Азырал белетеериниҥ озолондыра уч-турулталары

16.10.2018

Алтай Республиканыҥ башчызы Александр Бердников тергееде мал-ашка азырал белетеери јанынаҥ иштиҥ озолондыра уч-турулталары аайынча јуун ӧткӱрген. Јуунныҥ туружаачылары азырал белетеери јанынаҥ иштиҥ бӱгӱнги айалгазы, бар курч сурактардыҥ аайы-бажына чыгар эп-аргалар, јурт ээлемниҥ товарэдеечилерин јӧмӧӧри аайынча куучын-эрмек ӧткӱрген.

Александр Бердниковтыҥ темдектегениле, быјыл јаскыда ла јайдыҥ башталганында јербойында ай-кӱнниҥ аайы коомой болгонынаҥ улам мал-ашка азырал белетеери јанынаҥ уур-кӱчтер болгон. Мал кышка канча кире азыралла кирери јанынаҥ сурак кӱнниҥ курч сурагы болуп артканча. Јурт ээлем аайынча министерствоныҥ јетирӱлериле, тургуза ӧйдӧ белетелген азыралдыҥ кеми, ӧткӧн јылдыҥ бу ок ӧйинде болгонына кӧрӧ, 30 процентке ас. Ай-кӱнниҥ коомой айалгаларынаҥ улам ӧлӧҥ-чӧп Оҥдой, Улаган, Кош-Агаш, Кӧксуу-Оозы ла Кан-Оозы аймактардыҥ кӧп саба јерлеринде коомой бӱткен болгон.

Текшилей алза, быјыл бастыра бӱдӱм ээлемдерде азырал белетеери јанынаҥ иштер 188 муҥ гектар јерде ӧткӧн. Кышка киретен мал-аштыҥ текши тоозы 460 муҥ условный тын. Ол кире малды азыралдарла јеткилдеерге, 197 муҥ тонна азырал единицадаҥ ас эмес азырал белетеер керек деген план тургузылган болгон. Орто тооло кажы ла условный тын малга 6 центнер кире азырал белетеер керек.

Алтай Республиканыҥ јурт ээлем аайынча министри Андрей Цыгулевтиҥ айтканыла, коомой ай-кӱннеҥ улам бистиҥ тергеениҥ ээлемдери азырал белетеер ишти графиктеҥ 20 кӱнге соҥдоп баштаган болгон. Ӱлӱрген айдыҥ 5-чи кӱнинде болгоныла, 169 муҥ гектар јердиҥ азырал ӧзӱмдери јуунадылган, онызы пландаганынаҥ 94 процент. Анайда ок белетелген: 191 муҥ тонна ӧлӧҥ (планнаҥ 90 %), 58,5 муҥ тонна сенаж (107 %), 12,8 муҥ тонна силос (111 %). Тургуза ӧйдӧ белетелип калган азыралды мал кыштайтан јерлер јаар јетирери јанынаҥ иш ӧдӧт.

Малга азырал јетпегедий айалга боло берерде, товарэдеечилер ӱзеери азырал белетеерге болуп, јербойында ла Алтай Республиканыҥ јуугында аймактарында азырал белетеерге јерлерди арендага алары јанынаҥ јӧптӧжӱлер тургускан болгон – 3586 гектар, Алтай крайдыҥ јерлеринде – 2400 гектар. Анайда ок ээлемдер ӱзеери ӧлӧҥ, азырал аш ла концентрированный азыралдар садып алары јанынаҥ јӧптӧжӱлер тургузат. Ӱлӱрген айдыҥ 5-чи кӱнинде болгоныла, тергеениҥ аграрийлери 11,3 муҥ тонна азырал единица кемдӱ азыралды садып алала, јербойына јетирген. Специалисттердиҥ шӱӱлтезиле, мал-ашты кыштаҥ чыгым-неме јогынаҥ чыгарарга, база 50 муҥ тонна кире азырал экелер керек.

Мал-аштыҥ азыралыныҥ страховой деген резерви јурт ээлемниҥ 19 предприятиезинде 14 муҥ тонна ӧлӧҥ, 1.7 муҥ тонна азырал аш кеминде белетелген. Јербойыныҥ аграрийлериниҥ айтканыла, азырал белетеери ле тӱжӱм јуунадары аайынча иш ӱлӱрген айдыҥ экинчи онкӱндӱгинде тӱгенер.

Александр Бердниковтыҥ темдектегениле, кыш јууктаган сайын, мал-аштыҥ азыралыныҥ баазы там ла бийиктеер. Оныҥ да учун ӧлӧҥди ле ӧскӧ дӧ азыралдарды, келишкедий болзо, ӱлӱрген-кӱчӱрген айларда јеткилинче садып алар керек. Ол тушта азыралдыҥ баазы крестьяндарга эмеш јарамыкту болуп јат.

Башчы јеҥилтелерлӱ улусты чотко алып, олорго мал-ажына азырал јанынаҥ болуш керек болуп турган болзо, јӧмӧлтӧ эдериниҥ акчазын белетеп алары керектӱзине аҥылу ајару эткен. Кезик улус су-кадыгынаҥ эмезе ӧскӧ кандый бир шылтактаҥ улам малына азыралды јеткилинче белетеп болбогон до учуралдар болот, оныҥ да учун андый улуска болужар керек деген.

Россия Федерацияныҥ резервный фондынаҥ ла Алтай Республиканыҥ бюджединеҥ јуртээлемдик товарэдеечилерди ӧзӱмдер ӧскӱрери јанынаҥ јӧмӧӧриле колбулу эмес кеми 9.1 миллион салковой субсидиялар чыгарылган. Бу јӧмӧлтӧ акча товарэдеечилерге бӱткӱлинче бу айдыҥ учы кирезине јетпей јадып аткарылар деп, јурт ээлемниҥ министерствозы јетирет.

Анайда ок кӱйгектердиҥ салталарына алдырткан товарэдеечилердиҥ чыгымдарыныҥ кезигин орныктырарына федерал тӧс јердеҥ 11 миллион салковой келерин сакыйдылар. Бу госјӧмӧлтӧ республиканыҥ аграрийлерине тӱжӱм јуунадарын учына јетирерине болужарына, малды кыштадарына јетпей турган азыралды садып аларына сӱрекей јарамыкту болор.
«Бис Россияныҥ јурт ээлем аайынча министерствозына бойыбыстыҥ оору сурактарысла баштанып, јурт ээлемниҥ товарэдеечилерине јӧмӧлтӧ эдетен акчаны алдыс. Јуук ӧйдӧ ол акчаны кызалаҥ айалгалар аайынча комиссияныҥ јӧбиле темдектелген улуска јетирерис. Бистиҥ эл-јонныҥ кӧбизи мал-аштыҥ шылтузында јадып турган учун, бис малдыҥ текши тоозы јабызаарын бир де болдыртпас учурлу» – деп, тергеениҥ башчызы айткан.

АР-дыҥ башкарузыныҥ пресс-службазы

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина