Алтайдын Чолмоны

Кубулталардыҥ амадузы – амыралтада улустыҥ jӱрӱмин jарандырары

23.10.2018

Государственный Дума сыгын айдыҥ 26 ла 27 кӱндеринде Россияда пенсияга чыгатан јашты бийиктедери керегинде јасакты экинчи ле калганчы кычырышта јарадып салган. Ӱлӱрген айдыҥ 3-чи кӱнинде дезе јасактыҥ ӱлекерин Федерацияныҥ Соведи јараткан ла ол ло кӱнниҥ эҥиринде президент Владимир Путин ого колын салган. Пенсияныҥ системазында эдилген кубулталар керегинде шӱӱлтелерин Россия Федерацияныҥ Федерал Јууныныҥ Государственный Думазыныҥ депутады Родион Букачаков айдат.

—Родион Борисович, бу јасактыҥ ӱлекерин јарадары нениҥ учун тӱргендештӱ ӧткӧн? Слер бойоор бу јасак јанынаҥ кандый шӱӱлтелӱ?

-Јасакты јарадарында кандый да тӱргендеш болбогон, карын, Госдума јасактыҥ ӱлекерин баштапкы кычырышта јаан изӱ айдыҥ 19-чы кӱнинде јараткан, куран айдыҥ 29-чы кӱнинде Россияныҥ президенти В. Путин пенсияныҥ реформазын јымжадары керегинде јарлаган. Чынынча айтса, государствоныҥ тӧс кереги пенсияга чыгар јашты бийиктедери эмес, а эл-јонныҥ пенсиязыныҥ кемин бийиктедери болгон. Ӧзӱмдӱ ончо ло ороондор эл-јонныҥ јажаары узаган учун, пенсионный системада акча-манат јанынаҥ кызалаҥга келбеске, ондый алтам эткендер. Ол чын ла тыҥ керектӱ ле арга јоктыҥ алтамы болгон.

Агын-чегин айтса, ондый јӧпкӧ келерге јеҥил эмес болгон, ол мениҥ депутат ижимде де, политикадагы да ижимде баштапкы ондый керек болуп јат. Эл-јонныҥ јажаары узаганынаҥ ла макроэкономикалык айалгадаҥ улам, башкаруда пенсияны инфляцияныҥ бийиктеп турган кеминеҥ кӧптӧдӧргӧ акча јетпей барган. Пенсияныҥ системазына федерал трансфертти кӧптӧдӧрин мынаҥ ары улалтканы – ол су-кадыкты корыырына, ӱредӱликке, балдарлу билелерди јонјӱрӱмдик јанынаҥ јӧмӧӧрине, јолдыҥ фондына, инфраструктурага, иштеер јаҥы јерлер тӧзӧӧрине бюджеттиҥ акчазын чыгымдаарын астадарына экелери јарт.

Эл-јонды ишле јеткилдеери керегинде айтсабыс, мында база кубулталар болуп туру. Иштерди механизировать эткенинеҥ улам, кижиниҥ кызыл колыныҥ кӱчи керек јок иштер кӧптӧгӧн, ол тоодо јуртта база. Иштеер јаш база кубулат. Кажы ла келген ӱйе узак ӱренет ле иштеп орой баштайт. Бу ончозы иштеер аргалары астап турган јаш бир эмештеҥ бийиктеерине экелет. Онызын јаан јаштулардыҥ иштеери кӧптӧгӧни керелейт.

-Јаҥы јасакла болзо, 2019 јылдыҥ чаган айыныҥ 1-кы кӱнинеҥ ала алты јылдыҥ туркунына РФ-тыҥ эл-јоныныҥ пенсияга чыгар јажы кажы ла јыл бир јылдаҥ кӧптӧӧр – турултазында 2024 јылда ӱй улус пенсияга 60 јашта, эр улус 65 јашта чыгар. Пенсияга чыгар јаҥы јаш кӧп эмес пе?

-Башкаруныҥ шӱӱлтезиле, пенсияныҥ системазын ол бойы артырза, пенсияныҥ садыжар аргалары 2026 јылда ӱчинчи ӱлӱге астаар. Онызы, пенсионерлердиҥ тоозы, иштеп тургандарга кӧрӧ, улай ла кӧптӧгӧниле колбулу. 1970 јылда иштеер аргалу тӧрт кижиге бир пенсионер келишкен. Эмди дезе бир пенсионерге иштеер аргалу 1,8 кижи (1,2 ишчи) келижет. Ыраак та эмес келер ӧйдӧ бу тоо бирге бир кижи боло берер. Государственный Думаныҥ соведи ле «Единая Россияныҥ» фракциязы бу јасактыҥ ӱлекерин элбек шӱӱжӱге берген, јасакты учына чыгара јазаарга јилбиркегендерди бастыразын уккан. Јасакты баштапкы ла экинчи кычырышта јарадарыныҥ ортозында ӧйдӧ 324 тӱзедӱ келген. Олордыҥ 270-ин Госдуманыҥ депутаттары эткен, эксперттерле, јондык ла политикалык ишчилерле ондор тоолу консультациялар ӧткӱрилген, тергеелердиҥ парламенттериниҥ депутаттарыныҥ јӧптӧри ајаруга алынган, јондык-парламентский јуун ӧткӧн, тап-эриктерге «предпенсионный јаш» деген оҥдомол кийдирилген, башкару страховой пенсияларды чоттоорыныҥ формулазын кубултары керегинде окылу молјонгон: «пенсияныҥ кемин тургузар јаҥы ээжи» кийдирилген, пенсионерлерге јердиҥ каланыныҥ ла ар-јӧӧжӧниҥ каланыныҥ јеҥилтелер эдер јажы алдындагы бойы артырылган. Президенттиҥ кубулталарыныҥ кийнинде ле јасактыҥ јаҥы редакциязы бистиҥ бастыра ла граждандарга јарамыкту боло бергенин темдектеер керек. Онойып, президенттиҥ эткен ле јарадылган кубулталарыла болзо, ӱй улустыҥ пенсияга чыгар јажы 63 эмес, 60 јаш болор; кӧп балдарлу энелер пенсияга эрте чыгар; ас тоолу тургун калыктардыҥ пенсияга чыгар айалгалары артып јат; предпенсионный јашту ла иш јок улустыҥ пособиези кӧптӧӧр; пенсияга чыгары јууктаган кижини иштеҥ чыгарганы учун уголовный каруузына тургузылар; накопительный пенсияны ӱй улуска 55 јаштаҥ, эр улуска 60 јаштаҥ ала тӧлӧӧр.

-Оппозияциядагы кезик партиялар бойыныҥ политикадагы амадуларына болуп, чокымдап айтса, политический амбицияларынаҥ улам, ороондогы демографияда кызалаҥду айалга керегинде айдышпай јат, айдарда, оны ӧнӧтийин јажырып јат?

-Оппозицияда партиялар кӧбизинде пенсияга чыгар јашты бийиктеткени керегинде айдыжат, оныла эл-јонго јастыра јетирӱ эдет. Ороонныҥ демографтарыныҥ «јашӧскӱримниҥ демографиялык эки кат орозы» деп адаган демографиялык коомой керек удабастаҥ ла мындый айалгага экелер: Пенсионный фондко улайын ла взностор тӧлӧп турган иштеечи граждандардыҥ ла карыйла, страховой пенсия алып турган граждандардыҥ тоозы бирге бир боло берер. Бӱгӱн, бала тапкандардыҥ 90 проценти болуп турган 18-35 јашту ӱй улустыҥ тоозы, 2016 јылга кӧрӧ (18,9 млн. кижи), эки миллионго астаган. Росстаттыҥ белгезиле болзо, олордыҥ тоозы 2024 јылга јетире база бир миллионго астаар.

Президенттиҥ пенсияга чыгар јашты бийиктедери керегинде јасактыҥ ӱлекерине эткен тӱзедӱлерин ончо партиялардыҥ фракциялары, ол тоодо оппозицияда фракциялар јӧмӧгӧнин айдар керек: КПРФ-тыҥ, ЛДПР-дыҥ ла «Справедливая Россияныҥ».

-Слер пенсияныҥ системазында кубулталардыҥ учкаары амадузы – ол пенсионерлердиҥ јӱрӱминиҥ чыҥдыйын бийиктедери деп айттыгар. Бу шӱӱлтени чокымдап ийзеер?

-Пенсияныҥ јажын бийиктеткенинеҥ алынган акча-манат пенсиялар тӧлӧӧрине барар деген бистиҥ јӧбис – сок јаҥыс чын јӧп, пенсионерлер бу кубултаныҥ турултазын удабастаҥ сезип ийер. Пенсия јанынаҥ ӧткӱрилген бӱгӱнги кубулталардыҥ тӧс учуры – ол пенсияныҥ кубулталарынаҥ болгон кирелте јаҥыс ла бӱгӱнги пенсионерлердиҥ эмес, је келер ӧйдиҥ пенсионерлериниҥ пенсиязын озолондыра бийиктедери болуп јат. Бу кубулталардыҥ учкаары амадузы – пенсионерлердиҥ јӱрӱмин јарандырары. Башкаруныҥ озолодо чотогоныла болзо, бу јасакты бӱдӱргенинеҥ пенсияныҥ кеми 2019 јылдаҥ ала јылдыҥ ла айына 1000 салковойго кӧптӧӧр (пенсионерлер јылына 12 000 салковойго кӧп алар).

Јӧптӧлгӧн јасакты бӱдӱрери курч сурак болуп јат, бистиҥ де тергеебисте эл-јон иштӱ болорын јеткилдеерге кӧпти эдер керек. Јӱрӱм јаҥыс јерде турбай јат, ол пенсияныҥ системазына бойыныҥ кубулталарын кийдирер, айдарда, бис бойыстыҥ тӱзедӱлеристи эдерис. Оныҥ учун, кӱндӱлӱ јерлештер, слердиҥ јаан јашту ишчилердиҥ тап-эриктерин корыыры, олорды ишле јеткилдеери, јашӧскӱримге иштеер јерлер тӧзӧӧри, ишти корыыры аайынча керектерди тыҥыдары јанынаҥ эткен кажы ла шӱӱлтегер биске јаан учурлу.

А. СОКОЛОВ куучындашкан