Ташка салган сӧс ундылбас

03.08.2018

Оҥдой јуртта јуртап јаткан јурукчы, балдардыҥ јайаандыгыныҥ тӧс јериниҥ ӱредӱчизи Борис Киндиковтыҥ ады-јолы элбеде јарлу. Бу јуукта ол уулы Иженле экӱ «Древние письмена Онгудайского района» деген сӱреен солун, јилбилӱ бичикти ӧмӧ-јӧмӧ белетеп чыгарды. Солун бичиктиҥ тиражы 200. Эл-јон бичикти тӱрген-тӱкей алып ийзе, такып ойто кепке базар арга бар.

Борис Киндиковтыҥ айтканыла, бӱгӱнге јетире Туулу Алтайдыҥ руниказы, ташка салган јуруктары керегинде бир канча билимчилердиҥ кӧп тоолу бичиктер чыккан. Темдектезе, Россияныҥ ады-чуузы телекейди ӧткӧн билимчи-рунологторы И. В. Кормушинди, И. Л. Кызласовты, Д. Д. Васильевти адаарга јараар. Jе адалу-уулду Киндиковтор республиканыҥ јӱк ле Оҥдой аймагыныҥ јебрен бичиктери керегинде бичиирге амадаган. Тӧрӧл аймагыныҥ кайа-таштарындагы кереес болуп арткан бичиктерине јартамал берип, учурлу ишке бойлорыныҥ јӧмӧлтӧ-болужын јетирип, јаан эмес те болзо, је бойыныҥ јӧмӧлтӧ-болужын јетирген.

Jууп белетеп чыгарганыныҥ тӧс амадузы — јаш ӱйени Оҥдой аймакта табылган руникалык бичиктерле, табынтыларла таныштырары, јилбиркедери. Кайа-таштардагы артыргыскан бичиктер јаш улуска эленчик-колончыктарыныҥ јӱрген јӱрӱмиле, ижи-тожыла, кӧгӱс байлыгыла, ич-телекейиле, тӱӱкизиле тереҥжиде таныжарга болушту.

Оҥдой аймактыҥ јеринде јебрен бичиктер сӱреен арбынду. Ол башка-башка ӧйлӧрдиҥ, чактардыҥ бичиктери мында јылыйбай-кайылбай арткан кереестериле байлык деп айдарга јараар. Бичиктиҥ авторлорыныҥ озо баштап јилбӱзи таштарга салган бичиктерле колбулу болгон. Олор кайа-таштарда арткан уйгур, тӧбӧт лӧ јебрен монгол бичиктерле јилбиркеген. Онойдо ок аймактыҥ јеринде јебрен бичиктердиҥ јерлерин јаҥыдаҥ тапкан. Шак ол табынтылар Тӧс лӧ Орто Азияларда, онойдо ок Тӱштӱк Сибирьде литературный тил ле бичик (письменность) јаҥыс та аргалу-чакту байлардыҥ ортозында эмес, је тегин де албаты ортодо таркаганын лапту керелеп јат.

Jаҥы бичик, билим статьяларга, бичиктерге кӧрӧ, тегин, јарт, эптӱ тилле бичилген. Оныҥ учуры кычыраачыга јуук ла таныш болорында алаҥзу јок. Бичиктеги фотојуруктарга, јебрен бичиктердиҥ сурузына, кычыратан марына, кӧчӱрмезине ӱзеери автордыҥ јураган јуруктары јарлалды. Шак ол јуруктар јебрен бичиктерге ийде, тыныш берет.
«Бистиҥ ижис тегин калас болбос деп иженедим. Бичик јаҥыс та бистиҥ аймактыҥ школдорыныҥ ӱредӱчилерине, ӱренчиктерине јилбилӱ болор эмес. Ол калыктыҥ, ук-тӧстӧристиҥ тӱӱкизин ӱренерге керектӱ, тузалу. Текши калыкка энчи байлыгыстыҥ тӱӱкизи кандый да ӧйдӧ јилбилӱ» — деп, Борис Михайлович айтты.

Оҥдой аймактыҥ јебрен бичиктерине учурлалган бичиктиҥ авторлоры јаан алкыш-быйанын најылары Айбек Чекурашевке, Эркемен Чийбуновко айдат. Бу нӧкӧрлӧриле кожо олор кайа-таштардагы бичиктерди бедиреери, шиҥдеери јанынаҥ бойлорыныҥ јаан эмес экспедицияларын ӧткӱрген. Бичиктиҥ авторлоры таҥынаҥ алкыш-быйанын аймактыҥ јааны Мирон Бабаевке айдат. Шак бу кижиниҥ болужыла бичик кепке базылып чыккан.

Т. ЕГОРОВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина