдегилеп, јакшы тазыктырынган туру. Керек дезе, Аба јыштаҥ келген спортчыларды озолоп ийген де. Экинчи јер Турачак аймакка келижерде, ӱчинчи јерди Кан-Оозы аймак алган.

Токпок чачары аайынча маргаанныҥ туружаачылары база кӧп болгон. Эр улус ортодо баштапкы јерди Майма аймактаҥ Денис Голубовский аларда, экинчи ле ӱчинчи јерлерди Чой аймактаҥ Антон Токарев ле Горно-Алтайсктаҥ Олег Шнайдер ӱлешкен.

Ӱй улус ортодо Чой аймактаҥ Дарья Терехинага једери јок болгон. Экинчи јер Кан-Оозы аймактаҥ Юлия Ларионовада ла ӱчинчи јер Оҥдой аймактаҥ Чейне Тобонкинада.
Командалар ортодо јеҥӱ Чой аймакка келишкен. Экинчи ле ӱчинчи јерлер Кан-Оозы ла Майма аймактарда.
Ок-јаадаҥ адары аайынча ӧткӧн таҥынаҥ маргаанда јеҥӱни Улаган аймактыҥ командазыныҥ капитаны Рустам Петпенеков алган. Ол финалда Аржан Тудуевти озолоп ийген. Ӱчинчи јер Эл Ойындардыҥ эки катап јеҥӱчили Кару Сельбиковко келишкен. Бастыразы ла Алтай Республиканыҥ спортыныҥ устары, Россияныҥ спортыныҥ узына кандидаттар болуп јат.

Командалар ортодо баштапкы јер учун кызу тартыжу Оҥдой ло Чамал аймактардыҥ окјаачылары ортодо ӧткӧн. Мында тоо тӱҥей болордо, спортчылар такыптаҥ аткан ла Оҥдой аймактаҥ Сергей Чунжековтыҥ божоткон согоны 10 очкого тийерде, Чамал аймактыҥ спортчызы Аржан Тудуевтиҥ согоны «сегиске» кадалган. Анайып, баштапкы јерди Оҥдой, экинчи јерди Чамал ла ӱчинчи јерди Кан-Оозы аймактар алган.

Тоҥжоон јӱгӱриште јеҥӱни Улаган аймактаҥ Эркемен Олчонов ло Айдын Кудюшев алгандар. Экинчи јерде Кош-Агаш аймактаҥ Санаа Тадыров ло Эжер Алипов, ӱчинчи јерде Кан-Оозынаҥ Эмил Кыдыев ле Сурлан Санашев. Командалар ортодо баштапкы јерге Улаган аймак чыккан. Экинчи ле ӱчинчи јерлерди Кош-Агаш ла Кан-Оозы аймактардыҥ командалары ӱлешкен.

Спорттыҥ бу бӱдӱмиле ӧткӧн маргаандардыҥ јеҥӱчилдерине баалу сыйлар табыштырылган. Олорды Госдуманыҥ депутады, бойы да тоҥжоон сӧӧктӱ Иван Белеков берген.
Бу Эл Ойында ӧткӧн маргаандардыҥ кезик бӱдӱмдеринде јеҥӱчилдерге сыйларын Госдуманыҥ депутаттары, Федерация Совединиҥ турчылары табыштырганын темдектеер керек. Оныҥ да учун олорго АР-дыҥ спорт ло физический культура аайынча комитединиҥ Быйанду самаралары табыштырылган.
Бу Эл Ойында спорт маргаандар кӧрӧӧчилерге эптӱ јерлерде ӧткӱрилгенин темдектеер керек.

К. ЯШЕВ