Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Jиит биле»: јадар турала јеткилдеери

22.09.2018

Бистиҥ ороондо до, республикада да јадар айалгазын јарандырарга турган јиит билелердиҥ тоозы кӧп. Је тууразынаҥ болуш јогынаҥ квартира садып аларга эмезе јаҥы тура тудуп аларга сӱреен кӱч. Россияда бу айалганы јарандырар амадула «Јиит биле» деп текши атту бир канча иштер ӧткӱрилет.

 

Ондый керектер Алтай Республикада база ӧдӱп јат. Јиит билелердиҥ јадар айалгазын јарандырары – бистиҥ тергеениҥ јонјӱрӱмдик политиказыныҥ јаан учурлу иштериниҥ бирӱзи.

«Јиит биле» деп программаныҥ база ӧскӧ амадулары:

Јаткан туразыныҥ кемин элбедерге тургандардыҥ очередин астадары;

Билелердиҥ јаткан айалгаларын јарамыкту ла эптӱ эдери;

Улус јадар туралар тударыныҥ кемин кӧптӧдӧри;

Тергееде экономикада эрчимдӱ эл-јонныҥ тоозын кӧптӧдӧри.

«Јиит биле» программаныҥ тӧс ээжилери мындый:

Программа 35 јашка јетире јашӧскӱримге ууламјылу;

Программада бойыныҥ кӱӱниле, угузу бичип туружары;

Акча-манатты јӱк тура садып ла тудуп аларына чыгымдаары;

Россияныҥ тергеелеринде субсидияныҥ иштеп ле иштебей турган программаларын ајаруга алып, тӧлӧмир бир ле катап берилет;

Берилген субсидияла коштой бойыныҥ акча-манадын база чыгымдаар керек. Программала јадар тураныҥ баазы 100% эмес, јӱк бӧлӱктей тӧлӧлӧт;

Берилген субсидия акчала кожо энениҥ капиталыныҥ акчазын саларга јараар.

Јиит билелерге болуш федерал, республикан ла муниципал кеминде јетирилет. Олор ончозы РФ-тыҥ јеринде иштеп турган федерал программаныҥ, је тергеелерде бир эмеш кубулталарлу бӧлӱктери болуп јат.

Федерал кеминде 2015-2020 јылдардыҥ «Јадар јер» деген программазыныҥ «Јиит билелерди јадар јерле јеткилдеери» деп подпрограммазы иштейт.

Республикан кеминде «Јиит билелердиҥ јадар айалгаларын јарандырары» деп подпрограммала иштер ӧдӧт. Муниципал тӧзӧлмӧлӧрдӧ јербойыныҥ баштаҥкайларыла иш ӧдӧт.

Субсидияныҥ акчазы федерал, республикан ла муниципал бюджеттердеҥ чыгарылат. Программаныҥ калганчы јылдарда бӱткен турулталарын кӧрӧли: 2008 јылда программаныҥ болужыла јадар јерин 45 биле јарандырган, 2009 ла 2010 јылдарда – келиштире 60 ла 21 биле. 2012 јылдыҥ бажы јаар программада 1600 угузу болгон.

2016 јылда республикада программага федерал бюджеттеҥ 5,25 млн. салковой, онойдо ок республикан ла муниципал бюджеттердеҥ јаба 7,9 млн. салковой чыгымдалган. Субсидияны 26 биле алган. 2017 јылда бу тоо эки катап кӧптӧгӧн.

 

Субсидияны кем алар тап-эриктӱ

Программаныҥ ээжизи аайынча ондо эш-нӧкӧрлӧрдиҥ экилезиниҥ јаштары 35 јаштаҥ јаан эмес јиит билелер туружар аргалу. Онойдо ок толо эмес биле эмезе бирӱзи РФ-тыҥ гражданини эмес, је бир де болзо балалу билелер. Ого ӱзеери кирелтелери эмезе јууган акчазы жилищный кредитти тӧлӧӧр эмезе соцтӧлӧмирдиҥ акчазы садып алган квартираныҥ баазына јетпей турза, тӧлӧӧр арга берер учурлу. Јадар јерин јарандырары чын керектӱ болзын. Јаантайын Алтай Республикада јадып турзын. Онойдо ок угузу берген кижи РФ-тыҥ гражданини болзын. Экилези Россияныҥ улузы болзо, программада туружарга балалу болоры кыйалтазы јок некелте эмес.

 

Jонјӱрӱмдик тӧлӧмирдиҥ кеми

Алтай Республикада субсидияныҥ кеми Россияныҥ кӧп тергеелеринде ле ошкош. Олор федерал программала чокымдалган: садып алган эмезе тудулып турган тураныҥ расчетный баазыныҥ 30% — бала јок билеге; 35% ондый ок айалгада (ол тоодо толо эмес билеге) ого јӱк бир балалу болзо. Жилищный кредит тӧлӧп турган эмезе строительный кооперативке акчазын тӧлӧп турган улуска тӧлӧӧргӧ арткан акчаныҥ кеминеҥ ашпас учурлу.

Программада туружатан тооломго кирген кийнинде бала чыккан (балазынган) билеге тураныҥ расчетный баазыныҥ 3% ӱзеери тӧлӧлӧр. Республикан бюджеттеҥ бу акча бир катап чыгарылат. Угузуны бала чыккан јылды ээчий јылдыҥ чаган айыныҥ 20-чи кӱнине јетире берип ийер керек.

Расчетный баа – квартираныҥ (тудулып јаткан тураныҥ) орто баазын чокымдап турган баа. Ол тураныҥ рынокто баазына тӱҥей эмес ле башка-башка айалгалардаҥ камаанду чоттолот. Ол тоодо билениҥ тоозынаҥ. Тоозын аларда, ӧскӧ ороонныҥ гражданини болуп турган эш-нӧкӧри чотко алынбас. Тураныҥ текши кеми билениҥ улузыныҥ тоозынаҥ база камаанду. Эки кижилӱ билеге – 42 кв. метр, ӱч ле оноҥ кӧп улусту билелердиҥ кажы ла кижизине 18 кв. метрдеҥ чоттолот.

Тураныҥ текши кеминиҥ 1 кв. метриниҥ муниципал тӧзӧлмӧдӧги нормативный баазы квадратный метрдиҥ Алтай Республика аайынча орто рыночный баазынаҥ ашпас учурлу.

 

«Jиит биле» программа јанынаҥ кайдаар баштанар

Документтер ле угузу-бичик јаткан јериндеги јербойында башкарынар органныҥ каруулу службазына берилет. Горно-Алтайсктыҥ эл-јонына дезе каланыҥ администрациязыныҥ јашӧскӱримниҥ керектери аайынча бӧлӱгине баштанар керек.

Документтерди шиҥжӱлеп кӧрӧр иштер 10 кӱнге ӧдӧт. Ончо јакшы болзо, угузу берген улусты тооломго кийдирет. Тоолом барып јаткан јылдыҥ сыгын айыныҥ 1-кы кӱнине јетире тургузылып калар учурлу.

Угузу бергендер тооломго очередьке документтер берген ӧйиле тургузылат. Је озолодо кӧп балдарлу билелер, јадар јерин јарандырарга тургандардыҥ тоозына 2005 јылдыҥ тулаан айыныҥ 1-кы кӱнине јетире киргендер тургузылат.

Программаныҥ туружаачыларын јараткан кийнинде, олорго соцтӧлӧмир алар тап-эриктӱзи керегинде 9 айдаҥ узак эмес ӧйгӧ ийделӱ кере бичик берилет.  Документти банкка апарар керек.

Тооломго кирген кижи ондо субсидия алганча эмезе бойы, эш-нӧкӧри 36 јашка јеткенче турар. Је билениҥ тоозы, кирелтелер керегинде јетирӱлерди улайын јаҥыртар керек.

 

Субсидияны канайда тузаланар

Берилген субсидияны адылу тузаланары некелет. Оны мындый керектерде тузаланар:

Акча-манатты баштамы ла экинчи рынокто тура садып алганыныҥ ла сатканыныҥ јӧптӧжӱзиниҥ чодына салар.

Таҥынаҥ тура тудуп турган организацияныҥ подрядный ижин тӧлӧӧр.

Жилищный кооперативте турушкан болзо, паевой взностыҥ калганчы тӧлӧмирине тузаланар.

Жилищный, ол тоодо ипотечный кредит эмезе јадар тура садып аларына эмезе тударына займ аайынча баштапкы взнос тӧлӧӧр.

Кредиттиҥ Јӧптӧжӱзи 2011 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнине јетире тургузылган болзо, жилищный кредиттиҥ бӧлӱгин ле оны тузаланганы учун проценттерин тӧлӧӧр.

Акчаны ремонтко, капитальный ремонтко, тургуза ӧйдӧ јаткан тураны јаҥыртарына ла кубулта тударына тузаланарга јарабас. Бюджеттиҥ акчазыла садып алган ла туткан тураларга аҥылу некелтелер бар. Олор Алтай Республиканыҥ јеринде болор учурлу. Турган јериндеги санитарный ээжилерге ле технический некелтелерге келижип турар учурлу.

Кемиле билениҥ тоозына келижер учурлу (эки кижиге 42 кв. м.; ӱч кижиге – 54 кв. м. ле тӧрт кижиге 72 кв. м. ле оноҥ ары).

Ээленген кийнинде билениҥ бастыра турчыларына бичилер јаҥду (кредитке алган квартиралардаҥ башка, олорды банк бир кижиге бичидерин некейт).

«Јадар тура» деп федерал адылу программа «Россияныҥ эл-јонына – јарамыкту ла эптӱ тура» деп национальный ӱлекердиҥ тӧс ууламјызы. Оныҥ «Јиит билелерди турала јеткилдеери» деп подпрограммазы ороондо јарлу.

2002 јылда башталган «Јиит биле» деп программа јӱстер муҥ тоолу билелердиҥ јадар айалгазын јарандырган.

«Јиит биле» программаныҥ ӧйи 2020 јылга јетире узадылган. РФ-тыҥ башкарузы программала тузаланып, јадар айалгазын јарандырган јиит билелердиҥ тоозы 2020 јылдыҥ учына јетире 170 муҥга једер деп чотойт.

 

(Ајару: 2018 јылда «Јиит биле» деп программада јаан эмес кубулталар эдилген. Бу программа Алтай Республикада 2018 јылда башка-башка шылтактардаҥ улам иштебеген. Је 2019 јылдаҥ ала ойто иштеер).

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина