Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Агаш ээлемдеги айалга кубулар

28.09.2018

Бу јуукта Россия Федерацияныҥ Государственный Думазыныҥ председатели Вячеслав Володинниҥ јӧмӧлтӧзиле, оныҥ баштапкы ордынчызы Иван Мельниковтыҥ башкарганыла агаштыҥ байлыгын кӧп ууламјыларла тузаланарын јасакберим аайынча аайлаштырарыныҥ сурактарыла колбулу парламентский угуштар ӧткӧн.

Оныҥ ижинде Алтай Республиканыҥ государственный јасакчы јаҥыныҥ Федерация Совединде чыгартулу кижизи, агаш комплекстиҥ курч сурактары аайынча Федерация Совединде экспертный консультативный советтиҥ башкараачызы Татьяна Гигель турушкан.

Парламентарийдиҥ темдектегениле, бу парламентский угуштар Россияныҥ башка-башка тергеелеринде беш бӧлӱктей ӧткӧн Национальный агаш форумныҥ адакы јууны болгон. Јуунда депутаттар, Федерация Совединиҥ турчылары, федерал министерстволордыҥ ла ведомстволордыҥ, јаҥныҥ тергеелик органдарыныҥ, јондык ла билим организациялардыҥ, профессионал биригӱлердиҥ чыгартулу улузы туружып, форумныҥ туружаачыларыныҥ мынаҥ озо эткен шӱӱлтелерин шӱӱшкен. Олор агаш ла аҥдаш аайынча јасакберимди јарандырарыныҥ тӧс ууламјыларын чокымдаган.

Татьяна Гигельдиҥ шӱӱлтезиле, тузалу јуун болгон. Бу туштажу-јуунга ороонныҥ бастыразына јуук тергеелеринеҥ агаш ээлемниҥ ле агашпромышленный ком-плекстиҥ чыгартулу улузы кычырылганы кӧпти айдат. Бу јуунга журналисттердиҥ де јанынаҥ јаан ајару болгон.

«Специалисттердиҥ, Госдуманыҥ ла јаҥныҥ органдарыныҥ чыгартулу улузыныҥ айткан куучындарын угуп тура, бистиҥ экспертный совет иштеп баштаганынаҥ ала тӧрт јылдыҥ туркунына мен мындый элбек кемдӱ ле чокым тӧзӧлгӧлӱ шӱӱжӱ ӧдӱп јатканыла баштапкы ла катап јакшызынып отургам – деп, сенатор куучындаган. – Уч-турулталар кӧскӧ кӧрӱнет – агаш ээлемниҥ курч сурактарын бийик государственный кеминде шӱӱжип баштаган. Доклад-јетирӱлер эткендер кӧдӱрген сурактардыҥ бастыразы бистиҥ экспертный советте кӧрӱлген сурактарла колбулу болгонын аҥылап темдектеер керек. Темдектезе, ол ло агаш байлыкты орныктырары, агаш ээлемниҥ инфраструктуразы, кадровый ла јонјӱрӱмдик сурактар, агаштарды ӧрттӧрдӧҥ корыыры, бӱгӱнги ӧйдиҥ технологияларын тузаланары, билимдик јеткилдеш, эм ӧлӧҥдӧр лӧ ӧскӧ дӧ сурактар шӱӱжӱге чыгарылган болгон».

Экономиканы билдирлӱ ичкерледери агаш байлыкты билгир тузаланары јогынаҥ болбозы ороон кеминде айдылган. Бис тургуза ӧйдӧ 60 муҥ кире предприятиелерлӱ ле иштеер 1 миллионноҥ кӧп јерлерлӱ бӧлӱкти чеберлеп алар учурлу.

Татьяна Гигельдиҥ шӱӱлтезиле, агаштыҥ сурагына учурлалган беш форумда ӧткӱрилген иш бойыныҥ јарамыкту уч-турулталарын экелген, калганчы јылдардыҥ туркунына бу бӧлӱкте јуулып калган курч сурактардыҥ аайы-бажына чыгар арга берген. Андый аайлаштыру иштер бӱткӱл бӧлӱкти кызалаҥ айалгадаҥ чыгарарына алтам эдер арга берет.

«Беш јыл кайра башка-башка трибуналардаҥ агаш ээлем јанынаҥ јаҥыс ла куру критика болгон болзо, бӱгӱн бойыныҥ курч сурактарын профессионалдар кӧдӱрет. Олордыҥ чокым тоо-тӧзӧлгӧлӱ куучындарынаҥ бӱгӱн бӧлӱкте кандый айалга тӧзӧлип калганы јарт кӧрӱнет» – деп, сенатор темдектейт.

– Мениҥ шӱӱлтемле, бу туштажуда ар-бӱткенниҥ байлыктары аайынча министрдиҥ ордынчызы, агаш ээлемниҥ федерал агентствозыныҥ башкараачызы Иван Валентиктиҥ «качан бис бирлик – ол тушта бис ийде-кӱчтӱ» деп айтканыныҥ учуры јаан. Андый кӱӱн-санаа јуунныҥ ижинде «кызыл чийӱле» барган – деп, парламентарий айткан.

«Јуунныҥ тӧзӧӧчилери агаш ээлемниҥ чыгартулу улузыныҥ СМИ-де јарлалган бичимелдерине, олордыҥ айтканына јаан ајару эткенин јаҥыс ла јакшы јанынаҥ темдектеер керек. Ол материалдардыҥ тоозында мениҥ де, бистиҥ советтиҥ турчыларыныҥ да бир канча докладтары болгон. Ол јетирӱ-докладтар Федерация Совединде, Государственный Думада ла Агаш форумда башка-башка площадкаларда агаштыҥ темазы аайынча эдилген болгон. Мынаҥ кӧргӧндӧ, бистиҥ совет агашла колбулу курч сурактарды текши шӱӱжӱге чыгарарына база камаанын јетирген ле ол јетирӱ-докладтар јаҥы ийде алынган» – деп, парламентарий јартайт.

Оныҥ темдектегениле, чынынча айтса, ол бу јууннаҥ кӧдӱриҥилӱ кӱӱн-санаалу чыккан. Кайда да анда, кулуарларда, айтканы бир неме, је качан куучын Госдуманыҥ кеминде ӧдӱп турганы чек ӧскӧ керек. 2007 јылда јарадылган Агаш кодексте тутак-једикпестер јеткилинче, ол документ бӱткӱл бӧлӱкти онјылдыктарга кайра «таштаган». Госдуманыҥ трибуназынаҥ, оныҥ башкараачыларыныҥ ла  парламенттеги фракциялардыҥ чыгартулу улузыныҥ турушканыла, бӧлӱктиҥ јааны Иван Валентик бис агаш байлыкты тузаланарыныҥ тузазын бийиктедерге турган болзоос, бӧлӱкти башкарарыныҥ азыйдагы системазына бурылар учурлу деп айтканы кӧпти керелейт.

Јуунда айдылганыла, депутаттар Госдуманыҥ шӱӱжӱзине «Агаш аразынаҥ јууп алган јиилектерди ле мешкелерди акчага табыштыратан заготовительный контораларды орныктырары керегинде» јасактыҥ ӱлекерин чыгарар. Сенатордыҥ шӱӱлтезиле, бу јаан учурлу керек, ол бӧлӱктиҥ текши ӧзӱмине камаанын јетиреринде алаҥзу јок.

Парламенттеги фракциялардыҥ да башкараачылары агаш байлыкла колбулу сурактарга ајаруны тыҥыдар керектӱ болгонын аҥылаган. Темдектезе, ЛДПР-дыҥ башкараачызы Владимир Жириновский агаштарла колбулу сурактардыҥ аайы-бажына чыгар ӧй келгенин темдектеп, бистиҥ ороон экономикада ичкери јаан алтам эдерге турган болзо, ар-бӱткенниҥ байлыктарын аайлу-башту тузаланарын тӧзӧӧр керек деген.

Ӧрӧ айдылганынаҥ кӧрзӧ, јуук ӧйдӧ агаш ээлемниҥ бӧлӱгинде айалга кубулар деген ижемји бар деп, сенатор адакыда темдектейт.

Бистиҥ ороонныҥ јериниҥ 46 процентинде агаш ӧзӧт. Агаш байлыктыҥ кеми 84 млрд кубометр, агаш аразында 13 млн тонна мешкелер, јиилектер, кузук ӧзӧт лӧ олордыҥ 7.5 миллион тонназын јуур арга бар.

 

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина