«Мындый керектер база болбозын деп...»

«Мындый керектер база болбозын деп…»

16.10.2018

Ӱлӱрген айдыҥ 11-чи кӱни Алтай Республикада Эземниҥ кӱни деп темдектелет.
Јылдыҥ ла бу кӱнде республиканыҥ тӧс калазында Г. И. Чорос-Гуркинниҥ кереес-памятнигине улус чечектер салары јаҥжыккан.

Быјыл Эземниҥ кӱнин темдектеген јаан митинг Горно-Алтайскта ӧтпӧгӧн. Је ороондо 1930-чы јылдардыҥ политикалык истежӱзине киргендерди эзедип, чечектер салып келген улус, текши алза, ас эмес болгон. Олордыҥ тоозында – республиканыҥ парламентиниҥ, А. В. Анохинниҥ адыла адалган эл музейдиҥ, Г. И. Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык кӧмзӧниҥ, «Эне Тил» ле «Алтай Курултай» деген јондык биригӱлердиҥ чыгартулу улузы, Чорос-Гуркинниҥ адыла адалган јондык сыйдыҥ лауреаттары, Горно-Алтайсктагы госуниверситеттиҥ студенттери ле о. ӧ.

81 јыл мынаҥ кайра, 1937 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 11-чи кӱнинде, Алтайдыҥ атту-чуулу јурукчызы, јондык ла политикалык ишчизи Григорий Иванович Чорос-Гуркинди, СССР-дыҥ Монгол Албаты Республикада консулы болгон Никита Федорович Ивановты, Кӱнбадыш Сибирьдиҥ крайисполкомында национальный бӧлӱктиҥ јааны болгон Иван Савельевич Алагызовты, Ойрот автоном областьтыҥ облисполкомыныҥ председатели болгон Сергей Сергеевич Сафроновты, ВКП(б)-ныҥ Ойротский обкомыныҥ качызы болгон Павел Семенович Хабаровты, Москвада Куйбышевский рафоныҥ ишчизи болгон Максимилиан Алексеевич Борисов-Кочубеевти, совет јаҥныҥ ӧштӱлери деп, адып ӧлтӱргендер.

Алтай Республиканыҥ парламентиниҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов бу керегинде куучындап, адалган улусты «совет јаҥды аҥтарарга ла Японияныҥ јӧмӧгӧниле Туулу Алтайда буржуазно-демократический государство тӧзӧӧргӧ мылтык-јепселдӱ тӱймеен белетеген» деп бурулаганы ла јаргылаганы кандый да тӧзӧлгӧ јок болгонын ӧй кӧргӱскен деп айткан. 1930-чы јылдардыҥ политикалык истежӱлериниҥ шылтузында ол ӧйдӧги Ойрот автоном область башкарту јок артканын, мында иштеген башкараачылардыҥ ончого јуугы политикалык шылтактарла тӱрмелеткенин ле ӧлтӱрткенин депутат темдектеген.

15 јыл мынаҥ кайра Эл Курултай Эземниҥ кӱнин республикада темдектеери јанынаҥ јасак јӧптӧгӧни учурлу керек болгон. Бу кӱнде јерлештерис јайалталу јурукчыбыстыҥ кереезиниҥ јанына актуга буруладып ӧлтӱрткендерди, тӱрмелеткендерди, айдуга баргандарды эзедип, келер ӧйисте мындый коркышту керектер болбозын деп јуулганын Михаил Терехов темдектеген.

Г. И. Чорос-Гуркинниҥ кӧмзӧзиниҥ башкараачызы, Алтай Республиканыҥ депутады Аржан Иташев Гуркинниҥ политикалык ижине ајару эткен. Туулу Алтайдыҥ албаты-јоны бойы автономиялу јадары учун тартыжуныҥ бажында улу јурукчыбыс турганын ол темдектеген.

«Алтай Курултай» јондык биригӱниҥ јааны Василий Кудирмеков 1920-1930-чы јылдарда политикалык шылтактарла актуга истеткен јерлештеристиҥ ады-јолын, эткен керектерин ундыбай јӱрери јаан учурлу болгонын темдектеген.
Бу кӱн Алтай Республиканыҥ депутады, юридический билимдердиҥ кандидады, ГАГУ-ныҥ доценти Виктор Ромашкин Чорос-Гуркинниҥ кереезиниҥ јанында Горно-Алтайский университеттиҥ студенттерине правоведениениҥ урогын ӧткӱрип, јииттердиҥ сурактарына каруулар берген.

Окылу чоттомолдорло, политикалык истежӱлердиҥ коркышту ӧйлӧринде Туулу Алтайдыҥ кажы ла 14-чи кижизи мындый истежӱге кирген. 1989 јылда Горно-Алтайсктыҥ јаказында јер казар иштер ӧйинде 1930-чы јылдарда адып ӧлтӱрген улустыҥ текши сӧӧксалгыжы табылган. Бу јерде эмди Кереес крест тургузылган ла ӱлӱрген айдыҥ 30-чы кӱнинде – Политикалык истежӱге киргендерди эзеткен текшироссиялык эзем кӱнде – база митинг ӧдӱп јат.

Светлана КЫДЫЕВА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина