Баштаҥкайлу иш јӧмӧлтӧ алар

07.08.2018

Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ коллегиязыныҥ элбедилген јууны бу јуукта Шабалин аймакта ӧткӧн. Jуунныҥ туружаачылары тергеениҥ агропромышленный комплексиниҥ ӧзӱминиҥ сурактарын, кыйалтазы јогынаҥ эдетен «Меркурий» деген электрон ветеринарный сертификацияны иште тузаланарыныҥ аайын шӱӱжип кӧргӧн.

Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердниковтыҥ айтканыла, јурт ээлем — экономиканыҥ эл-јонды аш-курсакла јеткилдеери аайынча тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат. Бистиҥ тергееде јурт ээлем тӧс бӧлӱк болуп артканча, нениҥ учун дезе республиканыҥ албаты-јоныныҥ 71 проценти јурт јерде јадат ла јурт ээлемде иштейт. Республиканыҥ албаты-јонын јербойында иштеп алган чыҥдый, амтамду, тузазы јаан продукцияла јеткилдеери, тергеениҥ башкараачызыныҥ шӱӱлтезиле, импортозамещениениҥ тӧс деген иш-амадуларыныҥ бирӱзи болуп јат.
Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы, јурт ээлем аайынча министр Александр Манзыровтыҥ јетирӱзиле, экономиканыҥ реальный деген бӧлӱгине 2017 јылда 466,1 миллион салковой акча ууландырылган, онызы 2016 јылда болгонынаҥ 3,2 процентке (453 миллион салковой) кӧп. Бу ууламјыга федерал бюджеттеҥ 279 миллион салковой ло республикан бюджеттеҥ 187,1 миллион салковой акча чыгарылган. 2017 јылда государственный јӧмӧлтӧни 2313 фермер јӧмӧлтӧниҥ 45 бӱдӱми аайынча алган. Иштеп алган бастыра јуртээлемдик продукцияныҥ кеми 13,2 миллиард салковой болгон, онызы 2016 јылда болгонынаҥ 5,6 процентке кӧп (12,6 миллиард салковой).

Агропромышленный комплекстиҥ ӧзӱминиҥ тӧс ууламјызы эттеҥир мал ӧскӱрериле чике колбулу. Бу иш-амадуны бӱдӱрерге, озо ло баштап јаҥыс ла малдыҥ тын тоозын кӧптӧдӧр эмес, је анайда ок эттеҥир укту уй-малдыҥ угын јарандырар керек. Республикада мал-аштыҥ условный тын тоозы 455 муҥ. Бастыра бӱдӱм ээлемдерде этке текши бескези 55,31 муҥ тонна мал ла куш аткарылган, онызы 2016 јылда болгонынаҥ 1,5 процентке кӧп.
2017 јылда «Меркит» ООО-до эттеҥир укту 1200 тын уй-малды тургуза азыраар площадка тӧзӧлгӧн. Министерствоныҥ бӱгӱнги тӧс иш-амадузы — этти јыл туркунына иштеп аларын јеткилдеери.

Малдыҥ угын јарандырарга ла мал ӧскӱрериниҥ продукциязын иштеп аларын кӧптӧдӧргӧ, малды искусственный эп-сӱмеле ӱрендеер 34 пункт тудулар. Алтай Республиканыҥ јурт ээлеминиҥ продукциязын ичкерледерге, «Алтын кӱс-2017» деген агропромышленный кӧрӱде туружары тӧзӧлгӧн болгон. Jурт ээлемниҥ Горно-Алтайсктагы «Бош-Туу» деген кооперативиниҥ јеринде улайын иштеп турар крестьян рынок ачылган. Этти товарэдеечиниҥ бойынаҥ чике экелип турганы этти эмеш јабыс баала садар, рыноктогы бӱгӱнги бааларга кӧрӧ, арга берер. Кемеровский ле Новосибирский областьтардыҥ администрацияларыла республиканыҥ јурт ээлеминиҥ товарэдеечилери јарымкаларда туружары јанынаҥ колбу-јӧптӧжӱ тургузылган. Москвадагы «Фуд Сити» деген оптово-розничный аш-курсак тӧс јердиҥ площадказында тергеениҥ јаантайын иштеер саду-кӧрӱ павильоны ижин баштап ийген.

Анайда ок јуунда јурт ээлемниҥ кооперативтериниҥ ӧзӱми керегинде куучын база ӧткӧн. Тургуза ӧйдӧ республикада регистрация ӧткӧн андый кооперативтердиҥ тоозы 52, иштеп тургандары — 46. Бу ууламјыныҥ ӧзӱмин јилбиркедери аайынча иштер темдектелип калган. Темдектезе, 2017 јылда беш кооперативке материально-техникалык тӧзӧлгӧзиниҥ ӧзӱмине текши кеми 39,904 миллион салковойдыҥ грантовый јӧмӧлтӧзи эдилген.

Тергеениҥ јурт ээлем аайынча министерствозыныҥ јетирӱзиле, Чой аймакта јурт ээлемниҥ «Народный» деген потребительский перерабатывающий кооперативи тӧзӧлгӧн, ол сӱт иштеп алары јанынаҥ иштейт ле Чой ло Турачак аймактардыҥ производительдерин бириктирет. Специалисттердиҥ темдектегениле, ишти мынайда тӧзӧгӧни продукция иштеп алары јанынаҥ бӧлӱктер бир тизӱде болорын јеткилдеген, анайда ок бу аймактардыҥ сӱт јанынаҥ керексиништерин бӱткӱлинче јеткилдеер арга берген.

Шабалин аймакта јурт ээлемниҥ «Шебалинский молочник» деген потребительский кооперативи тӧзӧлгӧн. Ол аймактыҥ 9 јуртыныҥ эл-јонынаҥ сӱт садып алат. Кӧксуу-Оозы аймакта мындый ок ууламјылу «Горная ферма» деген кооператив тӧзӧгӧндӧр. Ол эл-јонноҥ ло предприятиелердеҥ сӱт садып алып, сӱт продукция эдип чыгарат. Министерство јурт ээлемниҥ кооперативтерин тӧзӧӧри ле јӧмӧӧри аайынча методикалык шӱӱлтелер белетеген болгон. Сыгын айда дезе јурт јеезелердиҥ јаандары турушканыла ӱредӱлик семинар ӧткӱрери темдектелген.

АР-дыҥ «Jурт јерлердиҥ турумкай ӧзӱми» деген подпрограммазы аайынча 2018 јылда акча-манатла јеткилдештиҥ кеми 111453,05 муҥ салковой болоры темдектелген. Jурт јерде јаткандарды јадар јерле јеткилдеерине федерал ла республикан бюджеттердеҥ 29,4 миллион салковой субсидиялар чыгарылар. Кеми 2065 квадратный метр туралар тудулар ла садып алылар, ол тоодо јиит билелерге ле јиит специалисттерге — 1366 квадратный метр. Jурт јерде газификацияныҥ ӧзӱмине 39,4 миллион салковой акча ууландырылар. Маймада узуны 7,59 километр газораспределительный газовый сетьтер тудулар (Трудовая, Ленинниҥ, Алтайский оромдор ло Лесной переулок). Анайда ок Кызыл-²зӧк јуртта Северный микрорайондо мындый ок сетьтер тудары пландалган.

Jурт јерде суујеткилдештиҥ ӧзӱмине 36,9 миллион салковой акча чыгарары, узуны 7,44 километр сууӧткӱштер ӧткӱрери темдектелген. Оҥдой аймакта Кӱпчеген јуртта сууӧткӱшти јаҥыртары, Майма аймакта Подгорный јуртта, Чамалда ла Шабалинде сууӧткӱштер тудары планга кийдирилген.
Федерал ла республикан бюджеттердиҥ акчазыла Кан-Оозы аймакта Кайсын јуртта фельдшерско-акушерский пункт тудулар. Jурт јерде јадып турган улустыҥ баштаҥкайларыныҥ грантовый јӧмӧлтӧзине чыгарылып турган субсидиялардыҥ чодыла тӧрт ӱлекерди бӱдӱрери ӧдӧт.

Коллегияныҥ јуунында Шабалин аймактыҥ агропромышленный комплексиниҥ ӧзӱминиҥ айалгазы ла келер ӧйи јанынаҥ куучын база ӧткӧн. Сӱт, эт иштеп аларыныҥ, јурт ээлемниҥ потребительский кооперативтериниҥ государственный јӧмӧлтӧзи, јуртээлемдик учурлу јерлерди арендага берериниҥ эп-аргаларын јарандырары, «Jурт јерлердиҥ турумкай ӧзӱми» деген подпрограмманыҥ объекттери аайынча субсидияларды јакшы уч-турулталу тузаланары јанынаҥ сурактар база шӱӱжилип кӧрӱлген. Jуунныҥ туружаачыларына кыйалтазы јогынаҥ эдетен «Меркурий» деген электрон ветеринарный сертификация керегинде јартамалдар эдилген.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина