Алтайдын Чолмоны

Сурактыҥ аайына ӧмӧлижип чыгалы

12.10.2018

Бӱгӱнги кӱнде эл-јонды ар-бӱткенниҥ газыла јеткилдеери ӧйдиҥ некелтелериниҥ бирӱзи болуп јат. Бу сурак јанынаҥ иштер бистиҥ тергееде канча јылдарга улалып келген, ол иштиҥ кемин ле географиязын элбедери мынаҥ да ары улалып барар.

Калганчы ӧйдӧ калада ла Майма аймакта јадып турган улустыҥ таҥынаҥ тураларын «чаҥкыр отло» јеткилдеери јанынаҥ суракты эрчимдӱ ичкерледери аайынча куучын-кумый ӧдӧт. Каланыҥ ла Майма аймактыҥ администрацияларыныҥ газјеткилдеш аайынча иштеп турган ишчилери эл-јонло туштажулар ӧткӱрерде, улус тураларын «чаҥкыр отко» колбоорго тыҥ кӱӱнзеп те турза, је кӱчсинип турганы керегинде ачыгынча айдыжат. Эҥ ле оору сурак – улустыҥ кӧбизинде газјеткилдеш учун тӧлӧйтӧн акча јок болгонында. Газјеткилдештиҥ подводказы, газла иштеер јазал-немелер, бу ишти бӱдӱргени учун тӧлӧйтӧн акчаныҥ кеми-баазы кезик улустыҥ јыл туркунына алып турган кирелтези кире боло берет. Газјеткилдештиҥ иштерин бӱдӱрерине кредит алайын дезе, улуста ол до јогынаҥ кредиттер баштаҥ ажыра. Башкызын тӧлӧӧрин кӱчсинип турган улуска ӱзеери кредит алатаны керек јок јӱк болот. Улустыҥ ишјалыныҥ кеми газовиктерге тӧлӧӧрине чыдабай јат. Кыскарта айтса, улус бу сурак јанынаҥ туйукталып калган.

Кредит деп айдарыста, банктар јаантайын иштеер јери јок, удурум иштерде иштеп тургандарга, «иждивенецтерлӱ» улуска кредитти тыҥ ла кӱӱнзеп бербей турганы база јажыт эмес. Бистиҥ јурттарда дезе кӧбизинде шак ла андый улус јадат.

Мындый айалганы кӧрӱп, тергеениҥ башкарузы ла муниципалитеттер калганчы ӧйдӧ улуска јеҥилтелер, болуш эдери јанынаҥ шӱӱлтелер эдет. Келер сессияларда бу сурактар јанынаҥ албаты-јонго јарамыкту јӧптӧр, эмеш оройтып та болзо, јарадыларына иженери артат.

2017 јылда јаҥар айда башкаруныҥ туразыныҥ јаан залында газјеткилдештиҥ сурактарына учурлай пресс-конференция ӧдӧрдӧ, каланыҥ администрациязыныҥ јааны Ольга Сафронова бу ла сурактарды база кӧдӱрген болгон. Ол тушта оныҥ айтканыла, газ јеткерлӱ продукция болгон учун газты турадӧӧн ӧткӱрериле колбулу ээжи-некелтелер кату. Је олорды кыйалта јогынаҥ бӱдӱрер керек деген. Улус онызынаҥ мойношпой јат. Је ол ок ӧйдӧ улус керектӱ документ-јарадулар аларга болуп, ал-камык ӧй јылыйтат. Башкызын белетеп алза, ол ло ээжи-некелтелердиҥ кезигинде кубулталар болуп калар. Такыптаҥ документ аларга, ойто ло учреждениелер аайынча базыш башталат… Јартап айтса, газтыҥ чаазындарын белетеерине канча айлар ӧдӱп калат.

Бу јуукта Майма аймактыҥ администрациязыныҥ капитальный строительство аайынча бӧлӱгиниҥ специалисттери јурттардыҥ эл-јоныла туштажулар ӧткӱрип, газјеткилдештиҥ сурактары јанынаҥ јартамалдар эткен. Ол ло туштажулар ӧйинде кезик улуска газтыҥ сурактарыла колбулу документтерин белетеерине болуш база эдилген.
Мында база бир айалгага ајару эдер керек. Газпром коммерциялык организация болуп тура, бойына кирелте аларга, бойыныҥ акчазын быжу јандыру алгадый јерлердӧӧн ууландырары јарт. Је качан оныҥ продукциязына – ар-бӱткенниҥ газына кандый да тергееде суру ас болуп турза, ол, акыр, бери акча ууландырары калас болбос по деп сананар эмей. Бистиҥ тергееде Газпромго андый јарамыкту айалга болзын деп, башкару тӧзӧмӧлдӱ иштерди ӧткӱрет.
Газјеткилдешле колбой јербойында тӱӱлип калган сурактарды чечеринде јаҥыс ла кычыру-јакару эдери арай ла ас. Мында газовиктердиҥ ижиниҥ бӱгӱнги ставка-баазы, улуска государство јанынаҥ болуш эдери, ӧмӧ-јӧмӧ иштеери керегинде сананганы артык болбос.

А. КӦБӦКОВ