Алтайдын Чолмоны

Серкпениҥ школынаҥ ала бӱгӱнге јетире…

31.07.2018

2018 јылда Шабалин аймактыҥ Акјолдогы тӧс текши ӱредӱлӱ школына 120 јыл толуп јат. ГАНИИЯЛ-дыҥ билим ишчизи З. С. Казагачева 1998 јылда АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Н. И. Тулиновко, Шабалин аймактыҥ администрациязыныҥ јааны Н. И. Тобоевке, Акјолдогы школдыҥ директоры В. К. Кыдатовага школго 100 јыл толуп јатканы керегинде баштанган. Ол баштануныҥ тӧзӧгӧзи — Томский областьтыҥ государственный архивинде Алтайский духовный миссияныҥ материалдары болгон.

1898 јыл. Jуртта мӱргӱӱр тура ла церковно-приходской школ ачылган. Олор јаҥы крестке тӱшкен Ольга Ильбыдинаныҥ акчазына тудулган. Школго 12 кижи јӱрген. Баштапкы ӱредӱчи Иосиф Танышев. Бу школдо ӱренгени керегинде И. М. Актелов ло ӱйи Е. И. Актелова (Кайгородова) эзен тушта куучындагандар.
Jурттыҥ баштапкы улузы Челтугашевтердиҥ туразына коштой церковно-приходской школ тудулган. Совет јаҥныҥ ӧйинде школдыҥ туразы јурттыҥ ортозына кӧчӱрилген. Ондо узак јылдарга јурт клуб, оноҥ балдардыҥ сады иштеген. Тургуза ӧйдӧ бу турада эки квартира.

1930-чы јылдарда Акјолдо Поповтордыҥ озогы туразында баштамы школ ачылган. Школдо С. Ф. Каташев, А. И. Еленчина, А. Н. Еленчина, Б. Барбальдиков, Р. Барбальдикова, Кару ла Кабак Очинаковтор ӱренген. (М. К. Капчикаеваныҥ эске алынганынаҥ).

В. А. Тюнтешеваныҥ эске алынганыла 1935-38 јылдарда бу школдо Акјолдыҥ ла Камайдыҥ балдары ӱренген. И. В. Бояркин, И. С. Казаков, А. В. Кочеева ӱредӱчилер болгон.
Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јылдарында школдо Акјолдыҥ, Камайдыҥ ла Кумжулуныҥ балдары ӱренген. Ӱредӱчилер — Э. М. Адукова, Э. И. Смирнова. Эр улус јууга барган, ол тоодо И. В. Бояркин ле И. С. Казаков. Олор фронтто јеҥ јастанып јыгылган.

Jууныҥ кийнинде јылдарда Акјолдо јетијылдык школ ачылган. М. В. Карамаев бу школдыҥ 1947 јылдагы выпускниги болгон. Бу школды В. Ф. Яжанкин, В. М. Тозыяков ло ӧскӧлӧри де ӱренип божоткон. М. В. Бояркинниҥ эске алынганыла, ӱредӱчилер — Э. М. Адукова, Э. И. Смирнова, В. Л. Чичинов, Л. Е. Тозыяков, А. М. Чевалкова ла ӧскӧлӧри де болгон. Михаил Викторович Бояркин фронттоҥ келеле, Мыйтуныҥ школында иштеген ле Акјолдыҥ школына выпускной экзамендер алып барган.

М. В. Бояркин 1942 јылдыҥ тулаан айынаҥ ала Акјолдыҥ баштамы школыныҥ заведующийи болуп иштеген. Ол фронтко атанган аказын, Иван Викторовичти, солыган. Акјолдогы школ аймактыҥ эҥ артык баштамы школдорыныҥ тоозында болгон. Jе ол мында узак иштебеген. 1942 јылдыҥ куран айында оны фронтко аткарган. Михаил Викторович Акјолго јӱк 1949 јылдыҥ куран айында кайра бурылган. Школдо ол 1960 јылдыҥ сыгын айына јетире иштеп јӱрген. Оны Чаргыдагы сегисјылдык школдыҥ баштамы класстарыныҥ ӱредӱчизи эдип ийгендер. Акјолдыҥ школыныҥ заведующийине М. С. Каташев тудулган.

М. В. Бояркинле кожо Акјолдыҥ школында М. С. Каташев, Е. Н. Плеханова иштеп баштаган болгон. 1959 јылдаҥ ала А. А. Алмадакова иштеп келген. Оноҥ бери ӧйлӧрдӧ баштамы школдо О. А. Мегедекова, Е. П. Каргачакова, З. С. Тыдыкова иштеген.

Ченемелдӱ педагогторды јиит ӱредӱчилер солыган. Ол тоодо М. И. Кузьмина. Ол Камай јуртта чыккан. Педагогический училищени божодоло, 1972 јылдаҥ ала 1975 јылга јетире Беш-Ӧзӧктӧги школдыҥ баштамы класстарыныҥ балдарын ӱреткен. 1977 јылдаҥ ала 2010 јылга јетире Мария Ивановна Акјолдыҥ М. В. Карамаевтиҥ адыла адалган школында иштеген. Ол педагогикалык иштиҥ ветераны.

С. С. Мюсова баштамы класстардыҥ ӱредӱчизиниҥ дипломын алала, Улаган аймактыҥ Чибилӱ јуртына направлениеле иштеп барган. Мында ол 1978 јылдаҥ ала 1992 јылга јетире иштеген. Оныҥ кийнинде беш јыл Светлана Сергеевна Кан-Оозы аймактыҥ Кырлыктагы школында баштамы класстардыҥ балдарын ӱреткен. 1997 јылдаҥ ала эмдиге јетире ол Акјолдогы школдыҥ баштамы класстарыныҥ болчомдорын ӱредет. Школдо иштеп тура, ол бийик ӱредӱге кирип, тӱӱкиниҥ ле обществознаниениҥ ӱредӱчизиниҥ дипломын алган.

А. И. Тыдыкова 1991 јылдыҥ чаган айынаҥ ала Акјолдогы школдыҥ ӱренчиктериниҥ ӧмӧлигиниҥ организаторы болуп иштеген. 1994-2014 јылдарда Ангелина Ивановна баштамы класттардыҥ ӱредӱчизи болгон.
Тургуза ӧйдӧ Акјолдогы школдо бийик педагог ӱредӱлӱ, ченемелдӱ ӱредӱчилер иштейт. Ол тоодо С. С. Мюсова 40 јыл иштеген, А. А. Чедоева 25 јыл стажту педагог. Алена Артемьевна 1993 јылда Горно-Алтайсктагы педагогический училищени божодып, 2014 јылга јетире Камайдагы баштамы школдо иштеген. Он јылга ол школдогы бастыра ишти јаҥыскан бӱдӱрген. 2014 јылда Камайдагы школды бӧктӧп салган. 2014 јылдыҥ сыгын айынаҥ ала Алена Артемьевна Акјолдогы баштамы школдо иштейт. Иштеп тура, ол ГАГУ-ныҥ филология бӧлӱгин 2001 јылда божоткон.

С. Л. Такина 19 јыл иштеген. 1999 јылда Горно-Алтайсктагы педагогический колледжти божоткон ло ол ло јылда Акјолдогы баштамы школдо иштеп баштаган. Светлана Леонидовна бийик ӱредӱлӱ, ГАГУ-ныҥ биохимический факультедин божоткон. Оныла коштой, ол РИПКРО-до ӱредӱчи-логопедке ӱренген ле бу ижин школында баштаган.
Э. А. Лушкина Акјолдогы баштамы школдо экинчи јыл иштейт. 2011 јылда Горно-Алтайсктагы педагогический колледжти божодоло, ӱредӱзин ГАГУ-ныҥ психолого-педагогикалык бӧлӱгинде улалткан. Тургуза ӧйдӧ Эркелей Александровна Акјолдогы школдо баштамы класстардыҥ ӱредӱчизи ле ӱредӱчи-психолог болуп иштейт.

Акјолдо сегисјылдык ӱредӱлӱ школ 1971-1972 ӱредӱлӱ јылда ачылган. Оныҥ баштапкы директоры А. С. Моткочоков болгон. 1972-1978 јылдарда школдыҥ директоры, тӱӱкиниҥ ле обществознаниениҥ ӱредӱчизи болуп В. К. Капчикаев иштеген. 1978-1983 јылдарда школдыҥ директоры ла языковеди Р. А. Кайгородова болгон. Ю. Д. Рыспаева 1975-2001 јылдарда орус тилдиҥ ӱредӱчизи, 1983-1987 јылдарда школдыҥ директоры болгон.

Сегисјылдык школ ачыларда, Акјолдогы школго кӧп јиит специалисттер иштеп келген. Ол тоодо Горно-Алтайсктагы педагогикалык училищени божоткон В. К. Колтыкова. Ол 1971 јылдаҥ ала 1998 јылга јетире математиканыҥ ӱредӱчизи болгон. 11 јыл директордыҥ ижин бӱдӱрген.

Орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизиниҥ ижин бӱдӱрип Н. Г. Фролова келген. Бу иште ол 1971-1995 јылдарда иштеген. Педагогикалык иштиҥ ветераны. Узак јылдарга ол тилди ле литератураны јакшы билер, бичикчи јаҥыс эмес ӱйе улусты ӱреткен.

В. М. Майманов 1971 јылда биологияныҥ, географияныҥ ла иштиҥ ӱредӱчизиниҥ ижин баштаган. Бойыныҥ предметтерин јакшы билер ӱредӱчи балдарга тереҥ билгирлер берген. Василий Марысович ӱредӱчиниҥ ижиле коштой завучтыҥ ижин апарган.

1974 јылда биологияныҥ ла химияныҥ ӱредӱчизи болуп, Горно-Алтайсктагы пединституттыҥ выпускниги Т. В. Тойлошева келген. Татьяна Васильевна школдыҥ маалазында школдыҥ юннаттарын маала-ажын отургузарыныҥ эп-сӱмелерине ӱреткен.

Р. Н. Такашева Горно-Алтайсктагы пединституттыҥ филология факультедин божодып, ӱч јыл Оҥдой аймактыҥ Шибе јуртында иштеген. 1973-1989 јылдарда Раиса Никандровна Акјолдогы школдо орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи болгон. Бу ӧйдӧ ол экинчи бийик ӱредӱ алган. Тӱӱкиниҥ ле обществознаниениҥ ӱредӱчизиниҥ дипломын алала, ол ижин улалткан. Тӱӱкиниҥ урокторында ӱренчиктер ӧткӧн ӧйди јилбиркеп ӱренген, санааларында ӱредӱчизиниҥ куучындары узакка артатан. Р. В. Капчикаева Горно-Алтайсктагы пединституттыҥ физико-математический факультедин божодоло, Бешпелтирде школдо иштейле, тӧрӧл јуртына келген. 1987-1998 јылдарда ол школдыҥ математиги ле завучы болгон. 1998-2006 јылдарда математикала ӱреткен ле директордыҥ ижин бӱдӱрген.

1995 јылдаҥ ала школдо балдардыҥ ӧмӧлигиниҥ организаторы болуп Н. В. Какышева иштеген. Ол орус тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи, 2006-2011 јылдарда ол школдыҥ директоры ла технологияныҥ ӱредӱчизи болгон. Е. Н. Капчикаева 2011-2017 јылдарда школдыҥ директорыныҥ ижин бӱдӱрген, алтай тилдиҥ ле литуратураныҥ ӱредӱчизи.
Л. Н. Тыдыкова 1981 јылда Горно-Алтайсктагы пединституттыҥ физико-математический факультедин божоткон. Лариса Николаевна бойыныҥ сӱӱген предметтерине балдарды 37-чи јыл ӱредип келди. Оныҥ ӱредӱзин јаҥыс эмес ӱйе ӱренчиктер ӧткӧн.

Л. В. Сылбакова областьтыҥ национальный школын божоткон, кӱӱлик школдо фортепианого ӱренген. Барнаулда кӱӱлик училищени 1979 јылда божодып, Барагашта ӱч јыл иштеген. 1987 јылдаҥ ала Лариса Васильевна Акјолдогы школдыҥ кӱӱлик школында иштейт. Иштеп тура, ол ГАГУ-ныҥ тӱӱки факультединде ӱренген. Бир канча јылдарга тӱӱкиниҥ ле обществознаниениҥ ӱредӱчизи болгон.

Бистиҥ школды божоткон Н. А. Тадина 2008 јылда школына биологияныҥ ла химияныҥ ӱредӱчизи болуп кайра келген. Ол балдардыҥ «Карлагаш» деп организациязыныҥ јакшы педагог-организаторы болуп туру. Оныҥ башкарганыла, ӱренчиктер башка-башка конкурстарда, олимпиадаларда улайын туружат, јеҥӱчил јерлерге чыгат.

Школдыҥ тӱӱкизинеҥ:
1898 јыл — баштамы церковно-приходской школ
1920-1943 јылдар — баштамы школ
1944-1947 јылдар — јетијылдык школ
1948-1970 јылдар — баштамы школ
1990 јыл — тӧс школ
2001 јыл — школго областьтыҥ јарлу башкараачызы болгон М. В. Карамаевтиҥ ады адалган
2002 јыл — «2002 јылдыҥ школы» деп Бастырароссиялык конкурстыҥ лауреады
2004 јыл — «Тӧс школ — балдардыҥ сады» деп ӱредӱлӱ-таскадулу комплекс
2004 јыл — М. В. Карамаевтиҥ адыла адалаган музей ачылган

П. ЧИНАРОВА,
М. В. Карамаевтиҥ адыла адалган музейдиҥ фондторын корулаачы