Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Кӧс кылбыгар, јӱрек кӧӧрӧӧр кӧрӱлер…

11.09.2018

Сыгын айдыҥ 7-9 кӱндеринде «баатырдыҥ алаканында турган» калабыстыҥ 90 јылдык юбилейи элбеде ӧткӱрилди.

Каланыҥ П. В. Кучияктыҥ адыла адалган драма театрында, политколледжте, М. В. Чевалковтыҥ адыла адалган библиотекада, тӧс тепсеҥде, парктарда, стадиондордо ла Јыландуда кӧлдӧ кӧрӱлер, мастер-класстар, спорт ло ӧскӧ дӧ бӱдӱмдӱ маргаандар, ойын-концерттер ӧтти. Онойдо ок баштапкы ла катап баштапкы класстардыҥ ӱренчиктериниҥ базыш-парады ӧткӧн. Каланыҥ бастыра ла школдорыныҥ баштапкы класстарыныҥ ӱренчиктери јараш кеп-кийимдерин кийген, јаркынду ӧҥдӱ шарларлу, чечектерлӱ бастылар. Ленинниҥ адыла адалган тӧс тепсеҥде архивтиҥ фотодокументтериниҥ «Јурттаҥ калага јетире» деген солун кӧрӱзи тургузылган. Эл-јон бу кӧрӱде тургузылган фотолордыҥ јанында узакка туруп, Улалу јурттыҥ ла бӱгӱнги каланыҥ таныбас болуп калган кеберлерин соныркап кӧргӧн. Јаан јаштулар, айса болзо, озогы фотолордоҥ ырап калган јаш ӧйин эзеткен де болор… Јурукчылардыҥ кӧрӱзинде јураарыныҥ школыныҥ балдарыныҥ јуруктарыныҥ кӧрӱзи јилбилӱ болгон. Кӧрӧӧчилер јуруктарды кӧрӱп, эҥ јакшы, эҥ јараш јуралгандарын аҥылу тетрадьта темдектеп тургандар. Мен де јуруктарды ајыктап, кӧксиме јарагандарын адап салгам. Анна Пушкарева графика јуругында бир уулчак ээлери тышкары таштап ийген кискелерди азырап турганын јураганы кӧп улуска јараган ошкош – оныҥ адына темдектер тургускандары эҥ кӧп болгон.

Јиит јурукчылардыҥ јайалтазыла танышкан кийнинде ӧскӧ кӧрӱлерге јууктадым. Кажы ла палаткада јараштыҥ ла кеендиктиҥ бӱткӱл телекейи! Кандый эдимдер, кандый јарангыштар, кандый ойынчыктар јок деп айдарыҥ! Кийистеҥ баскан, тӱӱген, шабылаган, кӧктӧгӧн, илеген, агашта кескен, ӧртӧгӧн, той балкаштаҥ кадырган, бисердеҥ ле ӧҥдӱ таштардаҥ тискен чечектер, јарангыштар, ойынчыктар, бӧрӱктер, јууркандар, јуруктар, кухняга керектӱ досколор, кринке-чӧйгӧндӧр… Мында ок кайыҥныҥ тозынаҥ јазаган эдимдер, агашта ӧртӧп кеелеген јуруктар…

Бистиҥ калада самындарды, шампуньдарды, гельдерди колло кееледе эдип турган ус Василий Корбут мында эдимдерин база тургускан. Кайыҥнаҥ ла мӧштӧҥ кескен матрешкаларды, јӱлкӱӱр илер эдимдерди, ӧскӧ дӧ ӧҥдӱ јуруктарды ламинировать эдип, јарандырганы сӱреен јаркынду ла кеен кӧрӱнген. Олорды Мария Баландина кееркедип турган болуптыр. Ар-бӱткенниҥ јӱзӱн-јӱӱр таштарынаҥ эткен јарангыштардыҥ јанында улай ла ӱй улус турат. Јарангыштарды Себи-Оозыныҥ эјелӱ-сыйындулары Галина ла Ольга Плохотниковалар эдип турган эмтир. Эпшилердиҥ јаранып кийетен эдимдеринеҥ кӧс кылбыгар болуптыр! Алба-тередеҥ не-неме кӧктӧӧринде аҥылу јайалта, турумкай болор керек деп бодойдым. Кӱреҥ кӱс лапту тургалак та болзо, «кыш кыр ары јанында эмес» деген чылап, бу кӧрӱлер ортодо сӱрлӱ, јылу кышкы кийимдер: алба кӧгӱскпектер, эпши ле эр улустыҥ бӧрӱктери, айылда кийетен ӧдӱктер, меелейлер, јабынты-палантиндер… Олорды илеген, кӧктӧгӧн ус эпши Чопоштоҥ келген Виктория Скрипченко деп колду келин эмтир.

Бу ла тепсеҥде устардыҥ мастер-класстары ӧткӱрилген. Сергей Кергилов той балкаштаҥ не-немелер јазаарын, кадырарын кӧргӱскен. Бийсктиҥ узы Владимир Третьяков той балкаштаҥ озогы технологияла эткен эдимдерин кӧргӱскен. Мында ок јараш, эптӱ отургыш-скамейкалар турат. Олорды эткен ус Юрий Климанский мында ок бойы јазаган станокторын кӧргӱскен. Сӱрлӱ-јараш скамейкаларды ол бу станокторыла јазап турган эмтир. Бийсктеҥ келген ус кижи, Анатолий Соколов, мӧш агаштаҥ јараш эдимдерин тургускан.

Сбербанктыҥ јиит ишчилери мында ак футболкаларга Горно-Алтайск каланыҥ юбилейиниҥ тематиказыла улустыҥ кӱӱнзеген бичимелдерин, јуруктарын бичип турган болуптыр. Сбербанкка реклама эдип турган ошкош.

Каланыҥ фонтанду паркында база солун кӧп керектер ӧткӧн. Ол тоодо 6-чы таҥмалу школдыҥ физика аайынча ӱредӱчизи Андрей Ченчубаевке баштаткан ӱренчиктер робототехниканыҥ кружогында эткен иштерин тургузып, јилбиркектерге кӧргӱскен. Культураныҥ ла кеендиктиҥ Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган колледжиниҥ ӱренчиктери иштерин кӧрӱге тургускан. Јиит јурукчылар кӱӱнзеген улустыҥ портреттерин чӱрчеде ле јурап берет. ГАГУ-ныҥ аграрный колледжиниҥ ӱренеечилери кӧрӱге эттеҥир ле јымыртка беретен укту јаан куштар тургускан эмтир.

Оогош болчомдор бойлорыла кураа кызычактардыҥ ла уулчактардыҥ каратэле мастер-клазын, онойдо ок ыраак јокто ийттердиҥ, аҥ-куштардыҥ кӧрӱлерин јилбиркеп кӧргӧндӧр.

В.К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияныҥ ӱренчиктериниҥ медиа-группазы «Гимнастический вестник» деп журналын тургузып кӧрӱскен. Ӱренчиктер эмдигештеҥ ала сӧскӧ темигип, бичинип, бойыныҥ санаа-шӱӱлтелерин, кӧргӧн-укканын сӧс ажыра јетирип билерине ӱренип турганы сӱреен јакшы. Мен, газеттиҥ ишчизи кижи, журналда алтай тилле база материалдар болзын деп олорго акту кӱӱнимди айттым. Балдар мениле јӧпсинген ле «Алтайдыҥ Чолмонына» бичимелдерин экелер болгон.

Бу ок паркта «Улала. Ойрот-Тура. Горно-Алтайск» деп адалган литературалык туштажу солун ӧткӧн. Туштажуны Алтай Республиканыҥ Бичиичилер биригӱзиниҥ јааныныҥ ордынчызы Таукен Яйтынов ачып, јуулган улусты јаан байрамла уткыган. Педколледжтиҥ ӱренеечилери ачылтада да, ӧскӧ дӧ бӧлӱкте кожоҥ кожоҥдогон, саксофон ойноп, ӱлгерлер кычырган. Туштажуда онойдо ок бичиичилер Мария Образцова, Таныспай Шинжин, Алена Санаа, Александр Брехов ло Серикжан Толегенов туружып, ӱлгерлер кычырган, кожоҥдогон. Таныспай Шинжин топшуур ойногон.

***

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ јанында «Кӱски ӧҥдӧр» деген кӧрӱде бир ле ӧйдӧ кӱски агаш аразында, айса маалада немедий сезим келет. Ол ок ӧйдӧ чӧрчӧк: Золушканыҥ чечектерле кееркеткен јараш каретазында улус сонуркап, фотого соктырат. Мында маалаажынаҥ эдилген кандый эдимдер, кандый тындулар јок деериҥ! Баклажаннаҥ эткен пингвиндер, чочогойлордоҥ – ежик, тыквадаҥ – элбек сарафанду ӱй улус, корзиналар. Чечектердеҥ не эдилбеген деериҥ! Толголып ӧскӧн кабачоктоҥ эткен кискелер, јыландар. Керек дезе, тегин ле ӧлӧҥнӧҥ толгоп јазаган кискениҥ јаражын! Максимовтордыҥ билези тазылдардаҥ јӱзӱн-башка эдимдер эдип тургусканы солун. Мында ок ГАГУ-ныҥ физмат ла инженерно-технологический факультединиҥ студенттери улусты јиилектердеҥ, аламалардаҥ бойлоры кайнаткан повидлоло, джемле, вареньеле, јулуктарла кӱндӱлеп турдылар.

Эл Курултайдыҥ туразыныҥ ары јанында скверде школдор ло балдардыҥ садиктери каланыҥ 90 јылдыгына учурлалган кееркедим јазалдарын тургускан эмтир. Мында чечектердеҥ ле ӧскӧ дӧ ӧҥдӱ, јаркынду материалдардаҥ эдилген ле тургузылган эдимдерди улус базып, сонуркап кӧргӱлейт. Кезик эдимдердиҥ јанында фотого соктыргылайт.

Тал-тӱштиҥ кийнинде бу ончо кӧрӱлердиҥ туружаачылары дипломдорло, акча-сыйларла кайралдаттылар.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА

Е. БУТУШЕВТИҤ фотојуругы

ТОП

«Гуркин» деген телекей: ачылталар ла јажыттар

Г.И. Гуркин ӱйи Мария Агафоновнала Оносто садында Атту-чуулу алтай јурукчы, политикалык ла јондык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыккан ӧйин ле јерин чокумдаган јаҥы документтер табылган. «ХХ чактыҥ башталарында Туулу Алтайда эҥ јарлу јон-политикалык ишчилердиҥ бирӱзи, јурукчы Григорий Иванович Чорос-Гуркин 1870 јылдыҥ чаган айыныҥ 12-чи кӱнинде Улалуда чыккан деп чотолот. Је Алтай Республиканыҥ Государстволык архивинде Улалудагы

«Јурукчыныҥ јуртын орныктырары – тӧс иш»

Јурукчыныҥ Оностогы јуртында Атту-чуулу алтай јурукчы, ады јарлу јондык ла политикалык ишчи Григорий Иванович Чорос-Гуркинниҥ чыкканынаҥ ала 155 јылдыгыла колбой тергеебисте кандый иштер темдектелгени керегинде Алтай Республиканыҥ А. В. Анохинниҥ адыла адалган Эл музейиниҥ директоры Римма ЕРКИНОВА куучындайт. – Г. И. Чорос-Гуркинниҥ юбилейине белетенери ле оныла колбой быјыл ӧткӱретен иштер керегинде Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ јакааны

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым