Алтайдын Чолмоны

Солдат Елинниҥ ат-нерези

07.08.2018

Григорий Яковлевич Елин 1919 јылда кичӱ изӱ айдыҥ 12-чи кӱнинде Шабалин аймакта Чаргы јуртта чыккан. Фронтко 1942 јылда Кош-Агаш аймактаҥ атанган. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јалаҥдарында јалтанбазынаҥ јуулажып, медальдарла, ордендерле кайралдаткан. Jе оныҥ кызыныҥ эске алынганыла, ол бойыныҥ баштапкы јуучыл кайралыла — «За отвагу» медальла тыҥ оморкоп јӱретен. Григорий Яковлевич бу кайрал солдаттыҥ ат-нерезин керелеген эҥ артык кайрал болуп јат деп айдып туратан.

Ол бу медальла 1943 јылда јаан изӱ айдыҥ 19-чы кӱнинде Красная поляна јурттыҥ јанында болгон јуу-согушта ат-нерезин кӧргӱскени учун кайралдаткан. Бу јурт танктардыҥ јаан јуу-согужы болгон Прохоровкадаҥ ыраак эмес турган болгон, ол јуу-согуш јаҥы ла учына јеткен ӧй. Старший сержант Елин ол тушта 5-чи гвардейский танковый черӱниҥ составында 678-чи гаубичный артиллерийский полкто башкартуныҥ взводыныҥ командири болгон. Бу танковый черӱ Курский јуу-согушта бойыныҥ ат-нерезин кӧргӱскен.

Jаан изӱ айдыҥ 17-чи кӱни кирезинде јарт боло берген: ӧштӱ бойыныҥ черӱлерин тескерледерин баштап ийген. 5-чи танковый черӱниҥ алдына кайралап турган ӧштӱни ӱзӱги јогынаҥ истеп барзын, куйактанарына артырган отрядтарын јоголтсын, Белгородтоҥ Томаровка јаар шоссе јолды колго алзын, оноҥ дезе Белгород јаар ичкерлезин деген јакару тургузылган. Jакару кӱч те болгон болзо, је оны бӱдӱрип салгандар.

Jаан изӱ айдыҥ 18-чи кӱнинде бистиҥ черӱлер Комсомолец јуртты ла Ивановский выселок деген јурттыҥ јанында аралды колго алган. Jе оноҥ ары ичкерлеер арга јок болгон — ӧштӱ Грезное, Тетервино, Ясная поляна деген јурттардаҥ тыҥ аткылап турган болгон. Мындый адыштаҥ улам бистиҥ черӱ билдирер-билдирбес ичкерлеп турган — 3-4 лӧ километрге ичкерлеген.

29-чы корпустыҥ айалгалары база јеҥил эмес болгон: кӱн туркунына Т-34 таҥмалу 39 танктаҥ јетӱзин, Т-70 таҥмалу 60 танктаҥ 11-зин јылыйткан. 2-чи корпус јууныҥ јалаҥында Т-34 таҥмалу 29 танкын ла Т-70 таҥмалу эки танкын артырып салган…

«Ӧштӱ коркышту тыҥ удурлашкан, артиллериядаҥ ла минометтордоҥ аткылаган, кезектей јерлерде танктарлу пехотала јаан табарулар эткен. Корпустар јаан јылыйтулар эткен» — деп, јуу-согуштыҥ журналында бичилген.
23 саат 45 минутта черӱниҥ командующийи Павел Алексеевич Ротмистров табару эдерин јаан изӱ айдыҥ 20-чи кӱнине јетире ӧйдиҥ туркунына токтодор, матчастьти јазаар, орныктырар деген јакару берген.

Jаан изӱ айдыҥ 19-чы кӱнинде бистиҥ черӱлер эртезинде табару эдерине белетенген. Бу кӱнде Красная поляна јурттыҥ јанында јуу-согушта Григорий Елин аҥыланган. «²штӱниҥ сыраҥай ла јуугында ла бастыра јанынаҥ аткылап јаткан ширтеечи пункттаҥ бистиҥ артиллерияныҥ адыжын башкарган, оныҥ шылтузында ӧштӱниҥ минометный батареязы ла ширтеечи пункты јоголтылган. Бу јуу-согуш ӧйинде ол уур шыркалаткан ла госпитальга аткарылган» — деп, кайралдыҥ листинде бичилген. Бир канча кӱннеҥ, јаан изӱ айдыҥ 25-чи кӱнинде оны «За отвагу» медальла кайралдаары керегинде јакаруга кол салылган.

Ээчиде бийик кайралды ол 1945 јылдыҥ кӱӱк айында, Jеҥӱниҥ кийнинде алган. Ол ӧйдӧ ол лейтенант званиелӱ гвардеец, 105-чи гвардейский стрелковый дивизияныҥ 301-чи гаубичный артиллерийский полкыныҥ 4-чи батареязыныҥ башкартузыныҥ взводыныҥ командири болгон. Лейтенант Елинди 1945 јылдыҥ јазында Венгрияда ла Австрияда эткен бир канча ат-нерелӱ керектери учун Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ 2-чи степеньдӱ ордениле кайралдагандар. Jартап айтса, тулаан айдыҥ 16-чы кӱнинде ол ӱч кайучылла кожо олјого ӧштӱниҥ 11 солдадын ла бир офицерин алган. Тулаан айдыҥ 17-чи кӱнинде Шеред јурттыҥ јанында јуу-согушта батареяныҥ адыжын башкарган, оныҥ шылтузында ӧштӱниҥ эки уй мылтыгы јоголтылган. Кандык айдыҥ 18-чи кӱнинде батареяныҥ адыжын база ла башкарып тура, ӧштӱниҥ огнеметторлу танктарыныҥ ла пехотазыныҥ табарузын ӱзе согор айалга тӧзӧгӧн.

Jууныҥ кийнинеҥ бистиҥ јерлежис 1946 јылга јетире Прагада арткан, оноҥ јанып келеле, јурт ээлемниҥ Пермский институдын ла аспирантуразын ӱренип божоткон. Диссертациязын корулаган, јурт ээлемниҥ билимдериниҥ кандидады болгон, канча ӱйе специалист-зоотехниктер белетеген. Колхозты башкарган, райисполкомныҥ председатели, КПСС-тиҥ райкомыныҥ качызы болгон. Анайда ок Пермьниҥ, Тюменьниҥ, Кемеровоныҥ, Магаданныҥ јуртээлемдик билим институттарында иштеген. 1993 јылда ӱлӱрген айдыҥ 13-чи кӱнинде јада калган, оныҥ мӧҥкӱзин Челябинский областьтыҥ Трехгорный калазында кӧдӱрген.

(«Туулу Алтайдыҥ солундары» сайттаҥ)