Алтайдын Чолмоны

Ижи jилбилӱ ле керектӱ

30.10.2018

Почтаныҥ эл-јонго эдип турган ижи алдынаҥ бери керектӱ ле учурлу болуп келген. Бӱгӱн бис «Почта России» ФГУП-тыҥ филиалы – федерал почта колбуныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ директоры Вера МИХАЙЛОВАЛА ӧткӱрген эрмек-куучынысты јарлайдыс.

-Вера Ивановна, калганчы ӧйдӧ почтаныҥ ижинде кандый кубулталар эдилген, слердиҥ башкартуда кандый бир јаҥыртулар болгон бо?

-Почта јаантайын ла ӧзӱм алынып турган предприятие болуп јат. Оныҥ ӧзӱминиҥ тебӱ-динамиказы сӱрекей бийик деп айдар керек. Аҥылап темдектеерге турганым – бисте јаҥы продукт, јаҥы технологиялар кийдирери аайынча иштер ӧдӧт. Иштиҥ байа бир структуразы солынып јат деп айдарга јараар. Солынбай турган неме – ол почта колбуныҥ универсальный јеткилдештерин јетирери. Байа бир корреспонденция аткарары, јетирери. Бу тӧс јеткилдеш болуп јат. Россияныҥ почтазыныҥ арткан технологиялары ла јеткилдештери бу тӧс јеткилдешти айландыра тӧзӧлӧт. Аҥылап темдектеерге турган неме – ол почтальондордыҥ ижиниҥ аайы солынып јат. Бӱгӱн почтальон јаҥыс ла газеттер ле журналдар јетирип турган кижи эмес, је ананйда ок ол коммунал тӧлӧмирлер, сотовый колбу учун тӧлӧмирлер алат, эл-јонныҥ, ар-јӧӧжӧниҥ страхованиезин эдип, страховой компаниялардыҥ агенти болот. Бӱгӱн почтальон јаҥыс ла улусты газет-журналга бичидип турган эмес, ол анайда ок заказ аайынча байа газет-журналды садар аргалу. Эл-јондо андый суру бар болзо, почтальон башка-башка ууламјыларла иш бӱдӱрет. Ол офисте отурбай јат, улусла чике колбуга чыгат ла айдылган јеткилдештерди јетирет. Почта јаҥыс ла Алтай Республиканыҥ ичинде јеткилдештерле токтобой јат ине. Бисте авиаперевозкалар табылган, посылкалар бар, кичӱ пакет деген јарлу јеткилдеш бар…

-Мындый јаҥыртуларла колбой ишчилерерди јаантайын ӱредерге келижип турган болбой. Айса ӱзеери улус ишке аладар ба?

-Эм тургуза ишчилердиҥ тоозын кӧптӧтпӧйдис. Бис ишчилеристи ӱредедис. Је кезик јаандап турган јурттар бар. Темдектезе, Кош-Агашты, Оҥдойды эмезе Шабалинди алактар. Бу тӱрген јаандап турган јурттарга ӱзеери почтальондор алганыс. Анда байа бир офистеги ишчилер астадылып, јерине почтальондор алынган. Андый оптимизация ӧткӱрилген деп айдарга јараар.

-Почтаныҥ јеткилдештеринеҥ кандыйы эл-јон ортодо јаан суруда деп айдар эдер?

-Бистиҥ бизнес ӱч бӧлӱкке бӧлӱнет: акча-манат, посылканыҥ ла почтаныҥ бизнези. Олордоҥ эҥ бескелӱзи деп почтовыйын айдар керек – байа почтовый јеткилдештерди. Самаралар алары ла аткарары, баалу самаралар, газет-журналдарга бичидиш ле оноҥ до ӧскӧзи. Бу эҥ јаан бӧлӱк. Экинчи јерде акча-манатла колбулу бизнес турат. Пенсиялар, пособие-акча јетирери, тӧлӧмирлер алары, страхование ле оноҥ ӧскӧзи. Посылканыҥ бизнези ӱчинчи јерде. Алдында јылдарда посылкалар јаҥыс ороон ичиле аткарылып турган болзо, эмди улус олорды кайдӧӧн аткарбай турган, улуска посылкалар кайдаҥ келбей турган деер.

-Газет-журналдарга бичидери, олорды таркадары почтаныҥ ижиниҥ тӧс ууламјыларыныҥ бирӱзи. Бу ууламјыда ӧзӱм бар ба?

— Газет-журнал продукцияны таркадар иш олорды киосктордо эмезе почтаныҥ бӧлӱктеринде садары ажыра ӧткӱрилип јат. Бичидиш керегинде айдар болзо, бисте ол периодический подписной изданиелер деп адалат. Бу иш ӧткӧн јылдардыҥ кеминде артат. Калганчы јылдарда газет-журнал садып турган јерлерде садылып турган продукцияныҥ кеми јылдаҥ јылга кӧптӧп турган болзо, бичидиштиҥ кеми мынаҥ озо јылдардыҥ кеминде артканча. Кандый да изданиелер тиражын астадат, кандыйлары да кӧптӧдӧт. Интернетле кожо улус газет-журналдар да кычырбай барган. Анчада ла јирме јашка јеткелек јашӧскӱрим. Мен бойым да Интернетти эрчимдӱ тузаланадым, је андый да болзо, газет-журналда јарлалган сӧстиҥ кижиге јетирип турган тузазы, Интернетке кӧрӧ, кӧп деп айдарым. Интернетте бӱгӱн сайт тӧзӧйлӧ, нени де бичидер, эртезинде ол сайтты јоголтып салдар. Нениҥ де учун каруузына турбай јадар деп айдарга јараар. Оныҥ да учун Интернетте тузалу эмес, кезикте каршулу да јетирӱлер кӧп болот. Анчада ла кӧрӱм-санаазы јаҥы-јаҥы ла тӧзӧлип јаткан јаш ӱйеге. Газет-журналдарда дезе андый эмес – «сары прессадаҥ» ӧскӧзинде. Изданиелер башка-башка болот – билимдик, билимдик-популярный, соотошту, билгирлер элбедер. Олор Россияныҥ почтазыныҥ каталогында кӧп.

Мениҥ санаамла, Алтайда јаткан алтай албаты тӧрӧл тилиле чыгып турган «Алтайдыҥ Чолмоны» газетти кычырар учурлу. Кезикте нӧкӧрлӧрим слердиҥ газетте чыккан јилбилӱ бичимелдерди кӧчӱрип берет. Оныҥ да учун газедер тузалу ла керектӱ деп билерим. Оны чыгарар да, бичидер де керек. Бичидиштиҥ баазы баалу деп айдар улус табылар. Је оныҥ баазын почта бодоп ло бааладып турган эмес. Почта газетти бичиткен кижиге ол газетти айлына јетиргизер деп быжу молјонот. Бис газетти собурып, чокым адресле аткарадыс. Почтальон, јааш та болзын, кар да јаазын, байа газетти бичиткен кижиниҥ айлына јетирет. Бир газеттиҥ баазы 7-8 салковой. Кижи газетти јарым јылга бичиткен болзо, оныҥ баазы бистиҥ эл-јонныҥ бюджедине билдирлӱ боло берет деп айдарга јараар.

Кажы ла албаты бойыныҥ тилине кару. Бис бойыстыҥ тилисле сананадыс. Кажы ла кижи тӧрӧл тилин билер учурлу. Тил ундылып баштаган соҥында, албаты јоголып баштаар. Алтай албаты, анчада ла јербойында башкарынар органдар, јаҥыс ла тӧрӧлчи кӱӱндӱ болуп, тӧрӧл тилиле чыгып турган газеттерди, бичиктерди кычырар ла бичидер учурлу. Ол тушта тилдиҥ культуразын чеберлеп алар арга болор.

«Ух-ты бу Рембранд, а бу Толстой турбай» деп кайкап јадыс. Је бу ок ӧйдӧ тӧрӧл тилисле чыгып турган газет-журналдарды бичитпей, тӧрӧл культурабысты јоголтодыс. Бӱгӱн алтай тилле чыгып турган газедин кычырбай турган улус эртен тӧрӧл тилиле чыккан бичикти де кычырып болбос. Гёте Есенин чилеп, ӱлгерлер бичип болбос эди. Есенин де Гёте чилеп, чӱмдеп албас эди. Не дезе, кажызы ла бойыныҥ тилиле сананат ла сезет. Оныҥ да учун бу ууламјыда республикабыс ӧзӱм алынзын деп кӱӱнзейдим.

-Почтаныҥ ишчилериниҥ орто јажы канча? Слерде јашӧскӱрим иштейт пе?

-Мен республика ичинде почтаныҥ бӧлӱктеринде иштеп турган кажы ла кижиле куучындажарга кичеенедим. Оныҥ да учун јаантайын јол-јорыктарда болодым. Бисте 18 јаштаҥ ала 65 јашка јетире улус иштейт. Бис почтада иштеер кӱӱндӱ, кемге бу иш чындаптаҥ ла јарап турган ла эл-јонго почтаныҥ јеткилдештерин чыҥдый эдерге турган улустыҥ бастыразын аладыс. Јажына ајару этпей јадыс. Јаҥжыкканы аайынча бӧлӱктиҥ јааны јажы аайынча амыралтага чыкса, оныҥ јерине јиит улус келет. Бастыра Россия ичинде почтаныҥ колбузыныҥ јеткилдештерин јетирер бирлик автоматизированный система бар. Анда башка-башка программаларла иштеп билер керек. Ол андый ла јеҥил керек эмес. Је андый да болзо, бисте ол программаларла јиит те, јажы јаандай да берген ишчилер иштейт. Бастыра ишчилердиҥ јаштарыныҥ орто кемин алза, эҥ ле кӧп 30 јаштаҥ ала 50 јашка јетире улус иштейт.

Байа ишчилерди јаантайын ӱредедер бе деп сурадар. Россияныҥ почтазында дистанционный ӱредӱниҥ системазы бар. Бис ишчилеристи иштеп турган јерлеринде ӱредедис. Анайда ок олор дистанционный ӱредӱ база ӧдӧт. Андый ӱредӱ-курстар кӧп. Јаҥы иштеп келген кижи олорды ӧдӧт. Ишчи, билгирлер једишпей турганынаҥ улам јеткилдештерди чыҥдый бӱдӱрип болбой турган болзо, такыптаҥ ӱредӱ-курстарды ӧдӧр арга бередис. Чокымдап айдар болзо, ӱредӱ-курстарды баштапкы катап ӧдӱп болбогон ишчи оны экинчи катап ӧдӱп, керектӱ билгирлерди алат. Кажы ла ишти бӱдӱрип билер керек эмей. Оныҥ да учун байа ӱредӱ-курстарды ӧткӧн ишчилер эдип турган ижиле колбулу билгирлерди алып, јеткилдештерди чыҥдый бӱдӱрип баштайт. Бир айдыҥ туркунына республика ичинде кайда да 5-6 ӱредӱ-курс ӧдӧт. Темдектезе, бу ла ӱлӱрген айда почтаныҥ бӧлӱктериниҥ јаандары андый ӱредӱлер ӧткӧн. Почтальондорго, јаҥы иштеп келгендерге ӱредӱ-курстар база бар. Кезикте бош ӧй табып, бойым да андый ӱредӱлерди ӧдӧргӧ кичеенедим. Трендте болоры учурлу.

-Почтада качан, канайда иштеп баштаганар?

-Мен Маймадагы бӧлӱкте почтовый колбуны тузаланарыныҥ инструкторы болуп иштеп баштагам. Бу ишке 1989 јылдыҥ кочкор айыныҥ 1-кы кӱнинде келгем. 2019 јылдыҥ кочкор айында почта колбуныҥ бӧлӱгинде иштегенимнеҥ ала одус јыл болотон эмтир. Баштапкы катап ишке келеримде, самара, конверт, олорло канайда иштеер керек деген кӧрӱм менде болбогон до. Анда јакшы ӧмӧлик иштеген. Ол улус сагыжыма эмдиге јетире кирет. Антонина Романовна Шилигова, Людмила Васильевна Федулкина, Галина Ивановна Казанцева, Наталья Андреевна Кудряшова, Екатерина Константиновна Власкина ла оноҥ до ӧскӧлӧри. Бу ижин сӱӱген, оны ак-чек бӱдӱрер, каруулу улустаҥ ишке ӱренгем.

Баштап тарый почтаныҥ кайырчагына самараҥды салып ийгеҥ, бир канча ӧйдӧҥ ол самараҥды почтальон нӧкӧриҥниҥ почтазыныҥ кайырчагына апарып салар деген ле оҥдомол болгон ине. А байа ол эки почтовый кайырчак ортодо самара кандый јол ӧдӱп турганын билбес те болгом. Иштеп баштаган соҥында, эдип турган ижимниҥ кандый солун болгонын кайкагам.

Мен баштап бу ишке келеримде, Горно-Алтайск ла Москва ортодо почта 14 кӱнниҥ туркунына једетен. Эмди бу ӧйдиҥ узуны беш кӱн. Бӱгӱн почта ӧзӱм алынып турганыныҥ, собырар јаҥы узелдер бастыра автоматизированный болуп браатканыныҥ шылтузында бу иш тӱрген ӧдӧт. Мынызы сӱрекей јилбилӱ.

Јаҥы ла иштеп баштаарымда, бир кӱн туку Бразилиядаҥ аткарылган посылкага туштагам. Школ ӧйинде географияны ӱреткен ӱредӱчимге быйанду јӱредим. Кажы посылка кандый ороонноҥ келгенин кӧрӱп, байа ороон јер телекейдиҥ кажы јанында болгонын јарт билетем. Бу иш меге сӱрекей јилбилӱ болгон ло мени бойына тарта берген деп айдарга јараар.

Оноҥ 1990-чы јылдар башталган. Ол кандый уур јылдар болгонын бастырабыс билерис. Ол тушта јаан ајару пенсияларды, пособие-акчаларды тӧлӧӧрине эдилген. Государство акчала јеткилдеер ишти чыҥдый этпейтен. Јаҥыс ла улус ишјалын алып болбой турган эмес, пенсионерлер де пенсиязын албайтан болгон. Почтаныҥ ишчилери акча келгенде, улуска пенсияларын айылдары сайын јетирерге кичеенетен. Улус почтага келип, комыдайтан, болуш сурайтан. Ол тушта мен почтаныҥ ижиниҥ јонјӱрӱмдик јанын база оҥдогом. Государствого јӧмӧлтӧ керек болордо, почта бу ишти туура таштабай, учына јетире апарган. Кандый да уур, јалтанчылу болгон до болзо, бис бу ишти ӧткӱргенис. Ол тушта почтальондорго табарулар да кӧп болотон. Бу ишти бастыра јанынаҥ билип, оҥдоп алган соҥында, ол јогынаҥ јӱрӱп болбойдым.

Мен тӧрӧл республикабыста чыккам ла оныҥ географиязын сӱреен јакшы билерим. Бу ӧйдиҥ туркунына бастыра јурттарга барып јӱргем. Јаҥыс ла Майский јуртта болорго келишпеди. Оныҥ да учун почта кайдӧӧн канайда барып турганын билерим ле бу ишти оноҥ тӱрген ӧткӱрерге кичеенедис. Бис ижистиҥ аайыныҥ логистикалык системазын јаантайын солыйдыс.

Текшилей алза, почта улуска керектӱ деп сананадым. Кезик јурттарда бу колбу тудар сок јаҥыс эп-арга болот.

-Почтада иштиҥ бастыра тепкиштерин ӧткӧн эмтирер?

-Эйе. Соҥында мен почтаныҥ Маймадагы бӧлӱгиниҥ јааныныҥ ордынчызы, оноҥ јааны болуп иштегем. 2002 јылда ГУ ФПС болордо, бери ордынчы болуп келгем. Тыҥ ла кӱӱним јок болгон деп айдар эдим. Не дезе, эл-јонло јуук колбуда иштейтени јарайт. 2007 јылдаҥ бери федеральный почтовый колбуныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ директоры болуп иштейдим. Бу јамыга келип, оныҥ структуразын солыгам. Эмди бу јамы байа бир чиновниктиҥ јамызы эмес. Мен бастыра почтальондорло чике колбуда иштейдим, почтаныҥ јеткилдештерин башкарадым. Чокымдап айдар болзо, эл-јонло јуук колбуда иштеерге кичеенедим. Онызы мени сӱӱндирет. Почта јаҥыс ла ӧзӱм алынып турган эмес, је ол анайда ок башкаратан системазын солыйт. Онызы чын керек. Мен почтада иштеп турган кажы ла кижини, оныҥ нени эдип билерин, нени эдип болбозын, нениҥ учун эдип болбозын билер, ого болуш јетирип ийер учурлу. Чыҥдый јеткилдеш јетирип турган кижи албаты-јонноҥ алкыш-быйанду јӱрер. Оноҥ баалу сый јок. Јурттар сайын јол-јорыкта болгомдо, эл-јонноҥ почтальон јаман иштеп турган деген комыдалдар угарга келишпейт. Болзо до, јокко јуук.

-Ачык-јарык эрмек-куучын учун алкыш-быйан болзын.

-Слерге быйан.

К. ЯШЕВ куучындашкан