Алтайдын Чолмоны

Jирмезинчи чактыҥ Гомери

10.08.2018

Кайчы Н. У. Улагашевтиҥ адыла адалган музейде, А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ филиалында, куран айдыҥ 5-чи кӱнинде улу кайчыныҥ ады-јолын эзедип, «Аба-Jыштыҥ алып баатыры» деп адалган кӧдӱриҥи ӧтти.

Солун туштажуныҥ ачылтазында Айдыҥ Курманов «Малчы-Мерген» деп кай чӧрчӧктиҥ ӱзӱгин кайлады. Кӧдӱриҥиде Н. У. Улагашевтиҥ ук-тукумыныҥ балдары, ӱчинчи ӱйе баркалары, јууктары, онойдо ок Чой аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы М. Демен¸ва, туба элдиҥ тӧс јериниҥ «Ырысту» деген јайаандык ӧмӧлиги (башкараачызы В. Суразаков), Красносельское ле Каракӧкшӧ јурттардыҥ јайаан јайалталары, В. Такпаевала кожо солун, јӱрек сӱӱнер, сын сергидер јаҥар кожоҥдорын сыйладылар. Ветерандардыҥ талалык совединиҥ јааны Б. К. Алушкин бойыныҥ бала тужында «Алып-Манаш» деген кай чӧрчӧкти јерлештерине кычырганын эске алып куучындады.

Алтаистиканыҥ С. С. Суразаковтыҥ адыла адалган билим-шиҥжӱлик институдыныҥ јааны Н. В. Екеев кайчы Н. У. Улагашевтиҥ јайалтазы керегинде элбеде айтты. Ол онойдо ок кайчыныҥ чӧрчӧктӧриниҥ учуры, кепке базылган ла јуук ӧйдӧ кепке базыларга белетелип јаткан бичиктери јанынаҥ куучындады. 2019 јылда кайчылар Наталья Черноеваныҥ 100 јылдыгы, Шалба Марковтыҥ 130 јылдыгы темдектелер деп айтты. Николай Васильевич музейге сӱреен солун ла керектӱ бичиктер сыйлады.

Билимчи А. С. Тодожокова бойыныҥ туба тилиле кайчыныҥ кайын оогош бала тужында угуп јӱргенин эске алды. Анастасия Семеновна 15 муҥ туба сӧстӧҥ турган сӧзликти тургускан, кайчыныҥ «Ӧскӱс-Уул» деп чӧрчӧгин туба тилге кӧчӱрип, электрон бӱдӱмин белетеп салганы керегинде база айтты. Оныҥ темедктегениле, «Алтаистиканыҥ институдында Николай Улагашевтиҥ кайлаганы бичилгени бар. Кайчыныҥ алкы бойыныҥ ӱни артканы јаан кереес ине. Айдарда, оныҥ ӱнин текши јон угар амадула, дисктерге бичип, таркадар керек. 1940 јылга јетире туба укту 6-7 кайчы болгон. Бӱгӱнги кӱнде бир ле кайчы — улу кайчыныҥ барказы Дмитрий Улагашев».

Музейдиҥ культура ла тӱӱки аайынча тӧс јериниҥ (АНО) јааны Светлана Катынова Н. Улагашевтиҥ чӧрчӧгине тайанып, «Сары Jијигей — Золотая птаха» деген анимационный киноны тургусканы керегинде куучындады. «Бу мультфильмниҥ сӱр-кеберлерин Эл театрдыҥ ченемелдӱ актерлоры ла республикан гимназияныҥ ӱренчиктери ӱнделткен. Бу јайаан ишке јаан јӧмӧлтӧзин ресгимназияныҥ директоры Л. К. Манатова јетирген. Болчомдорго керектӱ ӱч дискти чыгарганыс» — деп, Светлана Шатровна айтты.

Паспаулда Н. Улагашевтиҥ музейиниҥ баштапкы директоры болгон Л. К. Манатова керектӱ экспонаттарды, материалдарды јуурында Алтаистиканыҥ, республикан архив-кӧмзӧниҥ, АР-дыҥ башкарузыныҥ, Эл музейдиҥ јетирген јӧмӧлтӧ-болужы, јуук колбуда иштегени учун јаан алкыш-быйанын айтты. Ол ӧс калыктардыҥ тилин ӧскӱрип, чӱм-јаҥын, бичиичилердиҥ чӱмдемелдерин кепке базып чыгарары јанынаҥ шӱӱлте этти.

Кайчыныҥ барказы Л. И. Улагашеваныҥ кызы З. А. Каланчинова (Чеконова) кӧдӱриҥиниҥ туружаачыларына уткуулду сӧзин айдып, Н. У. Улагашевтиҥ фондын тӧзӧӧри јанынаҥ шӱӱлте этти. Бӱгӱнги кӱнде јайалталу кӧп кайчылар бар, јиит ӱйениҥ кайчылары база ӧзӱп јат. Айдарда, кай качан да ӱзӱлбес, ӧзӧр, ӧҥжиир деп чокымдады. Ол музейге база солун бичиктер сыйлады.

Эл музейдиҥ јааныныҥ ордынчызы М. В. Тымтышева јуулган улусты учурлу туштажула уткып тура, Эл музейде быјыл оныҥ 100 јылдыгыла колбой ӧткӱрилип турган иш јанынаҥ айтты. Кайчыныҥ артыргызып салган энчи байлыгы келер ӱйелерге кереес болуп артар деп темдектеди.

Ас тоолу тургун калыктардыҥ кӱнине учурлалган кӧдӱриҥиде Н. Бодрошева ла Д. Улагашев «Ак чечек», А. Голдобич «Алтайым» деген кожоҥдорды кӧрӧӧчилерге сыйлады. Д. Улагашев «Алтай-Буучайдыҥ» ӱзӱгин кайлады.
Оныҥ кийнинде М. К. Улагашевтиҥ бала-барказы музейге кереес сыйларын табыштырды, ойын-концертин кӧргӱсти. Р. К. Чунижекова амадап келген эл-јонго, кайчыларга, башкараачы улуска, эл-тӧрӧӧнгӧ алкыш-быйанын айдып, сыйларын табыштырды. Роза Комоноковна ижи аайынча туристтерди Алтын-Кӧлгӧ апарып јада, јолой кайчыныҥ музейиле таныштырат.

Jуулган улус кӧдӱриҥиниҥ учкаары чайлап, алама-шикирдеҥ амзады. Аш-курсакты кайчыныҥ бала-барказы бойлоры белетеген. Н. Туштажуны кайчыныҥ музейиниҥ јаҥы башкараачызы Н. В. Штанова ла билим ишчизи Ы. М. Керексибесов, музейдиҥ ишчизи Ч. С. Кужакова белетеп ӧткӱрген. Мындый тузалу, керектӱ кӧдӱриҥини белетеген улуска кайчыныҥ бала-барказы јаан быйанын айттылар.

З. Чеконова,
каладаҥ