Алтайдын Чолмоны

«Фотоаппарадым јаантайын менле кожо»

26.10.2018

Олеся ТЕЧИНОВА — јирме бир јашту студент кыс. Ол ГАГУ-да алтай тилдиҥ ле тюркологияныҥ факультединде (ФАТ) ӱренет. Је оныҥ бӱгӱнги эҥ јаан јилбӱзи — фото согоры. Бу јииттиҥ фотојуруктары тургузылган Instagram бӱгине бичидип алгандардыҥ тоозы беш муҥнаҥ ажыра.

Олесяныҥ чыккан јери — Оҥдой јурт. Адазы, Патрис Байзынович, ӱлгерлер бичиир, јуранар јайалталу кижи болгон. Энези Надежда Книжевна медишчи болуп иштеген, эмди амыралтада. Ол уулын ла кызын чыдадып, олорды јаантайын јылу сӧслӧ, јӧплӧ јӧмӧп јӱрет. Фотоло јилбиркеп баштаганын кӧрӱп, энези кызыныҥ он сегис јажына сый эдип ого фотоаппарат садып берген. Бу ла ӧйдӧҥ ала Олесяныҥ фото согоры кӧнӱ барган деп айдарга јараар.

Баштап ол ӱзе ле јараш кӧргӧнин фотого согуп туратан. Кийнинде ого анчада ла эпши улустыҥ аҥылу јаражын табып, фотојурукка согоры јарап турганын билип алды. Кӧрӱш-таныштары јиит кыстыҥ јуруктарын кӧрӱп, Олесяда эптӱ келижип турганын темдектеп, акчага да фотолор согуп берзин деп айбылап баштаган.

Школ ӧйинде оны энези јуранарыныҥ сургалына албадап јӱргӱскен. Эмди Олеся энезине ол учун јаан быйанду јӱрет. Ол јарык, јаркын, кӧлӧткӧ лӧ фото согорында ӧскӧ дӧ јаан камаанду айалгаларды сезими ажыра талдап, бойы ла эптештирет. Олеся фотосогоочыныҥ аҥылу ӱредӱзин албаган ла, байла, албас та болбой деп темдектейт. Не дезе, бӱгӱнги бийик технологиялардыҥ ӧйинде Интернет ажыра ол бийик ченемелдӱ фотосогоочыларла таныжып, олорло колбу тудуп, јӧп сурап, иштиҥ чыҥдыйын бийиктедерине јаантайын ӱренип турат.

Јерлештеристеҥ Олесяга Эзен Бияшев јаан јӧмӧлтӧ-болужын јетирет. Эзен фото согорыныҥ јажыттарына база бойы ла ӱренген. Эмди ол Москвада јадып, видео, фото согуп иштейт. Ӱредӱ алганын керелеген бичик керектӱ болзо, Ольга Новикова (фотосогоочы) Санкт-Петербургтыҥ ӱредӱлӱ заведениелери артык деп айткан. Ӱредӱниҥ «корочказын» кандый бир организацияда иштеерге турган кижи аларга амадаар. Је Олесяга бойыныҥ ла алдында, бойыныҥ кӱӱниле, талдаганыла иштеерге јарайт. Оныҥ учун ол ого тыҥ ла керектӱ эмес.

Бӱгӱнги кӱнде ол 50-неҥ ажыра той-јыргалдарда фотосогоочы болуп иштеген ле муҥнаҥ ажыра таҥынаҥ улуска фотосессия ӧткӱрген. Кӧп сабада оны алтай јерлештери сурайт, јалдайт. Эмдиги ӧйдиҥ модазыла тойдо бир кӱнде ал-камык керектер ӧткӱрилет. Олеся улуска ол кӱнниҥ јаркынду элестерин узак ӧйлӧргӧ эзедип јӱрзин деп иштейт.
Интернетте бӱктерине фотојуруктарын салып, Олеся орооныстыҥ ла телекейдиҥ башка-башка толыктарында беш муҥнаҥ ажыра кижини алтай тойдыҥ јаҥжыгуларыла таныштырат. Оныла коштой ол аймактардыҥ јаҥжыгуларыныҥ аҥылуларын ылгаштырып, бойына керектӱ темдектер эдип алат.

Онойдо ок калганчы ӧйдӧ Олеся калиграфияла јилбиркеп баштаган. Ол база ла тойго эмезе кандый бир керек-јаракка керектӱ арга. Оныҥ болужыла башка-башка бичимелдер, айттырулар кееркедип бичиирге јараар.
ФАТ-та Олеся анчада ла кыдат тилди ӱренерине јаан ајару эдет. 2-чи курста ӱренип тура, Кыдат ороонго стажировкага барып, гран ары јанында баштапкы ла катап болгон. Бу јол-јорыгы оныҥ сагыжына коркышту тыҥ томулта берген: ӧскӧ ороон, башка калыктар, чек башка јаҥжыгулар — ончозы солун ла јилбилӱ болды. Ондо Олеся база керектӱ улусла, фотосогоочыларла таныжып, бойыныҥ кӧрӱмин элбедип алды. Кыдат јер јилбилӱ де болзо, је ичине тыҥ кирбеген ле ондо јадып болбозын оҥдогон.

Јаҥы кӧрӱш-таныштары оны США-да Калифорниядӧӧн дӧ кычырат, Москвадӧӧн, Европадӧӧн ишке кычыртулар база болот. Је Олеся тӧрӧл јеринеҥ ыраарга меҥдебейт. ГАГУ-да ӱредӱзин божодоло, оноҥ ары бу ла фотографияныҥ јолыла барар деп сананып алган. Интернеттиҥ болужыла бойыныҥ ижин улалтып, узын бийиктедип, ороондорло јорыктап, ойто кайра јанып, иштеп турар кӱӱндӱ.

Олеся јерлештеристиҥ кӧбизи бойыныҥ јайалталарын јетире ачпай, јӱрӱмниҥ берген аргаларын тузаланбай турган деп чотойт. Алтай кижи кемзинчек, «је бойсын ары… јаткан ла јеринде амыр отурбай. Ӧскӧлӧри де эдип салар» деп сананып турар. Олесяныҥ шӱӱлтезиле, јииттердеҥ анчада ла кӧп алтай балдар јайалталу болот, је ӧрӧ айдылганы чылап сананып, олордыҥ кӧп сабазы оной ло отурып калат.

Олесяныҥ јайаандык јолы ачыларында энези јаан камаанын јетиргенин ӧрӧ айттым. Надежда Книжевна бойы да јашта јорыктап, башка талада јаткан, ойгор кӧгӱстӱ кижи. Ол балдарыныҥ амадуларына јаантайын јӧмӧжип, «јаш тужарда недеҥ де коркыбай, ончо јилбиркегенерге ӱренгер, бойорго јараганына јӱткигер» деп айдып туратан. Олесяныҥ аказы Эмил, сыйнына кӧрӧ, чек башка јилбӱлерлӱ. Ондый да болзо, олор экӱ бой-бойын тооп, санаа-шӱӱлтелериле ӱлежип, нак јӱрет.

Эмдиги ӧйдӧ кезик улус бийик ӱредӱде де ӱренбей, јолын табат. Интернеттиҥ, Instagramныҥ болужыла 16 да јашту балдар бийик једимдерге једип, акча-манат јанынаҥ кемнеҥ де камааны јок болуп калар аргалу. Олеся јиит кычыраачыларыска башка-башка ууламјыларда бойын ченеп, сӱӱген керегин табып, бойыныҥ амадаганыла иштеп, јӱрӱмниҥ јолыла коркыбай, ичкери бассын деп кӱӱнзейт.

Э. КУДАЧИНА