Алтайдын Чолмоны

Ӱредӱчи, кандый кӧп бу сӧстӧрдӧ…

09.10.2018

Ӱлӱрген айдыҥ 5-чи кӱнинде П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда Ӱредӱчилердиҥ телекейлик кӱнине учурлалган кӧдӱриҥилӱ јуун ӧткӧн. Тергеениҥ ӱредӱ бӧлӱгинде иштеп турган бастыра ишчилерди профессионал байрамыла Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева, Эл Курултайдыҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов, ӱредӱниҥ ле билимниҥ министри Алексей Бондаренко уткыгандар.

Баштапкы вице-премьер бу байрамды јаан да, јаш та улустыҥ эҥ сӱӱген ле учурлу деген байрамдарыныҥ бирӱзи деп айткан. Ол кӧдӱриҥилӱ јуунныҥ туружаачыларына – ӱредӱчилерге ле таскадаачыларга баштанып: «Слер јаан улусты ла јашӧскӱримди Тӧрӧлин сӱӱрине, балдарды тӧрӧлчи кӱӱнге ле бийик кӱӱн-тапка таскадып јадыгар. Слерге бистиҥ обществоныҥ келер ӧйиниҥ салымы бӱдӱмјилелген, кажыгар ла јана баспай иштеп, Россияныҥ интеллектуал ийдезин тӧзӧйдигер» – деп темдектеген. Наталья Екеева јуунныҥ туружаачыларына ороонныҥ башкараачызы Владимир Путин ӱредӱле, таскадула колбулу политика Россияныҥ обществозын ӧскӱреринде эҥ кӧрӱмјилӱ јерлердиҥ бирӱзинде туруп јат деп јаҥыс катап айткан эмес деп эзеткен.

Оныҥ да учун тергеениҥ башкарузы ӱредӱниҥ бӧлӱгиниҥ сурактарына јаан ајару эдип јат. Башкару балдардыҥ ӱредӱзине бойыныҥ бюджединеҥ јылдыҥ сайын ӱч миллиардка шыдар салковой акча чыгарат. Бу тергеениҥ јылдык бюджединиҥ тӧртинчи ӱлӱзи. Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ баштапкы ордынчызы тӧс јердиҥ болужы јогынаҥ јербойыныҥ бюджединиҥ акчазыла ӱредӱниҥ бӧлӱгин толо кеминде ӧскӱрерге арай ла кӱч деп айткан. Ороонныҥ башкараачыларыныҥ болужыла республикада он јылдыҥ туркунына сегизен алты школ чыныкталып јазалган, тергеениҥ бастыразына шыдар јурттарында ӱредӱниҥ јаҥы учреждениелери тудулган ол эмезе эски школдор јаҥыдаҥ чыныкталып јазалган.

Калганчы эки јылдыҥ туркунына Оҥдой аймакта Ийиндеги ле Јолодогы, Турачак аймакта Кебезендеги, Кош-Агаш аймакта Телеҥит-Сортогойдогы, Кӧксуу-Оозы аймакта Теректӱдеги, Шабалин аймакта Барагаштагы јурт школдор јаҥыдаҥ чыныкталып јазалган. Анайда ок 2003 јылда јер силкинерде оодылып, бузулган школдор јаҥыртылган. Мында темдек эдип, Турачак јуртта ойто јаҥыдаҥ тудулган школды адаарга јараар. Бу јурттыҥ балдары быјыл јаҥы ӱредӱлӱ јылды јаан ла јарык јаҥы школдо баштагандар. Школдордо ӱредӱни бир сменала ӧткӱрерине база јаан ајару эдилет. Бу сурак анчада ла республиканыҥ тӧс калазында једимдӱ бӱдӱп јат. Былтыр В. К. Плакастыҥ адыла адалган республикан гимназияныҥ эски туразында јазал иштер тӱгенген. Бу школдо эмди калада јетинчи таҥмалу алтай школдыҥ баштамы класстарыныҥ балдары ӱренет. Тогузынчы ла баштапкы таҥмалу школдордыҥ јаан класстарыныҥ ӱренчиктери дезе Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ кыптарында ӱренет.

Баштапкы вице-премьер кӧдӱриҥилӱ јуунда келер ӧйдӧ бӱдӱретен иштер керегинде база айткан: «Каланыҥ Кайас деген микрорайонында јаҥы школдыҥ тудум иштери тӱгензе, ӱредӱниҥ бу учреждениезинде ӱзеери база 275 јер болор. Мебельный фабриканыҥ јанында јетинчи таҥмалу школдыҥ јаҥы туразы тудулары темдектелип јат. Бу школ иштеп баштаза, анда 750 бала ӱренер. Келер јылда республикада база он школ чыныкталып јазалар».

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов «Россия Федерацияныҥ башкараачылары ороонныҥ школдорын келер јуук он јылда телекейде эҥ артыктардыҥ тоозына кожор некелте тургузып јат. Бу ууламјыда бисте баштапкы алтамдар он јыл мынаҥ кайра эдилген. Шак бу ӧйдӧ Россияда «Ӱредӱ» деп национальный программа-ӱлекер иштеп баштаган. Бу ӱлекер аайынча 2011-2013 јылдарда ӱредӱ бӱлӱгиниҥ тергеелик программазы ӧскӧртӧ тӧзӧлгӧн. 2025 јылга јетире дезе бистиҥ ороондо «Ӱренчиктерге ӱредӱниҥ эмдиги ӧйдӧги айалгаларын тӧзӧӧри» јанынаҥ адылу ӱлекер иштеери темдектелген. Ӱлекер аайынча бисте кӧп јаҥы школдор тудулар, ӱренчиктер эмдиги ӧйдиҥ эдим-јазалдарыла јеткилделер. Бу ӱлекер јӱрӱмде једимдӱ бӱдеринде кандый да алаҥзыштар јок» – деп темдектеген. Вице-спикер дезе Василий Константинович Плакастыҥ, Любовь Степановна Пустогачеваныҥ, Павел Лукич Казанцевтиҥ ле ӧскӧ дӧ јарлу ӱредӱчилердиҥ ады-јолдорын адап, олордыҥ артыргыскан энчизи эмдиги ӧйдиҥ ӱредӱчилерине ле келер ӱйениҥ таскадаачыларына узак јылдарга тем ле јозок болуп артар деп айткан. Ӱредӱчилерди профессионал байрамыла анайда ок башкаруныҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Алексей Бондаренко уткып, олорго бек су-кадык ла једимдӱ иш кӱӱнзеген.

Республиканыҥ эҥ артык ӱредӱчилерине ле таскадаачыларына јаҥжыкканы аайынча кайралдар ла сыйлар база табыштырылган. Ол кӱн тергеелик ле федерал кемдӱ кайралдарды ӱредӱниҥ бӧлӱгиниҥ тӧртӧн алты ишчизи алган. Наталья Екеева Россия Федерацияныҥ Президенти Владимир Путинниҥ Кӱндӱлӱ грамотазын Акташта С. Моховтыҥ адыла адалган школдыҥ директоры Райкуль Абугалимовага табыштырган. Алтай Республиканыҥ ӱредӱ ле билим аайынча министри Алексей Бондаренко 2017 јылда студенттердиҥ ле јашӧскӱримниҥ Сочиде ӧткӧн XIX телекейлик фестивалин белетееринде ле ӧткӱреринде эрчимдӱ турушканы учун фестивальдыҥ грамотазыла, кереес медалиле кайралдаткан. Балдарды ла јашӧскӱримди таскадарында бийик кӧргӱзӱлерге јеткени ле ӱредӱ бӧлӱгинде кӧп јылдарга чыгара једимдӱ иштегени учун республиканыҥ он ӱч ӱредӱчизине «Россия Федерацияныҥ ӱредӱзиниҥ кӱндӱлӱ ишчизи» деген бийик ат-нере адалган.

Алтай Республиканыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов Горно-Алтайскта 9-чы таҥмалу школдыҥ математика аайынча ӱредӱчизи Наталья Капчикаевага, балдарга психология ла медико-социальный болуш јетирер республикан тӧс јердиҥ ӱредӱ бӧлӱгиниҥ качызы, кадрлар аайынча специалист Ольга Казанаковага, Кош-Агаш јуртта Л. Тюкованыҥ адыла адалган текши ӱредӱлӱ школдыҥ орус тил ле литература аайынча ӱредӱчизи Альнази Камитовага, Маймада 1-кы таҥмалу школдыҥ математика ла физика аайынча ӱредӱчизи Вера Кочеевага, Бийкадагы орто ӱредӱлӱ школдыҥ технология аайынча ӱредӱчизи Татьяна Панфиловага, Горно-Алтайскта 3-чи таҥмалу гимназияныҥ физкультура аайынча ӱредӱчизи Виталий Рехтинге ле кӧп ӧскӧлӧрине де Эл Курултайдыҥ Кӱндӱлӱ грамоталарын табыштырган.

Кӧдӱриҥилӱ јуунда тергеениҥ кӧп ӱредӱчилери ле таскадаачылары Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ, ӱредӱ ле билим аайынча министерствозыныҥ Кӱндӱлӱ грамоталарын ла Быйанду самараларын алгандар. Кӧп тоолу ӱредӱчилерге «Алтай Республиканыҥ нерелӱ ӱредӱчизи» ле «Алтай Республиканыҥ ӱредӱ бӱлӱгиниҥ нерелӱ ишчизи» деген нерелӱ аттар адалган ла оныҥ кере бичиктери табыштырылган. Талайчылардыҥ сӱрлӱ кеп-кийимдерин кийген јиит кадеттер дезе ӱредӱ бӧлӱгиниҥ ветерандарына јараш кӱски чечектер сыйлаган. Республиканыҥ кожоҥчылары, бијечилери, школдордыҥ ла ӱредӱлӱ заведениелердиҥ художественный самодеятельнозыныҥ туружаачылары уткуулдарды јӧмӧп, театрдыҥ телкем залында байрамдык айалгалар ла кӧдӱриҥилӱ кӱӱн-санаа тӧзӧгӧндӧр.

П. КАБАР