Алтайдын Чолмоны

Jайым учушта, јарашты бедиреште

12.10.2018

Калабыстыҥ ортозында ак ӧҥдӱ, солун, чӱмдӱ эдилген «Белый сад» деген салон, ичи саҥ башка, кайкамчылу «Блэк Бар» ла кирпич стенеде Јопон ороондо кӱн ажып јатканы јуралган «Кафе Бар Сити» деген јерлер бар. Олордыҥ стенелериниҥ кажы ла оок бӧлӱктеринде ус колдордыҥ изи сезилет. Мыны ончозын сананып табып, эптеп јазаган кижи угы-тӧзиле Украинадаҥ тӧртӧн ӱч јашту Алексей СТЕШАК эмтир.

Оныҥ карган адазы јуранарын сӱӱр, иштеҥкей кижи болгон. Алексей бойы да јаштаҥ ала јуук улузына тура тударында туружып, бу ишке темиккен. 2000 јылдардыҥ бажында ол таҥынаҥ дизайнер болорын талдап алган. Кандый бир бийик художественный ӱредӱ аларга ого келишпеди. Ол бастыра немеге бойы ла араайдаҥ ӱренген. Элдеҥ ле озо таштаҥ камин-печкелер, садтагы јолдор салып баштаган.

— Эҥ ле кирлӱ иштердеҥ ала учына јетире бойым ла эдип келгем. Иштиҥ тӧзӧлгӧзин чокым билери чӱмдеп табарында анчада ла јарамыкту. Кӱӱнзегенимле ле иштеп турала, туралардыҥ ичин јазаарына келдим. Ол ӧйдӧҥ мозаика ла агаштаҥ кезери меге јарап баштаган. 2005 јылдаҥ ала туралардыҥ ичин кееркедип иштейдим. Нӧкӧрлӧримге тураларын јарандырып, кийнинде олордыҥ таныштарында иштеп, бойыма портфолио јууп алдым. Ортозынаҥ јӱк бойымга чӱмдӱ кийим шидеп туратам. Бу да иштерим улуска јараарда, кийимди, теренеҥ јарангыштарды, сумкаларды садуга эдип баштагам. Иштеримди јакшы кӧргӧн улус менле колбуга бойлоры чыгып, кандый бир неме эдип берзин деп јакып баштаган. Туралардыҥ ичин јазаар ӱлекерлеримди чӱмдеп, сананып табарынаҥ ала учына јетире бойым шӱӱп, эдип туратам. Башка кижи ижиме киришпес учурлу. Озолондыра эскизтер јурап, кӧргӱспей јадым. Бу некелтелеримле улус јӧп болзо, иш башталып јат.

Эш-нӧкӧрим Анастасия мениҥ ижимде јаан болушчым. Ол иштеримди фотојурукка согуп, Интернет-эш ажыра улуска реклама эдет, таныштырулар ӧткӱрет. 2011 јылда бис экӱ Туулу Алтайды баштапкы катап кечире јорыктап, Монголияга јетире маҥтатканыс. Алтайдыҥ јаражын кайкаганымды чыгара айдар сӧстӧр дӧ јок… Мындый ару, чӧрчӧктий јерде бир эмеш јадып кӧргӧн кижи деп сананып турганча, Горно-Алтайскта иш те келиже берген. Кӧп сананбай, Москвага јанып, кийим-тудумысты јууп, бери једип келгенис. Ол тушта Интернетте бӱктеримге чийдирип алгандар мен Европа јаар барбай, Россияныҥ ыраагында оогош Туулу Алтайды талдап алганымды тыҥ ла кайкаган эди. Ӧй ӧткӧниле олор мениҥ кӱӱнимди оҥдоп, айылдап, туристтер де болуп келип јӱргендери бар. Олордыҥ кӧбизи мында баштапкы катап болгон.
Алтайдыҥ јараштарыла танышканымныҥ шылтузында эҥ артык деген ӱлекерлеримниҥ тоозы кӧптӧгӧн. Олордыҥ кезиги керегинде јетирӱлер телекейде Америкадаҥ ала Австралияга јетире башка-башка ороондордо јарлалган.
Ижимде мен тереле, агашла, темирлерле, керамикалык мозаикала, гипс штукатуркала тузаланып, олорды канайда ла бириктирип турадым. Кандый бир јайаандыкта ус болорго тыҥ кӱӱнзеген кижиге амадузына једерге бир де буудактар јок деп сананадым. Сӱреен кӧп иштеер, јаантайын башка-башка ченемелдер ӧткӱрип турар, бир де кижи этпегенин эдерге ченежер керек. Онойып бойыныҥ аҥылузы табылар. Ӱредӱ учурлу, керектӱ, је практика — амаду бӱдериниҥ 90 проценти.

Мен бойым да коркышту кӧп иштенедим. Ижим — мениҥ сӱӱнчим. Оныҥ учун арыганымды сеспей де турадым. Бош кӱндерде билебисле Чуйдыҥ јолыла маҥтадып јӱрерин јакшызынадыс. Бу јол чындап та эҥ ле јараш јолдордыҥ бирӱзи. Мен оноҥ сӱреен јаан кӧдӱриҥилӱ кӱӱн ле јаҥы санаалар аладым. Онойдо ок Кадынныҥ јарадына барып, амырап, базып јӱрерин сӱӱйдис. Је јаҥыс ла корон соокто эмес эмей. Кадын кижиниҥ арып-чылаганын чыгара јунуп, јаҥы кӱч берип тургандый. Качан бирде Кадын Бажына — Ӱч-Сӱмерге јетире барып келер деген тыҥ кӱӱн бар. Эм тургуза иштиҥ кӧбинеҥ улам бу санаага једип болбодыс. Чындап, эмди ле эдип јаткан јаҥы ӱлекерим Кадынга ла Ӱч-Сӱмерге учурлалган. Калада ла республикада јаткандарга ол јараар деп иженедим.

Кичинек, ару, јакшынак Горно-Алтайск ичиме тыҥ кирген ле јуук болуп калган. Сананзам, кӧп саба туристтер бери кирбей, оныҥ јакшызын сеспей, ӧдӧ берип турганы јастыра. Айылчылар калада јаткандардаҥ кажы јерди барып кӧрзӧ јакшы деп сураганда, каруузына музей ле смотровой площадка адалат. Оноҥ бу эки кафени кожуп ийет. Сананзам, калада кӧргӧдий, токтоп амырагадый, јилбиркеп келгедий јерлер ас. Оныҥ учун муҥдар тоолу туристтер ӧткӱре маҥтада берет. Мындый јерлер кӧп болгон болзо, јербойында јаткандар туристтердеҥ јакшы акча да иштегилеп алар эди…
Бажымда оромдордогы кеендик (street art) јанынаҥ канча санаалар бар. Јериниҥ аҥылузын, албатызыныҥ культуразын керелеген темдектер, арт-объекттер кажы ла калада болор учурлу. Ол оныҥ кӧрӱмјилӱ, ончо келген айылчыларды бойына јууп турган танылу јери болзын.

Темдектезе, бу «Блэк Бардыҥ» јанында алдындагы кадында ЗАГС болуп турган тураны алактар. Оныҥ келтей јанында кӧзнӧк-эш јок, куру, боро. Турада јаткан улус тышкары мальва деген јараш чечектер отургызып, айылыныҥ јанын ару тудат. Бот ол кунукчылду стенеге мальвалар (керамикадаҥ да болзо) јапшырып, јарандырып ийзе, кӧрӧргӧ дӧ сӱӱнчилӱ, биле тӧзӧгӧндӧргӧ дӧ, ЗАГС-таҥ чыкканда, фотојуруктарга тӱжетен јакшынак јер боло берер. Онойдо ок кажы бир јерде (айса болзо, драмтеатрдыҥ ичинде) алтай албатыныҥ кееркедим јаҥжыгуларын, алтай угын темдектеген, кӧрӱп ийгенде, јаражынаҥ тыныш буулгадый фонтан эдер кӱӱним бар. Улус оны кӧрӱп ле ийеле, «Вау, бу алтайлардыҥ эмтир!» деп оморкоп айдар этирте…

Бу солун иштер эдер дизайнерге јолугарга, оныҥ иштеп јаткан јерине барарга келишти. Тыш бӱдӱмиле јиит, јалакай, куучыны јымжак кижиге јаан ла дезе 35 јаш деп бодоорыҥ. Је ого 43 јажы кирип јаткан эмтир. Оныҥ јиидиркек болгоныныҥ шылтактарыныҥ бирӱзи — ол бир де ачу аш амзабай турган. Бӱдӱрип јаткан ӱлекери керегинде куучындаарда, кӧстӧри торт ло кӱйӱп тургандый. Ус кижиниҥ јаткан туразы база кееркедим, јилбилӱ болбой деп сураарымда, ол, «ӧдӱги јок ӧдӱкчи» деген бирӱзи, бойыныҥ айылына јаан кеендик иштер этпеген болуптыр. Санаазы јаантайын јайым учушта, јарашты бедиреште. Алексей оны чӱмдеп, колыла эдип, улуска сӱӱнчи сыйлаган ижин сӱӱп турган ырысту кижи болтыр.

Э. КУДАЧИНА