Алтайдын Чолмоны

Ӧмӧ-јӧмӧлӱ иш мӧрлӱ…

02.11.2018

Алтайыска кӱстиҥ сыраҥай ла кидим ӧйи келди. Узун кыштыҥ тыныжы сезилип, ол кыр ажыра эмезин эзедет.  Јурт јаткандардыҥ кӧбизи  кышка белетенер  јайгыда башталган иштерди кӱстиҥ алтын-кӱреҥ бу ӧйинде тӱгезип койды да деп айдарга јараар. Азырал белетелген, кажаан-чеден чыныкталган… Олордыҥ тоозында Шабалин аймактыҥ Апшыйакту јуртынаҥ майман сӧӧктӱ јиит фермер Алексей КЫДЫЕВТИҤ ээлеми чыныкталган. 

Алексей Павлович Апшыйакту јуртта чыккан-ӧскӧн. Бу ла јурттыҥ школында тогус классты божодып, орто ӱредӱни Шабалинниҥ школында алган. Бирлик государственный экзаменниҥ турулталарыла ол бир канча институттарга ӧдӧ берген. Је бир канча шылтактардаҥ улам ол јурт ээлемниҥ институдыныҥ ветеринария факультедине кирген. Јурт ээлемге керектӱ ӱредӱ алган кийнинде Алексей бир јыл Тӧрӧлине молјузын бӱдӱрип, черӱге барган.

Иштеги јолын јиит кижи Шабалинде ветеринар станцияда баштаган. Је адазыныҥ уур-кӱч 90-чы јылдарда тӧзӧгӧн крестьян-фермер ээлемин кӧдӱрер деп, ол фермердиҥ јолын талдаган. Алексейдиҥ трактористтиҥ ижин бӱдӱрген адазы, Павел Германович, кызалаҥду 1993 јылда Кызыл-Таш деп јерде крестьян-фермер ээлем тӧзӧгӧн. 2006 јылда јеткердеҥ улам ол ак-јарыктаҥ јӱре берерде, ээлемди јурттыҥ библиотеказында эмдиге иштеп турган эш-нӧкӧри Татьяна Ивановна бойына бичиткен. Бу ӧйдиҥ туркунына Алексей ӱренчик те, студент те болордо, мал-ашты кичееринде турушкан. «2016 јылда «Начинающий фермер» деп программада туружып, 1,5 миллион салковойдыҥ субсидиязын алгам — деп, Алексей Павлович куучындайт. –Бу акча-манатка «Беларусь» трактор садып алганыс. Чалгылу, КУН-ду јаҥы ӧйдиҥ тракторы јурт иштерде сӱреен болушту».

Алексей Павлович ээлеминде уйлар, ол тоодо саар уйлар, јылкы тудуп турган эмтир. «Эмди тура койлор тутпай турум, ижи кӧп, јылу кажаан-двор до керек. Уйларды туку качаннаҥ бери кичееп, кабырып келгем, ӱренижип калган ижим. Эки јылга улай саар уйлар тудуп турум. Сӱтти бойымныҥ кӧлӱгимле Чаргыдагы сарјусырзаводко јетиредим. Је ӱлӱрген айда сӱтти табыштырбай токтодып ийедис, бозуларга артырадыс. Јыл туркунына сӱтле иштеерге јылу двор, уй саар агрегат болор учурлу. Јай ӧйинде уй саар агрегатты арендага аладым. Је эмди сӱт саар кооперативтер тӧзӧӧри, олорды јӧмӧӧри керегинде кӧп айдыжат. Јада-тура, айса болзо, ондый кооператив тӧзӧӧргӧ келижер» – деп, ол куучындайт.

Алексей Павловичле кожо тӧрӧӧндӧри иштеп турган эмтир. Адазыныҥ кожо чыкканыныҥ уулы, аказы Андрей Михайлович Кыдыев, адазыныҥ карындажы Геннадий Германович Кыдыев – ченемелдӱ улус, олор Алексейле кожо иштеп турулар. Геннадий Германович јылкы малды јакшы билер јылкычы кижи. Уйларла ишти аайлап-баштап билер кижи – ол Алексей Павловичтиҥ јестези Альберт Дмитриевич Шадрин. Бу кижи алдында механизатор болгон, эмди амыралтада да болзо, мал-ашта иштеп туру. Бу улус алдында ӧйлӧрдӧ ончозы Алексейдиҥ адазыла кожо иштеген, иженчилӱ ле быжу ишчилер деп, Алексей Павловичтиҥ куучынынаҥ билдирди.

Кыралар, одорлор јанынаҥ сурагыма фермер кыралабай турганыс, керектӱ техника јок, је јоон мал-ашка једер ӧлӧҥди белетеп аладыс деп, каруу берди. Мал-аштыҥ эдин кайдаар, канай табыштырып тураар деп сурагыма фермер мынайда каруу берди: «Шабалинде эткомбинат та, мал-аш сойор цех те јок. Ольга Васильевна Идубалина колбаса эдер цех ачкан. Је ого эт табыштырайын дезеҥ, мал-ашты айылда сойорго јаратпай јат. Айдарда, мал-ашты эткомбинаттарла колбулу ортокчыларга тирӱ бескезиле бир килограммын 90-100 салковойдоҥ садып ийедис. Быјыл солярка-немениҥ баазы бийиктеген учун, бу баа јабыс эмей. Фермерлер 1-1,5 ла јашту торбокторын садып јат, оноҥ узак азыраарга чыгымду».

Мал-аштыҥ оорулары, эмдер-прививкалар керегинде јилбиркедим. Алексей Павловичтиҥ айтканыла, противопаразитарный эмдерди, прививкаларды крестьян-фермер ээлемдердиҥ ээлери садып алат. Је аҥылу јеткерлӱ (сибирский язва, бешенство ло ӧскӧлӧри де) оорулардаҥ прививкаларды акча тӧлӧбӧзинеҥ берип јат. Апшыйакту јуртта бойыныҥ штатта ветеринары бар эмтир, мал-ашту улус анчада ла јаскыда ветеринарларга кӧп баштанат. Алексей керектӱ тушта суракту келген улуска болужып јӱрет.

Алексей Павлович айыл-јуртту эр эмтир. Эш-нӧкӧри бурут сӧӧктӱ Евгения Александровна бухгалтер. Ол Горно-Алтайскта экономикалык техникумды ӱренип божоткон. Олор ӱч бала азырап чыдадат. Јаан кыс школдо ӱренет, эки уулчак балдардыҥ садигине јӱрет. «Эш-нӧкӧрим тургуза ӧйдӧ балдарды кичееп туру. Онойдо ок мениҥ таҥынаҥ бухгалтерим» – деп, Алексей кӱлӱмзиренип куучындайт.

Јиит фермер Кызыл-Таш деп турлудагы ижи-тожын ӧмӧ-јӧмӧлӱ, турулталу ла улалтсын, ада-энезиниҥ баштап койгон мал ижин мӧрлӱ апарзын деп кӱӱнзейли.

Н. БЕЛЬЧЕКОВА

ФОТОЈУРУКТА: А. Кыдыев јарымкада