Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Ундылбас туштажулар — Чолушман ӧзӧктӧ

10.08.2018

Шабалин аймакта бичиичи Лазарь Кокышевтиҥ 85 јылдыгына учурлалган тизӱ кӧдӱриҥилер кӧнӱ ле тӧзӧмӧлдӱ ӧдӧт. Калыктыҥ сӱӱген бичиичизиниҥ јайаандык јайалтазына учурлалган ла аймак кеминде темдектелген башка-башка бӱдӱмдӱ иш аймактыҥ ӱредӱ башкартузында белетелип, јӱрӱмде бӱдет.

Аймакта балдардыҥ садиктериниҥ ле школдыҥ интернаттарыныҥ таскадаачылары, школдордыҥ ӱредӱчилери эбире јылына јӱзӱн-башка эҥирлер, туштажулар, ӱлгерлердиҥ, јуруктардыҥ кӧрӱ-маргаандарын, оныҥ чӱмдемелдериниҥ сӱр-кеберлериле туштажулар ӧткӱрет. Ӱлӱрген айдыҥ 20-чи кӱнине јетире бу иш Шабалинде Л. В. Кокышевтиҥ адыла адалган ла Камлактагы школдордыҥ јаан ӱлекерлериле тӱгенер. Шак бу школдорло јарлу јерлежистиҥ ады-јолы ӱргӱлјикке колбулу.

Аймактыҥ ӱредӱ башкартузы јаан изӱ айдыҥ 14-18 кӱндеринде «Изӱ эзенисле Шабалин алтайыстаҥ» деген јайаандык ӱлекерле Улаган аймактыҥ јурттарыла јол-јорыкта болдыс. Солун ла јилбилӱ гастрольло Шыргайтыдагы школдыҥ ӱредӱчилери, Россия Федерацияныҥ ла Алтай Республиканыҥ нерелӱ артизи Кара Майманов Чолушман ӧзӧктиҥ Кату-Jарык ажуныҥ ары јанында турган Балыкчы ла Кӧӧ јурттарда болды. Туштажу «Кумжулу — Лазарь Кокшышевтиҥ кичӱ тӧрӧли» деген мультимедийный таныштыруга тайанып ӧткӱрилген. Солун ӱлекердиҥ авторы — Р. Сулина.

Ыраак ла солун алтайдыҥ эл-јонын бичиичиниҥ јӱрегине кару Кумжулу јуртына јууктада таныштырар амадула јорыктаган артисттер — тӱӱкиниҥ ӱредӱчизи, школдыҥ директорыныҥ молјузын удурумга бӱдӱреечи Елена Тадыева (Павловтыҥ сӱр-кеберин ойногон), алтай тилдиҥ ле литератураныҥ ӱредӱчизи Зоя Боделукова (Байоамка), обществознаниениҥ ӱредӱчизи Валентина Каланакова (Нахай Ногоевич), баштамы класстардыҥ ӱредӱчизи Радмила Кокпоева (Jалаа), автобустыҥ тискинчизи Алексей Татанаков (Jыртай).

Ойын-концерттер јаан изӱ айдыҥ 15-чи кӱнинде 13.00, 16.00 сааттарда болгон. Бис Кӧӧдӧ электросвет јӱк ле эртен тура ла эҥирде, Балыкчыда дезе ӱзӱктелип кӱйӱп турганын ајарубыска база алганыс. Айла, ӱзеери Балыктујул јуртта Пантелеймонныҥ адыла адалган церкпениҥ ачылганыныҥ 25 јылдыгына учурлалган байрам ӧдӱп јаткан болуптыр. Мындагы эл-јон ого јаан учур берет. Эртен тураныҥ 8 саадында бис церкпеге једип келзес, јаҥын јаҥдап турган Кӧӧниҥ, Балыкчыныҥ улузы мында эмтир.

