Алтайдын Чолмоны

Ӱредӱниҥ чыҥдыйы бийиктейт

24.08.2018

Республиканыҥ ӱредӱчилери јаҥы ӱредӱлӱ јылдыҥ алдында куран айда јаҥжыкканы аайынча текши ӱредӱниҥ ле таскадуныҥ сурактарын шӱӱжет. Ӱредӱчилердиҥ ле таскадаачылардыҥ быјылгы јууны башкӱн, куран айдыҥ 22-чи кӱнинде, П. В. Кучияктыҥ адыла адалган театрда кӧдӱриҥилӱ айалгада ӧткӧн. Тергеениҥ башкарузы конференцияны Россия Федерацияныҥ государственный маанызыныҥ Кӱнине учурлай ӧткӱрген. Jуунныҥ туружаачыларына уткуулду сӧстӧриле Алтай Республиканыҥ башчызы, башкарузыныҥ председатели Александр Бердников ло Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов баштангандар.

Ӱредӱчилердиҥ кӧдӱриҥилӱ јуунында анайда ок республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева, ордынчызы Роман Птицын, министерстволордыҥ, ведомстволордыҥ, јербойында бойы башкарынарыныҥ органдарыныҥ, јондык организациялардыҥ чыгартулу улузы, ӱредӱ бӧлӱгиниҥ ишчилери ле ветерандары турушкандар. Республиканыҥ башчызы куран айдыҥ 22-чи кӱнинде бастыра ороон эл-јонды бириктирип турган јаан байрамдардыҥ бирӱзин — Россия Федерацияныҥ государственный маанызыныҥ Кӱнин темдектеп јат деп айткан: «Кӱчтӱ ле ийделӱ Россияныҥ ӱч ӧҥдӱ маанызы, оныҥ гимны ле гербы чылап ок, телкем ле кемнеҥ де камааны јок јайым орооныстыҥ сӱрекей јаан учурлу сӱр-темдеги болуп јат. Байрамдык кӱн ӱредӱчилердиҥ куран айдагы јаҥжыккан конференциязын ӧткӱретен ӧйгӧ келижип калганы, байла, база тегиндӱ эмес. Тӧрӧлчи кӱӱндӱ ӱйе ӧскӱрип чыдадатаны слердиҥ ижигердеҥ кӧнӱ камаанду. Театрдыҥ бу телкем ле јаан залында отурган ӱредӱчилер, республиканыҥ школдорында ла балдардыҥ садиктеринде иштеп турган бастыра таскадаачылар бийик кӱӱн-тапту ла билгирлери тереҥ балдар ӧскӱрип чыдадарында ак-чек иштеп јадылар».

Тергеениҥ башчызы бойыныҥ уткуулду сӧзинде ӱредӱчилерге олордыҥ ак-чек ле једимдӱ ижи учун јаан быйанын айткан. Ол Бирлик государственный экзаменде бийик баллдар алып турган ӱренчиктердиҥ тоозы республикада јылдаҥ јылга там ла кӧптӧп турганын темдектеген. Оныҥ айтканыла, бистиҥ тергееде текши ӱредӱниҥ учреждениелеринде иштеер јаҥы јерлер тӧзӧп ачары јанынаҥ иштер эрчимдӱ ӧдӱп јат.

—Республиканыҥ башкарузы федерал тӧс јерле јуук колбулар тудуп, оныла ӧмӧ-јӧмӧ иштеп јат. Оныҥ шылтузында федерал бюджеттеҥ биске ас эмес акча чыгарылып јат. Бис ол акчаны эмдиги ӧйдиҥ школдорын ла спортзалдарын тударына толо тузаланадыс. Россия Федерацияныҥ Президенти Владимир Владимирович Путинниҥ берген кӧнӱ јакылтазы аайынча республикада ӱредӱ бӧлӱгиниҥ он јети учреждениези тудулган.

Ӧдӱп јаткан јылда Кӧксуу-Оозы аймакта Амурдагы школдо, Горно-Алтайсктагы тогузынчы таҥмалу школдо, Турачактагы школдо, Горно-Алтайсктагы коррекционный школдыҥ уйуктайтан кыбында јазалду иштер ӧткӧн. Бу јурттардыҥ ла школдордыҥ балдары быјыл јаҥы ӱредӱлӱ јылды чыныкталган школдордо баштаар. Jазалду иштер Улаган аймакта Паспартыдагы, Кан-Оозы аймакта Владимировкадагы, Кӧксуу-Оозы аймакта Кайтанактагы ла Абайдагы школдордо, Кан-Оозында Ч. К. Кыдрашевтиҥ адыла адалган школдо, Горно-Алтайскта школ-интернаттыҥ ӱредӱ ӧткӱретен туразында кидим ӧдӧт. Jуук ӧйдӧ тудум ла јазалду иштер анайда ок Шабалин аймакта Ӱстиги-Апшыйактуда В. И. Чаптыновтыҥ адыла адалган школдо ӧдӧри темдектелет. Тургуза ӧйдӧ он бир спортивный залда тудум иштер база эрчимдӱ ӧдӱп јат. 2019 јылда дезе тудум ла јазалду иштер Шабалин аймакта Камлактагы, Чичке-Чаргыдагы, Кан-Оозы аймакта Кырлыктагы, Кӧксуу-Оозы аймакта Тӱҥӱрдеги школдордо ӧдӧр.

Конференцияда «Ӱредӱ бӧлӱгиниҥ ишчилериниҥ профессионал ӧзӱми — Алтай Республикада ӱредӱниҥ чыҥдыйын бийиктедериниҥ аргалары» деген доклад-јетирӱни ӱредӱниҥ ле билимниҥ министри Алексей Бондаренко эткен. Министрдиҥ айтканыла, школдорды билгири бийик ӱредӱчилерле јеткилдеери тергееде кӱч сурактардыҥ бирӱзи болуп артат. Горно-Алтайсктагы госуниверситет ле педколледж јылдыҥ сайын школдорго 360-наҥ ажыра јиит специалисттер белетеп чыгарат, је олор бӱгӱнги кӱнде арай ла ас. Биске тургуза ӧйдӧ школго баргалак балдардыҥ таскадаачылары, баштамы класстардыҥ, математиканыҥ, ӧскӧ ороондордыҥ тилдериниҥ, технологияныҥ, кӱӱниҥ ӱредӱчилери ле психологтор јетпей јат. Ӱредӱчи кижиниҥ тоомјызын кӧдӱрерин толо кеминде јеткилдеп болбой јадырыс деген. Педколледжтиҥ, госуниверситеттиҥ башкартулары ла муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ ӱредӱ бӧлӱктери ортодо колбуларды ла ӧмӧ-јӧмӧ ишти тыҥыдар некелтелер база туруп јат. Школго иштеп келген јиит специалисттерге јадатан ла иштейтен јакшынак айалгалар тӧзӧӧр керек.

Алексей Викторовичтиҥ айтканыла, бийик ле орто аҥылу ӱредӱлӱ заведениелерде адылу јерлерде ӱренип турган студенттер кезикте база ајару јок артып јадылар. Школдордыҥ башкараачылары андый студенттердиҥ практиказына, муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ јаандары дезе ӱредӱзине јаантайын болужып турза, јиит специалист ӱредӱниҥ кийнинде олорго келип, кыйалтазы јогынаҥ иштеер эди. Министр конференцияда бӱгӱнги кӱнде ӱредӱчилер белетеп турган бийик ӱредӱлӱ заведениелерде бистиҥ тергеедеҥ 32 студент ӱренип јат, је олор тӧрӧл республиказына ойто кайра јангылаар ба деп айткан. Ороонныҥ президенти В. В. Путин ӱредӱниҥ бӧлӱгинде шеф-таскадаачылардыҥ институдын ойто орныктырары јанынаҥ баштану эткен. Школдордо ло муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ бу суракка јаан ајару эдер керек.

Калганчы беш јылдыҥ туркунына ӱредӱниҥ учреждениелери јаҥы эдимдерле толо јепселген деп, министр темдектеген. Эмдиги ӧйдӧ ӱредӱчилердиҥ ле таскадаачылардыҥ алдына ӧйлӧ кожо теҥ алтаар некелтелер тургузылат. 21-чи чакта кажы ла ӱредӱчи эмдиги ӧйдиҥ эдим-јазалдарыла иштеп билер учурлу. Школдор ого јаан ајару эдип турганы иле билдирет. Алексей Викторович калганчы јылдарда ӱредӱниҥ чыҥдыйы анчада ла орус тилле билдирлӱ бийиктегенин темдектеген. Ӧдӱп јаткан јылда дезе математикада ичкери алтамдар эдилген. Математиканыҥ байагы базовый кеминде дейтен билгирлеринде беш темдектер алган балдардыҥ тоозы кӧптӧгӧни оморкодот. Турачак ла Кӧксуу-Оозы аймактардыҥ школдоры бу предметтерле јеткен једимдерине болорзынбай, келер јылда оноҥ бийик кӧргӱзӱлерге једер деп иженери артып јат. Быјыл Кош-Агаш ла Кан-Оозы аймактардыҥ ӱренчиктери экзамендерде бийик баллдар кӧргӱскен. Олорго бу тебӱни јабызатпас керек. Улаган ла Чамал аймактардыҥ ӱредӱчилерине дезе ӱредӱниҥ чыҥдыйы аайынча соҥдоочылардыҥ тоозынаҥ «уштылып» чыгар керек деген кӱӱнземелин министр конференцияда база айткан.

Алексей Викторович республиканыҥ школдорында јайалталу директорлор ло ӱредӱчилер ас эмес деп темдектеген: «Ичкери кӧрӱмдӱ башкараачылар нак ӧмӧликтер тӧзӧп, ӱредӱчилерге ле таскадаачыларга иштейтен јакшынак айалгалар тӧзӧп јат. Бис ӱредӱниҥ чыҥдыйын бийиктедерге, быјыл «Лидер в образовании» деген конкурсты ойто орныктырганыс. Кажы ла муниципал тӧзӧлмӧ јербойында эҥ артык ӱредӱчини талдап, 2020 јылда ӧдӧтӧн конкурста туружарын јеткилдеер учурлу. Владимир Владимирович Путин Россия Федерацияныҥ Федерал Jуунына эткен Баштанузында «башкараачы ишчилерди ле школдордыҥ директорлорын талдаар ишти ачык-јарык айалгада ӧткӱрип, олорго некелтелерди чик јок тыҥыдар керек» деп айткан».

АР-дыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Алексей Бондаренко бистиҥ тергееде ӱредӱ бӧлӱгиниҥ учреждениелериниҥ директорлорын талдайтан ла кӧстӧп тудатан иш јаҥыс ла конкурс ажыра ӧдӧр учурлу деп ајарган.
Конференцияныҥ туружаачылары анайда ок Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ ӱредӱ иш аайынча проректоры Татьяна Куриленконыҥ, педколледжтиҥ директорыныҥ ӱредӱ аайынча ордынчызы Надежда Вельминаныҥ, ӱредӱчилердиҥ билгирлерин бийиктедер республикан институттыҥ директорыныҥ молјуларын удурумга бӱдӱреечи Галина Ядагаеваныҥ, каланыҥ администрациязыныҥ ӱредӱ аайынча бӧлӱгиниҥ јааны Наталья Анисимованыҥ, республиканыҥ классический лицейиниҥ директоры Ирина Картополованыҥ ла Россияныҥ ӱредӱ аайынча институдыныҥ баш билим ишчизи Марина Пинскаяныҥ јетирӱлерин уккандар. Ӱредӱчилердиҥ конференциязыныҥ ижи тал-тӱштиҥ кийнинде В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияда секциялар аайынча ӧдӱп тӱгенген.

П. КАБАР
Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы