Алтайдын Чолмоны

«Аргымак» чыгар: чыгарбас аргабыс јок

22.09.2018

Јерлежис Михаил КУЛУНАКОВЛО талабыста кинематографтыҥ јолы, режиссердыҥ јайаандык јӱрӱминиҥ солундары ла бӱгӱнги кӱндеги «Аргымак» деген тӧс ӱлекери керегинде куучынысты јарлайдыс.

Бу јууктарда Михаилдиҥ командазы Јыбаш Каинчинниҥ куучыны аайынча «Чеден» деген кыска метражту фильм соккон. Оны согуп јазаар иштер кышкыда башталып, јайгыда тӱгенген. Фильм белен. Эмди оны киноныҥ ченемелдӱ устары баалазын деп, фестивальдарга, кӧрӱлерге чыгарары, кӧрӧӧчилерге јетирери арткан. Кино согоочылар јерлештерине удура барып, олордыҥ сураганыла тӧс тепсеҥде бу фильмниҥ баштапкы окылу эмес кӧргӱзӱзин сыгын айдыҥ 8-чи кӱнинде, Каланыҥ кӱнине учурлалган байрамла колбой, оромныҥ кинозыныҥ фестивали ӧйинде ӧткӱрди.

— Михаил, Слер бистиҥ газетке берген калганчы интервьюгарда иш јанынаҥ кезикте «ачу болот» деп айттыгар. Эмди оноҥ бери эки јыл ӧткӧн соҥында айалга солынды ба?

— Ӱзе неме ол ло бойы. Айалга, јаан ла болзо, бир миллиметрге ле оҥдолгон болбой. Јайгыда бис В. Шукшинниҥ адыла адалган бастырароссиялык кинофестивальга барып јӱрдис. Ондо Россияныҥ Кинематографисттер биригӱзиниҥ, јиит кинематографисттердиҥ тӧс јериниҥ турчыларыла «тегерик стол» ӧткӱрилди. Куучын тергеелерде киноныҥ курч сурактары, оны канайда кӧдӱрери, келер ӧйгӧ санаалар, ӧмӧ-јӧмӧ иш керегинде болды. Јаан јашту, ченемелдӱ коллегаларыс јолыс керектӱзин, чын ууламјыла барып јатканын биске айдып, ичкери алтазын деп алкадылар. 2019 јылда эрчимдӱ иштеп, ончобыс чырмайзабыс, бистиҥ де талада Кинематографисттер биригӱзиниҥ јииттериниҥ тӧс јери ачылар. Бу амадубыс бӱтсе, айалга јаранып баштаар, јаҥы аргалар ачылар…

— Шукшинниҥ фестивалиле колбой ӧткӧн питчингте (киноӱлекерге јӧмӧлтӧ бедиреген таныштыру-кӧргӱзӱ) Слер јуулгандарды «Аргымакла» таныштырганаар. Ол керегинде куучындап берзер?

— Быјыл јаскыда «Эл Алтай» ГТРК-ныҥ башкараачызы Татьяна Кончева И. В. Шодоевтиҥ «Кызалаҥду јылдар» деген романы аайынча кино соксо кандый деп сураган. Акча-манат, техникалык јазалдар јанынаҥ сурактарды шӱӱп кӧрӧлӧ, бу бӱтпес амаду болбой деп санангам… Је ондый да болзо, «баштап кӧрӧктӧр» дешкенис. Кыскачак таныштыру-ролик соголо, ӱлекеристи ӧрӧ айдылган фестивальга апарып, питчингте корыганыс. Оныҥ турулталарыла экинчи јерге чыгып, фильм согорында Canon компаниядаҥ техникалык болуш алар аргалу болуп калдыс.

Оноҥ ӱлекерге керектӱ акчаны албаты бойыныҥ кӱӱниле јуур, краудфандинг деген эп-аргага баштанганыс. Эм тургуза краудфандингти ӧткӱрип турган интернет-тӧзӧлмӧлӧ јӧптӧжӱниҥ ӧйи божогон, јуулган акчаныҥ кеми керектӱзиниҥ јӱк 5% болгон. Оныҥ учун бу эп-аргала акча јуурын токтотконысты ла кажы ла кижиге акчазы кайра јандырыларын угузып турубыс. Ондый да болзо, краудфандинг биске тузазын база јетирген. Оныҥ болужыла бис јерлештеристиҥ јилбиркегенин, аргазы јеткенче болужарга турганын билип алдыбыс. Канча кижинеҥ алкышту сӧстӧр уктыс, јииттер де бойыныҥ фильмге керектӱ деген јӧп-шӱӱлтелерин биске айтты. Керек дезе, бир јерлежис пиломатериалла да болужар сӧзин берген. Бу ончозы биске бийик кӱӱн-санаа кожуп, амадубысты тыҥыткан. Мынаҥ ары башкаруга, таҥынаҥ аргачыларга баштанарыс. Је кӱӱнзеген тегин улустыҥ болужынаҥ база мойнобозыс.

— Акчаныҥ кӧп лӧ сабазы актерлордыҥ кийим-тудумын кӧктӧӧрине, белетеерине керек болбой?

— Чын. Ол тӱӱкилик ӧйдӧгизине келиштире шидеген белен кийим јок, ӱзезин јаҥыдаҥ кӧктӧӧр, эдер керек. Аттыҥ ээр-токымына, јӱзӱн-башка јепселдерге кӧп акча ла олорды јазаарга кӧп ӧй керек болор. Онойдо ок фильмниҥ геройлоры јаткан айылдар тудар деген сурак база бар. Бу ончо айалгаларды шӱӱп кӧрӧлӧ, сценарийди романныҥ јӱк баштапкы бажалыктары аайынча бичигенис.

— Акча-манат ла келишсе, кандый бир јаан кинокомпанияларды јӧмӧлтӧгӧ кычырып, улалганын да соккодый…

— Керек јакшы барза, акча-манатла јӧмӧлтӧ болзо, ӱлекерди оноҥ до ары улалтарга јараар эмей. Је азиат киноло элбек кӧрӧӧчи тыҥ јилбиркебейт. Кӧп саба кӧрӧӧчилер европеецтер ине. Мындый ӱлекерлерде акчала кайра јандыру алаҥзулу болуп турган учун, јаан компаниялар, ченемелдӱ продюсерлер олорды тыҥ кӱӱнзебей јат. Темдектезе, С. Бодровтыҥ Россияда бийик баалалган, Германияла, Казахстанла биригип соккон «Монгол» деген јакшынак фильми элбек прокатта тыҥ ла акча иштеп алган деп айдып болбозыс.

Тергеелердиҥ кинозы ӧзӱп ле јат. Олордо согып, јазалган фильмдер ороондор ортодогы фестивальдарга, кӧрӱлерге (Берлиндеги, Мюнхендеги, Роттердамдагы ла о. ӧ.) чыгып, јеҥӱлер де алып баштаган. Оныҥ да учун болбой, бу ла келер јылдарда орооныстыҥ культуразыныҥ министерствозы јӧмӧлтӧ-болуш эдер ӱлекерлердиҥ тоозына таҥынаҥ «тергеелердиҥ кинозы» деген бӧлӱк кийдирер. Ол тушта тергеелердиҥ фильмдери јаан студияларлу киноло маргышпай, јӱк бойлоры ортодо эҥ артыгы акча-манатла јӧмӧлтӧ-болуш алар јаан аргалу болор.

— Айалгалар јаранарыла да колбой, бойыныҥ кадрларын база ӧскӱрери керек болбой? Слердиҥ командага кандый специальность-профессиялу улус јетпей турган, кинематографла јилбиркеген јаш ӱйе нени этсе, кандый ӱредӱге барза јакшы, айдып берзеер?

— Тургуза ӧйдӧ бис тӧртӱ: оператор – Ольга Кулунакова (эш-нӧкӧрим), звукорежиссер Ерелдей Бештинов, композитор Азулай Тадинов ло мен. Командабыста јурукчы-тургузаачы, продюсер, кийим кемјидер кижи, драматург-сценаристтер, бичиичи болгон болзо, ойын (игровое) кино согорго сӱреен јакшы болор эди. Кинематографла јилбиркегендер бар. Јууктарда биске иш аайынча министерство баштанып, кӱч айалгаларда јаткан балдарга ӱредӱлик курстар (режиссура, кинооператорство, киноныҥ тӱӱкизи ле о. ӧ.) ӧткӱрзин деп сураган. Керектӱ кып берилип, јӧптӧжу тургузылза, кӱӱнзеген башка да балдарла кожо не иштебес? Јайалтазы ла кӱӱни тыҥ болгондорын оноҥ ары ВГИК-тӧӧн, Санкт-Петербургтагы ӱредӱлӱ заведениелердӧӧн ӱредӱге аткарар, јӱрӱмдик јолго ууландырар аргалар ачылар деп иженедим. Чындап, салымын кинематографла колбоорго турган кижиде јайаандык кӧрӱм болор учурлу. Озо баштап бойыныҥ санааларын чыгара јазап айдып, куучындар чӱмдеп баштаар керек.

Бир бе эмезе бӱдӱн-јарым ба јылдыҥ туркунына бистиҥ тӧс ӱлекерис «Аргымак» болор. Баштапкы алтам бар, Москвадаҥ ајару болор… Фильмди чыгарбас аргабыс јок. Эмди кӧп неме оноҥ камаанду болор. Чыгарарыс.

Редакциядаҥ: Бу јиит режиссерго јамылуларыс, аргачыларыс, тегин де улус ӧмӧ-јӧмӧ болужар деп иженедис. «Аргымактыҥ» маҥы кичӱ Тӧрӧлистиҥ тӱӱкизиниҥ кереези болуп, тергеебистиҥ келер ӱйезине јаҥы эжиктер ачарына бӱдедис.  

Э. КУДАЧИНА куучындашкан