Jе ондый да болзо, бистиҥ де туштажуда кӧрӧӧчилер болды. Улус чӱрче ле јуула тӱжӱп, сӱӱген поэдиниҥ тӧрӧл јериле јилбиркеп, јакшызынып таныштылар. Бистиҥ туштажулар јылу, најылык айалгада ӧткӧн. Олор сурактар берип, Кумжулуныҥ турган јерин, ар-бӱткенин кайкап јаткандарын. Бичиичиниҥ баштапкы бичиктериниҥ тыш бӱдӱмдерин слайдтардаҥ кӧрӱп, алкыш-быйанын айдыштылар. Jаш тужысты эзеттис, јаш ӧйиске бурылдыс деп айдышты. Керек дезе Кара Маймановло бијелеп турдылар…

Кычыраачыларды ӱлекердиҥ программазыла таныштырып ийели. Сценаны ол ӧйгӧ келиштире јазадыс. Оҥ јанында содон айыл (јоголгон јурттыҥ фотојуругыла) эптӱ тургузылды. Сол јанында экранда Кумжулу јурт керегинде слайдтар ээчий-деечий кӧргӱзилди. Кӧӧ јурттыҥ клубы бойы, Николай Амырчиновичтиҥ айтканыла, «јакшынак декорация» болгодый. Ол колхоз ӧйинеҥ арткан бир кып тура болуптыр. Сцена-эш јок, толыкта буржуй печке. Сенек јок, тудунар-тайанар эптӱ перила јогынаҥ беш доскодоҥ бозого. Эжикти кееркеткен чилеп, је ле деген кара сомок. «Артисттер» мындый айалгага бир де ајару этпеди. Айылдаштар ойын-концертиле бой-бойлорына айылдажып јӱрген «алтын ӧйлӧр» кайда деп, ол ӧйди эзеттилер. Бой-бойына јолыгыжып, эрмек-сӧзин угушканы артык ине. Эҥ учурлузы — кӧрӧӧчиниҥ ачык-јарык кӱӱни, јӱреги. Ол јӱректер кандый да ӧйдӧ Кокышевке ачык болгон, ого удура баскан. Jурттыҥ улузы ундылган јаҥжыгуны орныктырган деп, биске јаан быйанын айдышты. Айса болзо, јуук ӧйдӧ Кӧӧдӧ культураныҥ је ле деген байзыҥы болор. Бӱгӱнги кӱнде јурт јерлердиҥ клубтарына ајару да, болуш та эдилип ле јат деп билерис. Ижемјини јылыйтпас ла керек…

Бис поэттиҥ јайаандыгыныҥ ырыс-кежиги, соолбос јаҥду, эмдӱ-томду тоҥмок суудый тӧрӧлин бастыра јанынаҥ кӧргӱзерге чырмайдыс. «Туулардаҥ келген балдар» деген чӱмдемелинде бичилген кобы-јиктердиҥ, кырлардыҥ ады-јолдорыла таныштырдыс, экраннаҥ кӧргӱстис. Туулардыҥ ортозында турган оогош јурттыҥ јаҥжыгуларыла таныштырдыс. Кумжулу јурттаҥ јаан јолына чыккан јарлу улустыҥ ады-јолдорын ададыс. Ортозында Шыргайтыныҥ јаҥарын да, частушкаларын да кожоҥдодыс. Кӧрӧӧчилер «Арина» деген романныҥ ӱзӱги аайынча тургузылган ойынды јылу уткыды. Кӧдӱриҥиниҥ кажы ла бӧлӱги кожоҥло тӱгенген. Мында Л. Кокышевтиҥ ӱлгерлерине чӱмделген «Энеме», «Кожоҥ», «Jарбыныш», «Той», «Шуралай» деп кожоҥдор кӧрӧӧчилерге база тыҥ јарады.

Шабалиннеҥ барган улус Л. Кокышевтиҥ тилиниҥ байлыгын, кичӱ тӧрӧлиниҥ сӱр-кеберин, эл-јоныныҥ јӱрӱминиҥ учурын бийик кеминде кӧргӱстилер. Кумжулуныҥ эл-јоны иштеҥкейиле, чыйрагыла, јалакайыла, ӧмӧркӧгиле мактулу, танылу. Олордыҥ эрмек-куучыны кандый да јымжак. Кокырчы-ойынзак албаты. Бу јакшынак кылык-јаҥыла олорды Шабалин аймактыҥ «габровецтери» деп айдарга јараар. Шыргайтыдаҥ ӱлгерлерди ле кокыр-каткылу туујыларды эске кычырып тургандар бир канча шылтактардаҥ улам бисле кожо барбаганы карамаду. Jе поэттиҥ чыккан кӱнине јуукташтыра бис Шабалин алтайыста јаан программала албатыныҥ алдына чыгарыс деп иженедис.

Бу ӱлекер јӱрӱмде бистиҥ спонсорлорыстыҥ болужыла бӱткенинде сӧс тӧ јок. Бӱгӱнги кӱнде акча-манатла кызалаҥ текшилей деп айдарга јараар. Jе ондый да болзо, бойыныҥ јерлештери, аймагы учун оморкоп, арга-чыдалы јеткенче болужып јӱрген улус кӧп. Олор бистиҥ ижемјибис, оморкодубыс. Болушканы-јӧмӧгӧни канча катап арбыдап, ырыс-кежик болуп, бала-барказына эбирилзин. Бу улуска тӧрӧл газедис ажыра алкыш-быйанысты айдадыс. Олор — Jабаганнаҥ таҥынаҥ аргачы, Л. Кокышевтиҥ јеени Людмила Кокышева, таҥынаҥ аргачы, «Борсуган» кафениҥ јааны Николай Черуков, Шабалин аймактыҥ јааны Эрчим Сарбашев, Шабалин аймактыҥ јааныныҥ ордынчызы Уткул Манинов, аймактыҥ депутаттары Светлана Ойношева, Аржан Тодошев, аймак башчы Александр Тӧлӧсов, Шабалин аймактыҥ депутаттарына кандидаттар Альберт Кергилов ло Василий Ойношев. Онойдо ок Кара Маймановко бисле кожо јол-јорыкта јӱргени учун јаан быйан.

Алтайыс, јерис јакшы улузыла байлык дегенин ӧткӧн јол-јорык лапту кереледи. Улаган аймактыҥ улузыныҥ кӱӱнзегин, кӱндӱркегин! Бис Улаган аймактыҥ јааны Никита Санинге, ордынчызы Людмила Кудюшевага, Улаган ла Шабалин аймактардыҥ ӱредӱ башкартуларыныҥ јаандары Юлия Кучалуга ла Милена Тукеевага, Улаган аймактыҥ культура бӧлӱгиниҥ операторы Андрей Аилдашевке јаан быйаныс айдадыс.

Jол-јорыгыста јолой ло јакшы улус јолыгып, бисти јӧмӧгӧнине канайып сӱӱнбес. Чолушман ӧзӧктӧ кай чӧрчӧктиҥ «Кай» деген айылдыҥ башкараачызы Олег (Алексей) Асканаковко, туристтердиҥ «Мешке Таш» деген турлузыныҥ администрациязына јаан алкыш-быйан. Таҥынаҥ быйанысты бисти бойыныҥ «Соболь» кӧлӱгиле ыраак јол-јорыкка јымжак алып јӱрген Алексей Татанаковко айдадыс.

«Алтайдыҥ Чолмоны» газеттиҥ кычыраачыларына Лазарь Кокышевтиҥ Карабашка баштанган јолдыктарын сыйлайдым:
Jалтырап турала јап эдетен
Jаҥыс јӱрӱмниҥ кысказын билели.
Булутту теҥерини ӧдӧ берген
Эбире јӱрӱмниҥ элбегин сезели…

Р. Сулина,
Шабалин аймактыҥ ӱредӱ башкартузыныҥ метод кабинединиҥ јааны

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина