Алтайдын Чолмоны

«Баштапкы клетка кажаан болгон…»

20.07.2018

«Jылдыстык» ээчиде номеринде кычыраачыларын јарлу јерлежис, профессионал спортчы, јуучыл самболо спорттыҥ узы, ара сӧӧктӱ Оскар ДОЛЧИНЛЕ ӧткӧн эрмек-куучынла таныштырат.

—Ат киштежип, кижи куучындажып таныжар. Бойыҥ керегинде айдып ийзеҥ?
—Мен Кан-Оозы аймактыҥ Оро јуртында чыккам. Ада-энемде бис эки бала — эјем бар. Бойым айыл-јуртту, эш-нӧкӧрим Оҥдой аймактаҥ болор. Бис кызычак ла уулчак чыдададыс. Тайгалап, аҥдап јӱрерге сӱӱйдим. Jаламанныҥ тайгаларына барып келедим. Анда Салјар, Jайлугуш, Сӧӧктӱ-Тайга деген коркышту јаан тайгалар бар.

—Спортло качаннаҥ ала тазыктырынып баштагаҥ?
—Ӱчинчи класста ӱренип турала, самболо тазыктырынып баштагам. Ол тушта, 1990-чы јылдарда, иштеп келген тазыктыраачылар кыска ӧйдӧҥ јӱре берип туратан эди. Оныҥ да учун баштапкы тазыктыраачымныҥ ады-јолы санаама кирбейт. Оныҥ кийнинеҥ Айан Николаевич деген кижи болгон, оноҥ Константин Анатольевич Меркулеев тазыктырган. 10-11 класстарды Jабаганныҥ школында ӱренгем. Анда самбо јок болгон учун, грек-рим кӱрешле тазыктырынгам. Бисти Станислав Васильевич Таин тазыктырган. Ол јаҥыс ла јайалталу тазыктыраачы эмес, је анайда ок јашӧскӱримге јӱрӱм, оныҥ учуры ла ӧскӧ дӧ керектӱ јартамалдар айдатан, јаантайын јӧмӧйтӧн болгон.
Школдыҥ кийнинеҥ калада педколледжтиҥ физкультурный бӧлӱгине ӱредӱге киргем. Мында «Баатыр» спортзалда Аржан Михайлович Мюсовто тазыктырынгам.

—Оогошто бир јерде отурбас, шулмус ла согушчаҥ уулчак болгоҥ бо?
—Оогошто шулмус, андый ла кӱчтӱ, чыйрак болгоным сагыжыма кирбейт. Бастыра ла балдарла теҥ-тай чыдагам. Кезикте јажу да болгон ошкожым. Согушкан да ӧйлӧр болгон. Балыктаарын коркышту сӱӱйтем. Эртен тура чыгала, эҥирге јетире јылыйып калатам. 3-5 класстарда ӱренип турарымда, јаантайын эртен тураныҥ алты саадында туруп јӱгӱретем, турникте тартынатам. Jаҥыс мен андый болбогом: бис, бир канча уул, јӱгӱретенис. Ол тушта Ван Даммныҥ кинолорын кӧрӱп аларыҥ, оноҥ ло башталар. Кажаанга киреле, эски боксерский перчаткалардаҥ кийип, бокстажар да болгоныс. Баштапкы клетка ол кажаан болгон.

—Jаан маргаандарда качаннаҥ ала туружып баштагаҥ?
—Школ ӧйинде самболо кандый бир јаан маргаандарда турушпагам. Аймак кеминде ӧткӧн маргаандарда 2-чи, 3-чи јерлер алатам. Ол тушта конкуренция тыҥ болгон. Ол ло Амыр Бакрасовко, Валерий Сороноковко ойнодып ийетем. Олор јаан класстарда да ӱренген болзо, бескелери бистийиле тӱҥей болгон. Грек-рим кӱрешле республикан ла кеминде маргаандарда туружатам.

Черӱчил молјумды Курильский ортолыктарда бӱдӱргем. Анда колдомдожып согужары аайынча черӱлер ортодо маргаандар ӧдӧтӧн. Мен олордо туружып баштагам. Спорттыҥ байа бир контактный, ударный дейтен бӱдӱмине баштапкы катап анда туштагам. Черӱдеҥ јанар тушта уулдар јуучыл самбо бар деп айдышкан. Спорттыҥ бу бӱдӱми јаҥы ла башталып турган ӧйлӧр болгон. Черӱдеҥ јанала, јуучыл самболо тазыктырынып баштагам. Ол тушта бисти Владимир Борисович Челчушев тазыктырган. Спортло тыҥыда черӱниҥ кийнинеҥ тазыктырынып баштагам деп айдарга јараар. Jарым јылдаҥ Красноярскта мастерский турнир ӧткӧн. Анда баштапкы јер алып, јуучыл самболо спорттыҥ узы боло бергем. Эҥ јаан једимим — ол Россияда 5-чи јерге чыкканым. 2010 јыл болгон ошкош. Jуучыл самболо тазыктырынып баштаарымда, бойыма спорттыҥ узына јединер амаду тургускан болгом. Ого јединип, байа смешанные единоборстваларга кӧчкӧм.

—Ол керегинде элбеде куучындап ийзеҥ…
—Сибирьде бир кижи бар, ол Сибирьдиҥ кӱрешчилериле иштейт. Кандый да маргаанда мени кӧргӧн болтыр. Оноҥ мен бойым да Интернеттеҥ ММА-га чыгатан колбулар бедирегем. Анайып, ол кижиге учурагам ла таныжып, куучындашкан кийнинеҥ, јӧптӧжӱ тургусканыс. Ол тушта мен Чамалда ӧдӱп турган «Сартакпай» деп турнирде эки катап јеҥӱ алган болгом. Оноҥ «Битва барсов» башталган эди.

Байа кижи 2014 јылда мени Грозныйда ӧдӧтӧн турнирде турушсын деген. Анаҥ-мынаҥ белетенеле баргам. Ары барып, турнирдиҥ тӧзӧӧчилери оны кандый бийик кеминде белетеп, ӧткӱрип турганын кӧргӧм. Самолеттоҥ ло сени, профессионал спортчыны чылап, уткыгылап јат. Беш јылдысту отельге апарган. Клетканы баштапкы катап анда кӧрӱп турбай. Телевидение, «Боец» канал, бастыразы ла бийик кеминде ӧдӧт. Анаҥ јеҥӱлӱ келген эдим.

—Ол туштагы јеҥӱҥди Интернеттеҥ бастыра республиканыҥ эл-јоны кӧргӧн, сениле оморкогон болор. Ол тартыжуныҥ кийнинеҥ база канча согуш ӧткӱрдиҥ?
—2014 јылдаҥ ала тӧрт јылдыҥ туркунына он беш согуш ӧткӱргем. Олордыҥ онызында јеҥӱ алгам, бежӱзин ойнодып ийгем. Олорды Интернеттеҥ, ютубтаҥ кӧрӧр арга бар. Калганчы тартыжу былтыр Таджикистанныҥ тӧс калазы Душанбеде болгон. Оныҥ кийнинеҥ спорттыҥ бу бӱдӱмин республикада ӧскӱрер деген амадула башкарынып, мында зал ачары аайынча иштегем.

Баштап тарый тазыктырулар ӧткӱрер зал ачарга, керектӱ јазалдар аларга болужар кӱӱндӱ спонсорлор кӧп лӧ болгон. Jе оноҥ бастыразы ла јылыйып калган. Карын Президенттиҥ грантына угузу бичик бичийле, грант ойноп алганыс. Анайып, керектӱ јазалдар аларына бир миллион сегис јӱс муҥ салковой акча чыгарылган. Jаҥы зал ачып, керектӱ бастыра јазалдарды тургузып алдыс. Тургуза ӧйдӧ Горно-Алтайскта андый јаҥыс ла зал бар. Анда профессионал спортчыга тазыктырынарына керектӱ бастыра айалгалар тӧзӧлгӧн. Мен бойым бу бӱдӱмле тазыктырынып баштап турарымда, не де јок болгон деп айдарга јараар. Смешанный единоборстваларла тазыктырынарга кӱӱнзеген уулдарда керектӱ јазалдар болзын деп албаданадым. Не дезе, спорттыҥ любительский бӱдӱмдеринеҥ профессиональныйына кӧчӧргӧ, тӧзӧлгӧ керек. Ол ло чечендерде уулчактар ММА-ныҥ секцияларына јӱрӱп баштайт. Бисте андый јер јок болгон ло уулдар спорттыҥ ӧскӧ бӱдӱмдеринеҥ келген. Бир бӱдӱмнеҥ келип, ӧскӧзине бойын эптештиретени кӱч керек. Чечендер дезе ММА-даҥ баштап, оны улалтат. Мениҥ амадум — андый тӧзӧлгӧ тӧзӧп, мынаҥ ары јакшы спортчылар белетеери болуп јат.

—Jарт, зал ачылганынаҥ бери бир канча ӧй ӧткӧн. Анда канча кижи тазыктырынат?
—Тургуза ӧйдӧ кайда да 60 кире кижи. Олордыҥ кӧп сабазы студенттер ле школдыҥ ӱренчиктери. Ол улустаҥ тыҥ ла болзо, эки ле кире кижини темдектеерге јараар. Олор бир де тазыктыруны божотпой, албаданып тазыктырынат. Эмди олордыҥ бирӱзи куран айдыҥ 11-чи кӱнинде «Altai Palace» комплексте ӧдӧтӧн маргаанда туружар. Анайып, ол профессионалдар ортодо баштапкы согужын ӧткӱрер.

—Jалтанбас уулдыҥ ады-јолы кем?
—Ол он тогус јашту Кара Чумашев. Аргалу болзо, кычыраачыларды ол маргаанга барып, јерлежисти јӧмӧшсин деп сурап турум. Байа эки албаданчак уул бар деп айттым. База бирӱзи Улаганнаҥ. Эм тургуза мен оныҥ ады-јолын айтпайын. Ого он алты јаш. Бу эки уул јазап тазыктырынза, эки-ӱч јылдаҥ јаан једимдерге једер деп бодойдым.

—Эмди сени тазыктыраачыныҥ ижин бӱдӱрип турган деп айдарга јараар ба?
—Оны хобби деп айтса, чын болор болбой. Мен келип, байа тазыктырынып турган уулдарла кожо бойым тазыктырынадым. Тӧс ижим – мындый маргаандарда турушкадый спортчыларды табып, маргаандарга чыгарары. Эмди Кемеровоныҥ уулдары Сибирьдиҥ «Altai Palace Fight» деп адалган лигазын тӧзӧп јат. Мен анда матчмейкер болуп јадым, орустап јартаза, «подбираю бойцов». Барнаулдыҥ бастыра Сибирьле иштеп турган «Топтим» деген командазы бар. Мен ого база киредим. Ол ло «Ахмат», «Сибирь», «РЦЦ» деген лигалардӧӧн тартыжатан улусты бистиҥ команда аткарат. «Altai Palace» номерной турнирлер ӧткӱрер. Бирӱзи куран, экинчизи ӱлӱрген айларда ӧдӧр. Экинчи турнир Новосибирскте эмезе Барнаулда ӧдӧри темдектелет.

—Байа клеткага кирип, «ӧштӱзин» јеҥген спортчы акча ойноп алат па?
—Эйе, ол гонорар-акча алат. Ол долларла берилет.

—Jажыт эмес болзо, сен алган эҥ јаан гонорардыҥ кеми канча кире болгон?
—Мен бир согуш учун эҥ кӧп сегис муҥ доллар алгам.

— Андый акчага калан салынат па?
—Jок, тартыжуныҥ кийнинеҥ пресс-конференция ӧдӧр тушта, конвертте табыштырып бередилер. ММА јылдаҥ јылга ӧзӱм алынат ла гонорарлардыҥ кеми база кӧптӧйт. Бир он јылдаҥ профессионал боксто берилип турган гонорарлардыҥ кемине једип алар болбой деп сананадым.

—Сен эмди согужарын токтодып салдыҥ ба?
—Jок, база эки-ӱч согуш ӧткӱрер керек деп сананадым. Кандый бир јакшы јӧптӧжӱ тургузып aлзам, сборлорго јӱре берерим. Мында партнерлор јок.

—Сборлор кайда ӧдӧт?
—Москвада. Анда тыҥ боецтер, спаринг-партнерлор кӧп. Кезик уулдар Таиланд барып јат.

—Ӧскӧ ороондордо согужарга келишти бе?
—Номерной турнирлер ӧскӧ ороондордо, туку Бразилиядаҥ ала Австралияга јетире ӧткӱрилет. Эмди Японияда ӧткӱрерге јазанадылар. Jе меге олордо туружарга келишпеди. Оныҥ учун орооныстыҥ ла калаларында ӧткӧн маргаандарда турушкам. Jаҥыс калганчы катап Таджикистанда болдым.

—Спорттыҥ бу бӱдӱмиле тазыктырынарга кӱӱнзегендерге нени айдар эдиҥ?
—Бистиҥ залга келип, тазыктырынзын. Анда менеҥ башка Андрей Николаевич Колясников деген тазыктыраачы бар. Ол универсальный согушка ӱредет. Бистиҥ залга јӱрӱп турган эҥ оогош уулга 5 јаш. Андрей Колясников беш јаштаҥ ала он эки јашка јетире балдарды тазыктырат. Мен 13 јаштаҥ ала уулдарды тазыктырадым. Эне-адалар балдарын экелип, залдӧӧн кийдирип јат. Jараза, балдары тазыктыруларды оноҥ ары улалтат. Jарабаза, јӱре берет. Кезик балдар залга кирген ле бойынча коркып калган отурат, кезиктериниҥ кӧстӧри кӱйе берет. Балдар кӧп сабада гимнастика эдип, кыймыктанар ойындар ойноп јат ине. Колы- будын тыҥыдарына керектӱ упражнениелер бӱдӱрет. Кыстар база тазыктырынат.

—Тазыктырынарга, бир айда канча салковой тӧлӧӧр керек?
—Студенттерге бир айда бир муҥ салковой, арткандарына 1,5 муҥ салковой. Мен сананзам, бистиҥ калага бу бийик баа эмес. Биске аренда учун база акча тӧлӧӧргӧ келижип турган да.

—Jашӧскӱримге нени кӱӱнзеер эдиҥ?
—Jашӧскӱримге ачу аш ичпезин деп баштанар кӱӱним бар. Кезикте эҥирлер сайын јашӧскӱрим јуулып турган јерлерди карап ийедим. Менде тазыктырынып турган ӱренчиктер јӱрӱ бе деп. Анда аракы ичип алган јииттер коркышту кӧп болот. Олордыҥ тоозында спортчыларды да кӧрӧргӧ келижет. Ол ло Кавказтыҥ уулдарын кӧрзӧӧр: бир де аракы ичпей, спортло тазыктырынып јат. Оныҥ ӱстине јакшы ӱренерге кичеенедилер. Тазыктыруныҥ режимин буспай, бийик једимдерге једедилер. Оныҥ учун јашӧскӱримге ачу ашка јайылбай, спортло тазыктырынзын деп кӱӱнзейдим.

—Ачык-јарык эрмек-куучын учун быйан. Jедимдериҥ мынаҥ да ары улалзын.
—Слерге быйан.

К. ЯШЕВ
Е. БУТУШЕВТИª фотојуругы