Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кан-Чарастыҥ јайалталары

27.07.2018

Jер ӱстин јарыткан јылдыстардыҥ јаражын!
Алтайдыҥ кеендигин кӧдӱрген
Кан-Оозы аймактыҥ ӧҥжигин!

Улаганда ӧткӧн XVI Эл Ойында «Кан-Оозы аймак» муниципал тӧзӧлмӧ бойын бийик кеминде кӧргӱзип, командалар ортодо јеҥӱчил јерге чыкты. Бу маргаанда бийик јер аларында сценада кӧргӱзӱ ле албатыныҥ устарыныҥ јайаандык ижиниҥ јаан ӱлӱзи бар деп айдар керек.

Таныштыру-кӧргӱзӱ ӧйинде сценада Кан-Оозы аймактыҥ артисттери бијелеп, кожоҥдоп, јербойындагы устар јазаган кептер кийген келиндер улуска ичкери базып, кичӱ тӧрӧлин мактадылар. Эки јаан экранда ар-бӱткениниҥ телкемиле, јаражыла, тӱӱкизиле, јарлу, јайалталу улузыла бай аймак керегинде видеоролик кӧргӱзилди.

Аймактыҥ 11 јурт јеезелерине кирип турган 24 јуртта 15 муҥ кижи јадат. Олордыҥ тӧс иштериниҥ бирӱзи — ол јурт ээлем. Бу алтай бойыныҥ јуучыл ла иштиҥ геройлорыла оморкоп јӱрет. Олор — Совет Союзтыҥ Геройлоры И. Шуклин, К. Тугамбаев, Ж. Елеусов, Т. Казаков, С. Уфимцев, Социалистический Иштиҥ Геройлоры Т. Тоедов, К. Урматов, Ф. Кудрявцев ле Б. Кестелев. Кан-Оозы аймактаҥ кӧп тоолу билимчилер, журналисттер, артисттер, бичиичилер, спортчылар чыккан: И. Немцев, В. Уин, В. Сороноков, А. Бакрасов, А. Мякишев, Ю. Мякишев — спортло телекейдиҥ, Европаныҥ, Россияныҥ чемпиондоры ла призерлоры; республика ичинде јайым (вольный) кӱрешке тазыктырарын эҥ озо баштаган Н. Ш. Мюсов. Ады-јолы бастыра тӱрк калыктар ортодо јарлу кайчы А. Калкинле, тӱӱкичи Н. Шодоевле, бичиичилер И. Шодоевле, J. Каинчинле, поэт Ш. Шатиновло, кожоҥчылар Б. Байрышевле, Р. Модоровала, J. Маташевала, Э. Теркишевле, Р. Теркишевала, В. Санашевле, Р. Шагаевле јерлештери јаантайын оморкоп јӱрет.

Аймактыҥ јайалталу улузы качан да болзо, кайда да болзо — бойыныҥ кичӱ тӧрӧлин мактап, оныҥ адын бийик кӧдӱрет. Кан-Оозындагы кеендик школ бийик једимдериле сӱӱндирет. «Эрјине» хореографиялык ансамбль 25 јылдыгын темдектеген. Ого РФ-тыҥ культура аайынча министерствозы албаты јайааныныҥ нерелӱ ӧмӧлиги деп тоомјылу ат адаган. «Эрјинениҥ» башкараачызы А. Молчоева — Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи. Онойдо ок Алтай Республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчилери Эмиль ле Радмила Теркишевтер башкарып турган «Алтын кӱӱ» фольклорлык ансамбль тергеелик, бастырароссиялык ла ороондор ортодо ӧткӱрилген кӧп тоолу кӧрӱ-концерттердиҥ јеҥӱчили болуп јат. Jарлу «Кан Ойрот» ӧмӧлик (башкараачызы республиканыҥ культуразыныҥ нерелӱ ишчизи J. Маташева) республиканыҥ кожоҥчыларыныҥ ӧмӧликтери ортозында тӧс јерлердиҥ бирӱзинде турат.
Бӱгӱн Г. Н. Пильти башкарып турган Кан-Оозы аймакта федерал ӱлекерлердиҥ болужыла культуралык, јонјӱрӱмдик туралар тудулат ла јаҥыртылат. Школдордо, садиктерде, спортзалдарда керектӱ јазашту иштер ӧткӱрилет. Ороонныҥ Президенти В. В. Путинниҥ јӧмӧлтӧзиле Кан-Оозы аймак бойыныҥ ӧзӱмине ӱзеери тебӱ алды. Темдектезе, 2017 јылда аймактыҥ кӧп јерлеринде тудум-јазашту јаан иштер ӧткӱрилген. Бу јерлердиҥ тоозында бистиҥ тергеениҥ укту мал-аш ӧскӱрер эҥ јаан ээлемдериниҥ бирӱзи «Меркит» ООО-догы мал сойор цех, Кан-Оозындагы балдардыҥ «Березка» сады, аймактыҥ культура байзыҥы, культураныҥ ла амыраарыныҥ паркы, ӱренчиктерди черӱчил-тӧрӧлчи ла спорт јанынаҥ таскадар ла тазыктырар тӧс јердиҥ туразы, Jабагандагы баштамы школ, Экинурдагы спортзал.

Эл Ойында Устардыҥ калазында Кан-Оозы аймак бийик кеминде болды. Оныҥ садулу кӧрӱзинде јаантайын толтыра улус. Садучы келиндерле байрам ӧйинде баштапкы да, экинчи де кӱнде биске куучындажарга келишпеди — олордо бош ӧй болбогон.

Айжана Какпаковала бис байрамныҥ кийнинеҥ куучындаштыс. Ол биске бойыныҥ јайаандык јолы, бир ууламјыда кожо иштеп турган улус, кичӱ тӧрӧли керегинде куучындады. Айжана кийисле иштенет. Бу иштиҥ јажыттарын 2010 јыл киреде ого эјези Каламбина Желтковская ачып, тӱкти канай базарына, ийнеле канай иштеерине, оноҥ нени эдерине ӱреткен. Оноҥ ло бери јилбиркеп, чырмайып иштенип, Айжана эмди ченемели јаан ус болуп калган. Кӧп лӧ сабазында ол паннолор, бӧрӱктер, кӧгӱспектер јазайт. Уста олордыҥ бӱткӱл јуунтылары јуулган. Онойдо ок ол кийистеҥ ӧдӱктер, јастыктар, санаага киргедий ле јӱзӱн-башка сувенирлер, јарангыштар эдет. Анчада ла калганчы ӧйдӧ јерлештери, кӧрӱш-таныштары ла ӧскӧ дӧ улус ого алтай тойго келиштире кийис кебистер јарандырарын јакыйт. Кажы ла кижи бойыныҥ угы-тӧзине, сӧӧгине келиштире таҥмалу, аҥылу јурукту кебис, балдарына кӧгӱспек эттиртип аларга кӱӱнзегени уска да сӱрекей јилбилӱ иш болот.

Кӧп сабазында Айжана јаҥыскан иштейт, је айылында иштеп турган болушчы-келиндер ондо база бар. Кан-Оозы аймактыҥ башкартузы бу јиит келинге јурттыҥ ортозында тура берген. Ус ондо албатылык узаныштыҥ «Аҥыр» деген тӧс јерин ачып, бир кыпты кӱӱнзеген башка-башка устардыҥ иштериниҥ саду-галереязы ла экинчизин бойыныҥ узанар кыбы эдип јазап алган эмтир. Ого, эмди кӧндӱгип калган уска, ченемелин бийиктедип, иштиҥ јаҥы аайларыла таныжып, ӱренип, тергеелик ле оноҥ до бийик кеминде ӧдӱп турган кӧрӱлерде, маргаандарда туружып, јол-јорыкта болорго кӧп келижет. Кичӱ тӧрӧлиниҥ јакшы адын чыгарып, элбеде јарлап турган келин болуш сураганда, аймактыҥ башкараачылары болужарга јаантайын белен, иштенер кӱӱндӱ устарга јӧмӧлтӧ јетирери јеткилинче деп, Айжана сӱӱнип куучындады.

Аймак устарыла бай болгонын олордыҥ Эл Ойындагы садузы јакшы ӧткӧни керелейт. Улус эҥ ле кӧп учуралдарда јарангыштар, сувенирлер, тӧбӧ-бӧрӱктер садып алгылаган. Кан-Оозы Улаганда Эл Ойынга 10-ноҥ ажыра узыныҥ иштерин экелиптир. Олордыҥ тоозында Т. Юкубалина, А. Кадышева, Л. Анатова кийис эдимдерин, В. Адарова бӧслӧ, јинјиле иштерин, О. Садрашев агаштаҥ топшуурлар, тепшилер, айактар, М. Санашев ле Э. Мундукин тередеҥ ээр-ӱйген, ӧдӱктер, арчымактар, сумкалар, И. Березиков тередеҥ тажуурлар, куйактар, ок-јаалар, колчандар, А. Саймин наадайлар, А. Битешева сувенирлер, Н. Кокушева ӱркене-јинјидеҥ эдилген јарангыштарын садулу кӧргӱзӱге тургускандар.

Аймак бойыныҥ аргымактарыла алдынаҥ бери јарлу. Маргаандарда, Эл Ойындарда јеҥӱчилдер болгондордыҥ тоозында кыйалта јогынаҥ бу јердиҥ аттары болот. Ол ло Кырлыктыҥ, Jабаганныҥ ла ӧскӧ дӧ јурттардыҥ јылкычылары јылкы мал ӧскӱрерин једимдӱ улалтып, бийик једимдерге једет. Быјылгы да Эл Ойында аргымактыҥ маҥыныҥ сыйы бу аймакка келишти, финишке эҥ озо келген аргымактыҥ ээзи Мерген Jолдошпоев ат јарышта бу јаҥжыгуны мынаҥ да ары улалтып апарарына иженели. Ат спорт јанынаҥ маргыжуларды алза, быјыл бу аймак командалар ортодо маргыжуда экинчи болды. Jеҥӱчил болорго, бир ле эмеш јетпей калган.
Кан-Оозы аймак ӧзӱминде јеҥил эмес, је јилбилӱ јол ӧдӱп келген. Ол бойыныҥ тӱӱкизиле, албатызыныҥ једимдериле, јеҥӱлериле оморкоп јӱрет.

Э. КУДАЧИНА

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина