Алтайдын Чолмоны

Энениҥ капиталы

20.07.2018

2018 јылга кубулталар

2018 јылда энениҥ капиталында бир канча кубулталар эдилген. Олор Госдумада 2017 јылдыҥ јаҥар айында јаҥы эки јасак јаратканыла колбулу эдилген. Ол јасактар ийдезин 2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала алынган. Кубулталар Госдумага Президент Владимир Путинниҥ јакылтазыла кийдирилип јарадылган. Ондый кубулталар эдер сурак Координационный советтиҥ балдардыҥ јилбӱлерине ле демографияныҥ сурактарына учурлалган Национальный стратегияны бӱдӱрери аайынча јуунында Кремльде кӧрӱлген.

2018 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала мындый кубулталар эдилген:
Энениҥ капиталыныҥ программазы 2021 јылдыҥ учына јетире улалар. Сертификаттар 2007 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала 2021 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине јетире чыккан экинчи балдарга берилер.
Сертификатты тузаланар ээжилер аайынча баланыҥ ӱредӱзи учун тӧлӧӧринде база кубулталар болгон: баланыҥ ӱч јажы толорын сакыбай, чыгардаҥ ала школдоҥ озо ӱредӱ учун (ясля эмезе садик учун) тӧлӧӧр арга бар; баланыҥ ӱредӱзи учун јӱк ле ӱредӱлӱ организацияларда эмес, је анайда ок ӱредӱ берип турган кандый ла российский организацияда тӧлӧӧр арга бар.

Jаҥыртуларла коштой, 2018 јылда энениҥ капиталында ӧскӧ кубулталар эдилбес.
Ол тоодо, 2018 јылда энениҥ капиталыныҥ кеми кубулбас — 453026 салковой ло болуп артар;
2018 јылда энениҥ капиталын канайда тузаланарыныҥ тӧс тооломы база кубулбаган;
Мынаҥ озо бир катап берилген 25 муҥ салковой берилбес ле энениҥ капиталына кожулта акча болбос. Ороондо кызалаҥду айалгала колбой, башкару сертификатту билелерге акчаны бир катап уштыырын тӧрт катап јараткан болгон. 2009-2010 јылдарда — 12 000 салковойдоҥ; 2015 јылда — 20 000 салковойдоҥ ло 2016 јылда — 25 000 салковойдоҥ.
Ол бир катап берилген акчаны Россияныҥ банкында картага эмезе чотко салар ла кандый ла керекке чыгымдаарга јараар болгон. Jе 2017 јылда ондый тӧлӧмирлер болбогон. 2018 јылда база болбой јат. Jе экинчи бала чыкканыла колбой, энениҥ капиталынаҥ экинчи бала 1,5 јашка јеткенче ай сайын тӧлӧмирлер эдилери јарадылган. 2018 јылдаҥ ала экинчи балалу болгон ло бир кижиге кирелтениҥ кеми јӱрӱмге керектӱ эҥ ас акчаныҥ (прожиточный минимум — ПМ) 1,5 кеминеҥ ашпай турган билелер энениҥ капиталынаҥ ай сайын јуртап јаткан тергеезинде баланыҥ ПМ-зыныҥ кемине келижип турган акча алар тап-эриктӱ.

Энениҥ капиталыныҥ ӧйи эки катап узадылган. Экинчи бала чыккан эмезе экинчи баланы балазынган билелер 2007 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала 2021 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине јетире 453 муҥ салковойдыҥ сертификадын алар ла оны јасакла јарадылган керектерде тузаланар тап-эриктӱ.

Экинчи бала программаныҥ тургузылган ӧйинде чыккан болзо, сертификат аларга кандый ла ӧйдӧ баштанар аргалу — ол тоодо 2021 јылдыҥ да кийнинде. Нениҥ учун дезе, Пенсионный фондко сертификат аларга баштанатан калганчы ӧй јасакла тургузылбаган.

Программаныҥ башталганынаҥ озо ло тӱгенгениниҥ кийнинде (2007 јылга јетире ле 2021 јылдыҥ кийнинде) чыккан балдар учун сертификаттар берилбес.

Алтай Республикада энениҥ тергеелик капиталы
Алтай Ресупбликада энениҥ капиталыныҥ тергеелик программмазы иштейт. 2018 јылда сертификаттыҥ кеми 50 000 салковой.

Кемге берилет?
Сертификатты јазадарга мындый ээжилер болор учурлу:
Тӧртинчи бала 2011 јылдыҥ чаган айынаҥ ала 2018 јылдыҥ јаҥар айыныҥ 31-чи кӱнине јетире чыккан (балазынган) болзо;
Угузу берген кижи ле бала Россия Федерацияныҥ гражданиндери болзын;
Биле Алтай Республикада 1 јылдаҥ ас эмес ӧйгӧ јаткан болзын;
Биле алдында ӧйдӧ энениҥ республикан капиталын албаган болзын;
Сертификат аларга ӱй кижи (эне эмезе бала алып азыраачы) баштанат. Jӱк ол божогон тушта (сурузы јок јылыйган эмезе бойы аайланбас оорулу болзо, бала азыраар тап-эригин айрыттырган болзо) эр кижи баштанар аргалу.
Балдардыҥ тоозы энезинеҥ тоололот. Ӱй кижи балазын азыраар тап-эригин айрыттырганда, онойдо ок бала алып балазынар ӧйдӧ ӧӧй бала болгон балдар тоого кирбес.

Сертификатты јазадары
Республикан бюджеттеҥ акча аларга адылу сертификат јазадар керек. Биледе тӧртинчи бала чыккан кийнинде кандый ла ӧйдӧ јазадар арга бар. Угузуны јуртап јаткан јериндеги јонјӱрӱмдик корулаштыҥ башкартузына берер керек. Документтерди бойы апарарга, почтала аткарарга, чыгартулу кижиле берерге эмезе госјеткилдештердиҥ порталы ажыра берерге јараар. Олордыҥ тооломы мындый:
Угузу берген кижиниҥ паспорты;
Баланыҥ Россияныҥ гражданини болгонын керелеген документ;
Бастыра балдардыҥ чыкканын (балазынып алганын) керелеген документтер;
Билениҥ тергееде 12 айдаҥ ас эмес ӧйгӧ јуртаганын керелеген документ;
Адазы баштанган болзо — јаргыныҥ энедеҥ балазын азыраар тап-эригин айрыыры керегинде јӧби, энениҥ божогоны керегинде справка эмезе ӱй кижи угузу эдип болбозын керелеп турган ӧскӧ кандый документ керек.
Сертификатты берери эмезе бербези керегинде јӧп 30 кӱнниҥ туркунына јарадылат. 5 кӱннеҥ орой эмес ӧйдӧҥ документ угузу берген кижиге почтала заказной самарала аткарылат.

Неге чыгымдаар?
Акча-манатты бир ле керекке эмезе бастыразына бӧлӱктей эмезе бастыразын чыгымдаарга јараар. Акча тура садып турган, ремонт эмезе ӱредӱ берип турган организацияга колго бербезинеҥ кӧчӱрилет. Угузу берген кижи таҥынаҥ туразын бойы тудуп, јаҥыртып эмезе ремонттоп турган болзо, акча оныҥ чодына кӧчӱрилет.

Энениҥ капиталын кандый керекке чыгымдаар:
Алтай Республиканыҥ јеринде јадар јерин јарандырарына, ол тоодо јадар тураны садып аларына, тударына эмезе ремонттоорына; тура алар кредиттиҥ (ипотеканыҥ) баштапкы взносына, проценттер ле тӧс тӧлӱни тӧлӧӧрине; бойыныҥ кӱчиле јадар тура тударына, јаҥыртарына ла ремонттоорына; кандый ла балазыныҥ эмезе балазынган баланыҥ Россия Федерацияныҥ јеринде ӱредӱзин тӧлӧӧрине. Акча-манатты ӱредӱге ле оныла колбулу ӧскӧ дӧ јеткилдешке (темдектезе, вузтыҥ общежитиези учун) тӧлӧӧрине тузаланары јараар.

Акчаны балага 3 јаш толзо (эмезе јаргыныҥ баланы балазынганы керегинде јӧби ийде алынганынаҥ ала 3 јыл ӧтсӧ), чыгымдаар. 2018 јылда чыккан баланыҥ акча-манады 2021 јылда чыгарылар. Баштанатан калганчы ӧй мында тургузылбаган. Сертификатты алган кийнинде Алтай Республикадаҥ јӱре берген де учуралда акча-манатты аларга јараар.

Энениҥ капиталыныҥ тӧс турулталары
Алтай Республика — Россияныҥ эл-јоныныҥ тоозы јаҥы чыккан балдардыҥ тоозыла кӧптӧп турган кӧп эмес тергеелердиҥ бирӱзи. Мында балдардыҥ чыгары улустыҥ божоорынаҥ эки катапка кӧп. Айса болзо, мындый демографиялык айалга болорына государствоныҥ энениҥ капиталы аайынча программазы камаанын јетирет.
Алтай Республикада Сӱӱштиҥ ле чындыктыҥ кӱниниҥ алдында энениҥ капиталыныҥ «юбилейлӱ» тӧлӧмири ӧткӧн. Аннаныҥ ла Максимниҥ билези акчазын јадар јерин јарандырарына чыгымдаарга туру. Бу тӧлӧмирдиҥ кийнинде республикада энениҥ тӧлӧлгӧн капиталыныҥ кеми 8 млрд. салковойды ашкан.

Государствоныҥ энениҥ капиталы деп адалган болужыныҥ программазы иштеп баштаганынаҥ ала Алтай Республикада государствоныҥ сертификадын балдарлу 22 885 биле алган. Акча-манат олордыҥ кӧбизине тӧлӧлип калган — оны 22 427 биле алган. Онызы сертификат алган билелердиҥ 98 проценти болуп јат.

Россияныҥ Пенсионный фондыныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ пресс-службазыныҥ темдектегениле, энениҥ капиталыныҥ сертификадын алгандардыҥ кӧбизи (98%) јадар јериниҥ айалгазын јарандыргандар.

(СМИ-ниҥ јетирӱлеринеҥ)