Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кеендиктиҥ ле јараштыҥ телекейинде

03.08.2018

Балдардыҥ кеендик ле амыраш аайынча јайгы краевед лагери каладагы 2-чи таҥмалу кӱӱлик санатта ла В. К. Плакастыҥ адыла адалган ресгимназияда иштеген. Экинчи таҥмалу кӱӱлик санатта балдардыҥ јайаандык лагери аайынча ӱлекер ишти јиит ӱредӱчилер Айсура Белеева ла Айдар Саланханов јайаан таскадулу урокторы ажыра бӱдӱрген.

Айдар Саланханов бойы, ӧткӱрген ижиниҥ тӧс амадузы керегинде кыскарта куучындады:
—Сӧӧгим јабак, чыккан-ӧскӧн јерим Кош-Агаш аймактыҥ Кӧкӧрӱ јурты, айыл-јуртту. Абакандагы Н. Ф. Катановтыҥ адыла адалган кӱӱлик колледжти 2017 јылда ӱренип божотком, ӱредӱм аайынча ижимди сӱӱйдим.
Бу ӱлекер Айсулу Михайловна Чининаныҥ баштаҥкайыла экинчи кӱӱлик санатта эки сезонго ӧткӱрилген. Оныҥ тӧс амадузы — балдардыҥ кӱӱниҥ ле бијениҥ кеендиги ажыра јарашка, кеенге кӱӱн-табын, кеендикке сӱӱжин ойгозып таскадары. Балдар социальный сайт ажыра јуулган. 6 јаштаҥ ала 12 јашка јетире кажы ла кӱӱнзеген бала биске келип, јайгы амыраар јайаандык школдо эки неделениҥ туркунына амырады. Балдарла иш 9 час эртен турадаҥ ала тал-тӱшке јетире, эки сезонго ӧткӱрилген. Jаҥыс ла каланыҥ школдорынаҥ эмес, је мында јурттардаҥ келген балдар база амырады.
Мен балдарга ноталарла, кӱӱ-кожоҥло таныштыру уроктор ӧткӱргем. Табышту кӱӱлик ойноткыларла, алтай албатыныҥ топшуур ла комус, икили, шоор, јадаган ойноткыларыла таныштыру болгон. Топшурла, комусла канайда ойноорына балдарга ӱредӱлӱ уроктор ӧткӱргем. Онойдо ок ончо балдарга кай керегинде уроктор сӱреен јилбилӱ болды. Алтай ла ӧскӧ дӧ албатылардыҥ кожоҥдорыла танышканыс, кӱӱниҥ ууламјыларыла башка-башка маргаандар ӧткӱрдис, тышкары ойындарга база ӱрендис.

Топшуурлу кайлап кожоҥдооры сӱрекей бойыма јарайт. Ого школдо јилбиркеп ӱренгем. Каланыҥ башка-башка школдорынаҥ уулчактарды мынаҥ ары јууп, кайлап ла топшуур согуп ӱредер амадум бар. Бу лагерьде оогош балдарды кӱӱлик ойноткылар ажыра кӱӱге таскадары мениҥ ижимниҥ ууламјызы болгон.

Айсура Белееваныҥ куучындаганы:
—Мен Улаган јурттаҥ, сӧӧгим кӧбӧк. Культураныҥ ла кеендиктиҥ Барнаулдагы колледжин 2017 јылда ӱренип божотком. Ижим сӱреен јарайт. Балдардыҥ јайаандык лагеринде јӱрген балдардыҥ кӧп сабазы кӱӱниҥ ле бијенин телекейинеҥ ыраак болгон. ²й кыска да болгон болзо, кичинек болчомдорды бијени сӱӱрине таскадып иштедим. Колы-буды ла эди-сӧӧги ээлгир болзын деп, кӱӱни угуп билерине ле коштойына кӱӱле эптӱ кыймыктанарына ӱредӱлӱ уроктор ӧткӱрдим. Балдар биске јаан кӱӱнзеп ле јилбиркеп јӱрди.
Мениҥ иштеп келгенимнеҥ бери бир јыл — балдарла кожо иштеер ченемелим база ас. Бу јайгыда балдарла кожо амыралта ӧйинде ӧткӱрилген јайаандык школдо бойым да ижиме керектӱ ченемел ле туза база алдым. Амырар ӧй балдарга јилбилӱ ла солун ӧтти. Мынайып, ӱлекер-проекттиҥ алдында тургузылган тӧс амадулар ончозы бӱдӱп, экинчи сезонныҥ ижи тӱгенди.
***
В. К. Плакастыҥ адыла адалган ресгимназияныҥ директорыныҥ таскамал иш јанынаҥ ордынчызы Оксана Колаевна Куйрукованыҥ куучыны:
—«Чедирген» деген јайгы краевед лагерь бистиҥ школдо быјыл балдарга алтынчы катап эжигин ачты. Бу лагерьде Кан-Оозы, Кош-Агаш, Улаган аймактардыҥ, коштой Барнаул каланыҥ ла Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернаттыҥ балдары амыраган. Лагерьдиҥ ижи эки сезонло ӧдӱп, бир сменада 55 баладаҥ амырады. Амыраарга кӱӱнзеген балдар керектӱ јетирӱни бистиҥ гимназияныҥ сайтынаҥ кычырып алган болгон.

«Чедирген» лагерь кичӱ изӱ айдыҥ 15-чи кӱнинде презентация ӧткӱрип, эжигин балдарга эки сезонго ачты. Бу амыраар ӧйдиҥ программазы балдарга сӱреен јилбилӱ ле кӧп тоолу экскурсияларлу тургузылган. Экскурсияга балдар «Бирюзовый Катуньга», Чамал јуртка, Камлактагы Ботанический садка, Алтын Кӧлгӧ, эжинер бассейнге, Эл музейге, драманыҥ театрына, Чевалковтыҥ адыла адалган эл библиотекага ла о. ӧ. барып келдилер. Алтай Республиканыҥ спорт федерациязынаҥ ишчилер келип, лагерьдиҥ балдарына спортивный ориентированиеле јаан маргаан ӧткӱрген. Бойлорыныҥ тереҥ билгирин кӧргӱзип, маргаандарда јеҥген балдар грамотала, дипломдорло, баалу сыйларла темдектелген. Бу ӧткӱрилген маргаан ончо балдарга јараган.

Эҥирлер сайын башка-башка ууламјылу, темалу куучындар, кино-эҥирлер, кӱӱлик соот-ойындар ӧткӱрилген. Анайда ок банктыҥ ишчизи лагерьге келип, акча-манатла чебер болоры, јӱзӱн-јӱӱр куурмакчылардыҥ тӧгӱнине кирбейтени керегинде балдарга солун урок ӧткӱрген. Алтай айылда мастер- класстар ӧткӱрилип, алтай албатыныҥ чӱм-јаҥдарыла, аш-курсагыла, бичиичилериле, јурукчыларыла таныштыру база болды. Елена Владимировна Шаповалова Пифагордыҥ сагышты тазыктырар бодолголорын бодоорына ӱреткен. Чоттонорыныҥ урокторын тыҥ кӱӱнзебеген балдар бу урокторго соныркап, јилбиркеп јӱрген.

Футболло отрядтар ортодо нӧкӧрлик матчтар ӧткӧн. Краевед лагерьде амыраган балдарга бир де кӱн кунугып отурар ӧй болбоды. Экинчи смена ЮНЕСКО-ныҥ эгидазыла ӧткӱрилген. Ондо ЮНЕСКО-ныҥ Барнаул каладаҥ командазыныҥ он тӧрт балазы ӱредӱчизи Вера Анатольевна Капустинага баштадып келип, база амыраган.

Баштапкы ла кӱннеҥ ала калганчы кӱнге јетире лагерьде јадып амыраар кыптарын ару тударыныҥ маргааны јарлалган болгон. Jеҥӱни Жуковтыҥ адыла адалган школ-интернаттыҥ балдары алган, олор база баалу сыйларла, грамоталарла кайралдаткан. Онойып, «Мистер «Чедирген» деп атты Андрей Серов алган болзо, «Мисс «Чедирген» Ангелина Ильменкова болды. Эҥ талдама футболисттер — Шуну Кензин ле Алексей Петров. Jадар кыптарын эҥ ару туткан балдар Антон Тюнин ле Алексей Макарчук болды. Башка-башка ууламјыларда аҥыланган бастыра балдар грамоталарла, баалу сыйларла кайралдаткан. Бу јайгы лагерьде амыраган ончо балдарга краевед ууламјыла ӱренгенин керелеген сертификаттар табыштырылган.

Амтамду, тойу-ток, изӱ курсак-тамакла тутагы јогынаҥ Лидия Юрьевна Тойдонова јеткилдеген, калганчыда бу казанчыга балдар быйанын айттылар. Анайып, јаан изӱ айдыҥ јетинчи кӱнинде балдар «Чедиргенле», јаҥы танышкан нӧкӧрлӧриле айрылышкан. Ӱреткен таскадаачылардыҥ алдында тургузылган амадулар ончозы бӱткен.

Л. КУРТУГАШЕВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина