Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Эмдештиҥ чыҥдыйын бийиктедери ӧйдиҥ некелтези

28.09.2018

Алтай Республиканыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ коллегиязы бу кӱндерде министр Павел Решетовтыҥ башкарганыла ведомствоныҥ конференц-залында ӧтти.

Коллегияныҥ ижи башталардаҥ озо министр коллегияныҥ турчыларын уткып, оныҥ составында кубулталар болгоны керегинде јетирӱ эткен. Ол јаҥы башкараачыларла таныштыру ӧткӱрген: су-кадыкты корыыры аайынча министрдиҥ балдар ла родовспоможение аайынча ордынчызы Татьяна Поносовала, АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ штатта эмес баш специалисттериле – терапевт Наталья Тадыкинала, педиатр Елена Шалтаевала, республикан перинатальный тӧс јердиҥ баш врачы Андрей Мурыгинле, Кӧксуу-Оозы аймактыҥ эмчилигиниҥ баш врачы Светлана Адыбаевала, Акташтагы эмчиликтиҥ баш врачы Константин Чукановло, Улаган аймактыҥ эмчилигиниҥ баш врачы Юрий Мечушевле.

Оноҥ министр ӧдӱп јаткан јылдыҥ јети айыныҥ туркунына јербойында болгон тӧс демографический кӧргӱзӱлерди јарлады. Бу ӧйдиҥ туркунына республикада 1959 бала чыккан, кӧргӱзӱниҥ кеми 1000 кижи бажына 15.5 промилле болгон. Ӧткӧн јылдыҥ бу ок ӧйинде 1976 бала чыккан болгон (15,7 промилле). Павел Решетовтыҥ темдектегениле, јаҥы чыккан балдардыҥ тоозы астаганы ӧткӧн чактыҥ 90-чы јылдарындагы демографиялык кызалаҥла колбулу. Текши алза, бӱгӱнги тоо былтыргы кеминеҥ андый ла тыҥ јабызабаган. Алтай Республика ороон ичинде јаш балдарыныҥ тоозы эҥ кӧп тергеелердиҥ тоозында адалат. Јаҥы чыккан балдардыҥ тоозы кӧптӧгӧни текши эл-јонныҥ тоозы кӧптӧӧрине экелери јарт, ӧткӧн јети айдыҥ уч-турулталарыла, бу кӧргӱзӱ +5,5 болгон, онызы Россия ичинде ле Сибирьде кӧргӱзӱлердеҥ бийик.

2018 јылдыҥ јети айыныҥ туркунына 1263 кижи божогон (1000 кижи бажына 10,0 кӧргӱзӱ), ӧткӧн јылдыҥ бу ок ӧйинде 1246 кижи (9,9) божогон болгон. Министрдиҥ айтканыла, албаты-јон ортодо чыгым болуп турганы јанынаҥ бистиҥ тергеениҥ кӧргӱзӱзи ороон (12,4) ло Сибирьдеги федерал округ (13,0) аайынча кӧргӱзӱлердеҥ јабыс болуп турганы канча јылдардыҥ туркунына улалат.

Јети айдыҥ кӧргӱзӱлериле, јаш балдар ортодо, канныҥ тебӱзиниҥ системазыныҥ ооруларынаҥ, сынык-бычыктардаҥ, корондолыштаҥ, ДТП-лардаҥ ла јеткерлӱ ӧскӧ дӧ учуралдардаҥ улам чыгым болоры аайынча кӧргӱзӱ эмеш јабызаган.

– Текши алза, республикадагы демографический айалга турумкай артканча. Бистиҥ тӧс иш-амадуларыстыҥ бирӱзи – демографияла колбулу айалга бу ла кеминде болорын јеткилдеери, кезик кӧргӱзӱлер аайынча оноҥ ары јарандырары – деп, министр аҥылап темдектеген.

Јуунда аҥылу ајару баштамы медико-санитарный болуштыҥ ӧзӱминиҥ сурактарына эдилген. Республикан эмчиликтиҥ баш врачыныҥ ордынчызы Марина Бородулина Горно-Алтайсктыҥ поликлиниказыныҥ ижи ле «Бережливая поликлиника» деген ӱлекер јанынаҥ иштер керегинде јетирӱ эткен. Оныҥ айтканыла, бу ууламјыла, ол тоодо оору улуска болуш јетирери јанынаҥ калганчы јылдардыҥ туркунына элбек кемдӱ иш ӧткӱрилген. Регистратураныҥ ижин јаҥырта тӧзӧгӧни ӧрӧ адалган ӱлекердиҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи болуп јат. Регистратурада улус болотон, отуратан јарамыкту јер тӧзӧлгӧн, улус бойы врачка бичидери јанынаҥ 2 информат тургузылган, бастыра бӱдӱм шиҥжӱлер ӧдӧрине озолондыра бичидериниҥ системазы иштейт. Оныҥ темдектегениле, эмди регистратураныҥ јанында ла анайда ок поликлиниканыҥ бойында улус кӧптӧҥ јуулбайт, јаан очередьтер болбойт. Поликлиниканыҥ бастыра каттарында јазашту иш ӧткӱрилген, оору улуска јартамал эдер система иштейт, кабинеттер кайда болгонын кӧргӱскен јарык темдек-указательдер ле стендтер тургузылган. Су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ улуска айалгалар тӧзӧлгӧн: пандустар бар, оромдо подъемник тургузылган, туалеттер андый улуска келиштирте јазалган, кӧзи коомой кӧрӱп тургандарга аҥылу ӧҥдӱ ӱйдежӱ тӧзӧлгӧн.

Тургуза ӧйдӧ узкий деген специалисттердиҥ тоозы кӧптӧгӧн. Баштамы аҥылу медициналык болушты јаҥыс ла калада јаткандарга эмес, је анайда ок республиканыҥ бастыра улузына јетирип јат. Поликлиникада амбулаторный карталарды электрон бӱдӱмге кӧчӱрген, арткан да документтер андый бӱдӱмге бир эмештеҥ кӧчӱрилет.

– Бу бастыра јаҥыртулар Россия Федерацияныҥ президентиниҥ баштамы медико-санитарный болуш јетирери јанынаҥ медициналык организациялардыҥ јаҥы бӱдӱм-моделин тӧзӧӧри аайынча тургускан иш-керектердиҥ бӧлӱги болот – деп, Марина Бородулина айткан.

Балдардыҥ поликлинический бӧлӱгиниҥ ижин јарандырарыныҥ пландары керегинде республикан эмчиликтиҥ баш врачыныҥ балдар јанынаҥ амбулаторно-поликлинический иш аайынча ордынчызы Марина Шестакова куучындаган. Оныҥ јетирӱзиле, поликлиниканыҥ Коммунистический проспекттеги 124-чи таҥмалу турада иштейтен туразына Ленкина-2-деги участок кӧчӱп келер. Коммунистический проспекттеги турада капремонт тӱгезе ӧткӱрилзе, оныҥ ичи келиштирте јазалып калар. Јаҥыртылган регистратурада информаттар, специалисттер качан ла кандый кыпта иштеерин кӧргӱскен электрон табло, навигацияныҥ системазы тургузылар. Анайда ок мында колл-центр иштеер. Мында ок балдар ойнойтон јер, јабынтылу колясочный, эмчек балдарды азыраар јер болор ло холлдордо јарамыкту зоналар јазалар.

Јуунда темдектелгениле, «Бережливая поликлиника» деген ӱлекер бистиҥ ороондо 2016 јылдыҥ учынаҥ ала иштеп баштаган. Ӱлекерди Россия Федерацияныҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозы, ороонныҥ Президентиниҥ Администрациязы ла «Росатом» госкорпорация белетеген. Ӱлекер ороонныҥ медучреждениелеринде тузазы кирелӱ технологический керектерди кирелендирерине ууландырылган. Ӱлекерге оптимизация аайынча бир канча шӱӱлте-јӧптӧр кирет: олор улус врачка бичидериниҥ аайын кубултат, терапевтте болор ӧй кыскартылат, кӧп улус врачтарда шиҥжӱни ӧдӧри тӧзӧлӧт. Мынаҥ арыгы иштер диспансеризацияныҥ ижиле, јеҥилтелерлӱ эмдер аларыла, су-кадыгыныҥ аргалары кирелӱ ле кенек улусты кичееп кӧрӧриле колбулу болор. РФ-тыҥ Минздравыныҥ јетирӱзиле, 2020 јыл кирезинде бу ӱлекерде бастыра ороон ичинде 300-теҥ кӧп поликлиникалар ла 30-таҥ кӧп тергеелер туружар.

Тергеедеги санитарный авиацияныҥ ӧзӱми керегинде јетирӱни катастрофалардыҥ медициназыныҥ республикан тӧс јериниҥ директоры Сергей Земцов эткен. Оныҥ айтканыла, 2016 јылда Алтай Республика ороонныҥ ыраак ла једерге кӱч јерлеринде јаткан улуска тӱрген медболушты ӧйинде јетирерин јеткилдеери аайынча федерал программаныҥ 34 туружаачызыныҥ тоозына кирген. Бу ӱлекер јанынаҥ иш-керектердиҥ планын јӱрӱмде бӱдӱрери республикада 2017 јылда башталган.

– Озо баштап программаны бӱдӱрери 2019 јылга јетире деп темдектелген болгон, је баштамы медико-санитарный болуштыҥ ӧзӱми аайынча федерал ӱлекер кийдирилгениле колбой, санитарный авиацияныҥ ӧзӱми јанынаҥ ӱлекердиҥ ӧйи 2024 јылга јетире узадылган – деп, С. Земцов айткан.

Санитарный авиацияныҥ тергеелик бӧлӱгиниҥ јеткилдежине 190 јурт кирет, олордоҥ 39-зы ыраак ла једерге кӱч јерлерде турат. Горно-Алтайсктаҥ кезик ыраак јурттарга јетире јолдыҥ узуны 500 километр кире. 2017 јылда санавиация 175 учуш эткен, республиканыҥ эмчиликтерине 282 кижи јеттирилген. Олор јаан оорулу улус болгон – инфарктарлу, инсульттарлу, јаан сынык-бычыктарлу улус ла барлу эпшилер.

Аймактардаҥ јаан оорулу улусты республикан медучреждениелерге 2018 јылдыҥ јаан изӱ айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала јаҥы МИ-8 таҥмалу вертолетло јетирери башталган. Бу транспорт медицинаныҥ эмдиги ӧйдиҥ модульдарыла јепселген, оныҥ шылтузында оору улуска квалифицированный медболушты вертолет учуп ла барып јатса эдер арга бар.

2018 јылдыҥ 8 айыныҥ туркунына 90-ноҥ кӧп авиаучуш эдилген, республиканыҥ башка-башка талаларынаҥ 120-неҥ кӧп оору улусты эмчиликтерге јетирген. Сергей Земцов аймактардыҥ эмчиликтериниҥ башкараачыларына санитарный авиацияныҥ ӧзӱмиле колбулу сурактарды јӱрӱмде бӱдӱреринде эрчимдӱ турушсын деп баштанган. Нениҥ учун дезе бу ууламјылу иштеҥ јербойындагы ӧмӧ-јӧмӧ иш аайлу-башту, чокым тӧзӧлгӧлӱ ӧдӧри камаандузын темдектеген.

Оноҥ су-кадыкты корыыры аайынча министрдиҥ ордынчызы Владимир Лещенко ло Роспотребшиҥжӱниҥ бистиҥ тергеедеги башкартузыныҥ башкараачызы Леонид Щучинов јетирӱлер эткен. Адакыда Павел Решетов коллегаларына иштеги јакшынак кӧрӱзӱлер учун быйан айдып, су-кадыкты корыырыныҥ бӱткӱл бӧлӱгиниҥ алдында эмди де арбынду иштер туруп јат ла олорды једимдӱ бӱдӱрер керек деген.

АР-дыҥ су-кадыкты корыыры аайынча министерствозыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина