Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Эҥ jаан jеҥӱ — бойын jеҥгени

23.10.2018

Ӧткӧн неделеде калабыста «Абилимпикс» деген тергеелик чемпионат бийик кеминде ӧдӱп тӱгенди. «Абилимпикс» — Албатылар ортодогы коммерциялык эмес кыймыгу. Оныҥ тӧс амадулары кенек ле су-кадыгы кирелӱ улуска профессионал ижи, узы јанынаҥ башка-башка конкурстар ӧткӱрери, кӱӱнзеген профессиязына ӱренери, иш табарында ла јон ортодо јӱрӱмге темигип кирери јанынаҥ болужары болуп јат.

Бу албатылар ортодогы кыймыгу 1972 јылда Јопон ороондо тӧзӧлип, бӱгӱн бойыныҥ ижиле 47 ороонды бириктирет. Россия ого 2014 јылда кожулды. «Абилимпикс» деген чемпионаттар туружаачыларына ишке киреринде јарамыкту арга берет. Онойып, 2017 јылда чемпионаттыҥ туружаачылары ла ӱредӱ алгандардыҥ 94,7 проценти ишке алылган эмезе ӱредӱзин улалтып јат. Ишбереечилер, коммерциялык эмес јондык тӧзӧлмӧлӧр, кенек улустыҥ биригӱлери кыймыгуныҥ ижине эрчимдӱ јӧмӧшкилейт.

Мындый чемпионат тергеебисте ӱчинчи катап ӧткӱрилет. Баштапкы катап ол 2016 јылда сыгын айдыҥ 30-чы кӱнинде «М. З. Гнездиловтыҥ адыла адалган Горно-Алтайсктагы политехнический колледжтиҥ» туразында болгон. Ондо 7 ууламјыла 21 кижи турушкан. Ӧткӧн јылда республикада бу колледжте «Абилимпикс» кыймыгуныҥ ижин эрчимдедер тергеелик тӧс јер тӧзӧлгӧн.

Быјылгы чемпионаттыҥ кӧдӱриҥилӱ ачылтазы Эл музейде ӧткӱрилди. Россиядагы тӧзӧмӧл кӱреениҥ турчызы Альбина Бекбулатова видеоберилте ажыра кӧрӱ-маргаандардыҥ туружаачыларына једимдер кӱӱнзеп, эҥ артыктарын кӱчӱрген айда ӧдӧр ороон кеминдеги чемпионатка кычырды. Ол јеҥӱчилдер ороонныҥ јуунты командазына кирип, албатылар ортодо чемпионатта туружып, бийик узын кӧргӱзер деп иженгенин айтты. Онойдо ок АР-дыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ ордынчызы Игорь Коршунов, иш, јонјӱрӱмдик ӧзӱм ле эл-јонды ишле јеткилдеш аайынча министри Адар Сумин, ӱредӱлик ле билим аайынча министрдиҥ ордынчызы Елена Дадочкина туружаачыларды уткып, кыймыгуныҥ ижин эрчимдедеринде, јеҥӱчилдерге оноҥ арыгы чемпионатка барарында јӧмӧжӧрин, бийик кӱӱн-санаа кӱӱнзегенин айттылар.

Маргаандар башталардаҥ озо кӱн тергеебистиҥ чемпионаттыҥ башка-башка аймактарынаҥ келген туружаачылары јарлу артисттердиҥ ойынын кӧрӱп, экскурсияларга барып, амырап алар аргалу болдылар.

Профессионал ӱредӱлик, текши ӱредӱлик организациялардыҥ ӱренеечилери ле специалисттер туружар фестивальда быјыл 60 кижи турушты. Олордыҥ иштерин 50 эксперт шиҥдеген ле 50 кире волонтер тӧзӧмӧл иштерди јеткилдеген. Ӱчинчи тергеелик чемпионат он компетенция-ууламјыла ӧтти: текстти јазаары, кийим кӧктӧӧр ус, фото согоочы-репортер, массажист, ийнеликле тӱӱнери, агаштаҥ кезери, актер кеендик, театрал кеендик, ӱренеечилердиҥ таҥынаҥ јайаандык узы, робототехника. Конкурстар бӧлӱгине ӱзеери башка-башка јуундар, тегерик столдор, мастер-класстар, кӧргӱзӱлер, профориентационный программа болды.

Агаштаҥ кезер ууламјыда туружаачылар јӱк эр улус болды. Олордыҥ ортозынаҥ меркит сӧӧктӱ Ырыс Ялбаков, Јоло јурттыҥ јиит узанаачызы, биске бу чемпионатка келген јолын куучындады. Чемпионатта ол баштапкы катап туружат. Ырыстуныҥ таайлары ус улус. Ол оогоштоҥ ала олордоҥ кӧрӱп, агаштаҥ кезерине ӱренген. Бор-кар немени айылына, тӧрӧӧндӧрине эдип туратан болгон. Јеткердеҥ улам су-кадыгыныҥ аргалары киреленерде, ол бу узаныжыла анчада ла тыҥ јилбиркеп, керек дезе бу конкурска да келип турушты. Конкурстыҥ некелтелериле, алты сааттыҥ туркунына кажы ла туружаачы оогош агаш кайырчактыҥ ӱстине јакылтала јурук јурап, кезер керек болгон. Ченелтени једимдӱ ӧдӱп, Ырысту бу ууламјыныҥ јеҥӱчили болуп чыкты. Оныҥ ууламјызында турушкандар ортодо калада јадып турган эки кижи полтехнический колледжте ӱредӱчи болуп иштегилейт. Арткан да туружаачылар ишле јеткилделер деп, конкурстыҥ эксперти Олег Паю айтты. Тургуза ӧйдӧ Ырыс кала јаар кӧчӱп келеткен. Иш келишсе, ол иштеер кӱӱндӱ, је јаҥыс ла ӱредӱчи болуп эмес. Ол бойыныҥ ла алдында узанарга сӱӱйт.

Аргалары киреленген кижиге, деремнеге кӧрӧ, калада јадарга эптӱ. Је ондый да болзо, Ырысту Горно-Алтайскта колясочниктерге эдилген пандустар кӧп јерлерде тузаланышта эби јок, ӧткӱре кайыр, автобустарга кирери, ойыкту тротуарларла јӱрери кӱч деп темдектеди. Крымда Евпатория калада амырап јӱреле, кенектерге эптӱ болзын деп јазалган эп-аргаларды, коляскалу кижи јаҥыскан ла каланыҥ ичиле маҥтадып јӱрер аргалу болгонын кӧрӱп кайкады. Бистиҥ калада Ырысту јаантайын јуук улузыныҥ, нӧкӧрлӧриниҥ болужыла эмезе такси јалдап јӱрет. Ондый да болзо, Ырысту бу айалгаларды кӱчсинбей, калада ок-јаадаҥ адарына јӱрӱп, узын бийиктедер башка-башка керек-јарактарга барып туружар амадулу.

Баштапкы катап бу маргаандарда политехнический колледжтиҥ ӱренеечизи Анастасия Бугай турушкан. 17 јашту кыс кӧкчиге ӱренип турган да болзо, јаштаҥ ала профессионал фотограф болор амадузын јылыйтпай јӱрген. «Абилимпиксте» мындый ууламјы болор деп билеле, ол ӱредӱчизиниҥ болужыла ого туружаачы болорго угузу ийген. Конкурстыҥ ээжилериле туружаачылар башка-башка фотојуруктар эдип, эҥ артыгын талдап, ого келиштире ат берер керек болгон. Анастасия тыҥ маҥзаарып та турган болзо, ижин бийик кеминде бӱдӱргенин эксперттер темдектеп, ого фотосогоочы-репортер деген компетенцияда баштапкы јерди берди. Маргаандар Анастасияга јаҥы таныштар, бийик кӱӱн-санаа сыйлап, фотосогоочы болор амадузын тыҥытты.

Маргаандарды ӧткӱреринде ле сыйларла, керектӱ не-немелерле јеткилдееринде јербойындагы аргачылар эрчимдӱ туруштылар. Бу бийик амадулу кыймыгу тергееде там тыҥып, ого оноҥ кӧп улус, тӧзӧлмӧлӧр јӧмӧжӧр деп бӱдедис.

«Абилимпиксте» ойноттырып алгандар јок. Бу кӱндерде јайылган најылыктыҥ јаркыны кажы ла јӱректе јакшы керектердиҥ одын кӱйдӱрди.

Э. КУДАЧИНА

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина