Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

Тӱӱкилик кереести чеберлеп алары учурлу керек

02.11.2018

Ӱлӱрген айдыҥ 29-чы кӱнинде П. В. Кучияктыҥ адыла адалган эл театрда Јашӧскӱримниҥ Бастырасоюзный Ленинский Коммунистический Биригӱзиниҥ (ВЛКСМ) тӧзӧлгӧнинеҥ ала 100 јылдыгына учурлай кӧдӱриҥилӱ керек-јарак ӧткӧн.

Бу кӱн залда ВЛКСМ-ныҥ кӧп тоолу ветерандары јуулган. Совет ӧйдиҥ тӱӱкизинде бу организация тереҥ ис артыргыскан деп айдар керек. Јашӧскӱримниҥ российский коммунистический биригӱзи 1918 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 29-чы кӱнинде тӧзӧлгӧн. Сегис јыл ӧткӧн соҥында, ол Јашӧскӱримниҥ Бастырасоюзный Ленинский Коммунистический Биригӱзи (ВЛКСМ) деп адалган. Комсомолдор орооныстыҥ ӧзӱмине кандый јаан камаанын јетиргенин улус билер. Нацизмди оодо согорында, совет экономиканы ӧрӧ кӧдӱреринде олордыҥ ӱлӱзи база јаан болгон. 1970-80 јылдарда ВЛКСМ телекей ичинде эҥ кӧп турчыларлу јашӧскӱримдик организациялардыҥ бирӱзи болгон. Ол тушта оныҥ турчыларыныҥ тоозы 42 миллион кижиге једетен. Бу организацияны 200 миллион кижи ӧткӧнин темдектеер керек.

Алтай Республиканыҥ башкарузыныҥ председателиниҥ баштапкы ордынчызы Наталья Екеева бойыныҥ уткуулду сӧзинде бу јашӧскӱримдик организация 100 јыл кайра тӧзӧлгӧнин ле улу орооныстыҥ кажы ла јиит кижизи ого кирерге кӱӱнзегенин темдектеген. Ол ӧйлӧр Туулу Алтайдыҥ ла орооныстыҥ тӱӱкизинде бӱткӱл эпоха болгонын айдып, комсомол – ол тургускан амадуга јӱткигени, тӱгенбес ийде-кӱч, Тӧрӧли учун каруулу болоры деген. Ада-Тӧрӧл учун Улу јууга атанган 42 муҥ кижидеҥ кажы ла алтынчы кижи комсомол болгонын эзетти.

АР-дыҥ Эл Курултайыныҥ председателиниҥ ордынчызы Михаил Терехов мынайда айткан: «Башка-башка јылдарда бу кыймыгуныҥ туружаачыларыныҥ тоозы 30 миллионго једе беретен. Јӱрӱмниҥ бу школын бӱткӱл СССР ичинде 200 миллион кижи ӧткӧн. Јажыла 14-теҥ ала 28 јашка јетире јашӧскӱрим најылыктыҥ ла јакшы керектердиҥ ийдезине, тӧрӧлчи кӱӱнниҥ кӧрӱм-шӱӱлтелерине чындаптаҥ ла бӱткен. Тӧрӧл јерин сӱӱри бу улуста баштапкы јерде турган. Оныҥ да учун олор Тӧрӧлин корыырына эмезе једеген јаҥы объект тударына, јаҥы билим ачылталар эдерине, кыскарта айткажын – текши једимге једерге, бир де алаҥзу јогынаҥ јаантайын белен болгон».

Михаил Тереховтыҥ темдектегениле, Туулу Алтайда Ленинский комсомолдыҥ тӱӱкизи туку 1920 јылда башталган. Ол тушта ого јӱк ле он кижи кирген. Бир јылдаҥ Туулу Алтайда 24 ячейка иштеген ле олор текши тооло 370 комсомолды бириктирген. Ада-Тӧрӧл учун Улу јуу башталарда, 7500 кире комсомол јерлештерис фронтко атанган. Олордоҥ Жанибек Елеусов, Михаил Маскаев ле Илья Шуклин ороонныҥ эҥ бийик кайралын – Советский Союзтыҥ Геройы – алган.

«Ада-Тӧрӧл учун Улу јууныҥ јылдарында ӧскӧ дӧ комсомолдор геройлор болгон. Јуу башталарда ла муҥдар тоолу јииттер јуучыл комиссариаттарга келип, јууга аткарзын деп суранган. Олордыҥ јалтанбас керектери керегинде кӧп бичиктер бичилген, кинофильмдер согулган» – деп, М. Терехов айткан.

– Эмдиги ӧйдӧ, качан тӱӱкини ӧскӧртӧр умзаныштар болуп турарда, бис балдарыска ла баркаларыска чынды айдар, Улу Россияныҥ тӱӱкизин чеберлеер учурлу – деп, вице-спикер темдектеген. Оныҥ айтканыла, тӱӱкилик кереести чеберлеп алатаны јӱрӱмисте учурлу керек болуп јат. Јылдар ӧдӧт, не де ӧткӧн ӧйдӧ артып калат, не де улалып барат. Је ВЛКСМ-да салынган кӧгӱс-байлыктар јаантайын болор.

Михаил Терехов залда отурган улуска баштанып, «эрчимдӱ болугар, сӱӱш ле најылык качан да божобос, јайым болгон јиит ӧйинде чилеп, кӧстӧрӧр эмди де кӱйӱп турзын» – деген кӱӱнземелин айткан.

Оноҥ Алтай Республиканыҥ депутады, бойыныҥ ӧйинде база ВЛКСМ-ла колбулу каруулу иштерде иштеген Укмет Альпимов сценага комсомолдыҥ Горно-Алтайский областной организациязыныҥ ла Горно-Алтайск каланыҥ организациязыныҥ Кызыл мааныларын чыгарзын деген.

Бу кӱнде сценага чыгып, уткуулду сӧстӧрин кӧп улус айткан. ВЛКСМ-ныҥ тӧзӧлгӧнинеҥ ала 100 јылдыгына учурлай белетелген тӧшкӧ тагар темдектерле кайралдаткандардыҥ тоозы база ас эмес болгон. Залда јуулган улуска јарлу артисттер комсомол ӧйиниҥ кожоҥдорын кожоҥдогон.

ВЛКСМ јашӧскӱримге кандый таскаду, ченемел бергенин кӧп улус билер. Бу јӱрӱмдик школды ӧткӧндӧр јаан јамылу иштерде иштеген, эмдигенче иштегенче.

Бу организацияныҥ јакшынак јаҥжыгуларын улалтар амадула РФ-тыҥ президенти Владимир Путин 2015 јылда Школдыҥ ӱренчиктериниҥ российский кыймыгузын тӧзӧӧри керегинде јарлыкка кол салган. Алтай Республика ӧскӧ тергеелерле кожо бу ӱлекер-проектке кирген ле 2016 јылда 11 пилотный школдор чокымдалган. Анайда ок республиканыҥ школдорыныҥ ӱренеечилери ле јашӧскӱрим «Юнармия» деген кыймыгуга кожулган. Тургуза ӧйдӧ Алтай Республиканыҥ 72 школы Школдыҥ ӱренчиктериниҥ российский кыймыгузына кирет. Ого кирип турган балдардыҥ текши тоозын алар болзо, 7,5 муҥ кижиге једе берет. Јаҥыс ла «Юнармияга» кирип турган балдардыҥ тоозы бир муҥ кижинеҥ ажа берген.

Алтай Республиканыҥ јеринде тӧрӧлчи кӱӱндӱ эттире таскадарына ууламјылалган 89 биригӱ иштейт. Ол тоодо эки муҥнаҥ кӧп бала туружып турган 39 јуучыл-патриотический клубтар. Бу клубтардыҥ туружаачыларыныҥ тоозы јылдаҥ јылга кӧптӧп турганы сӱӱндирет.

Анайда ок тергеебисте јашӧскӱримле эрчимдӱ иштеп турган коммерческий эмес, ветерандардыҥ ла јондык 26 организация бар.

К. ЯШЕВ

 

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина