Алтайдын Чолмоны

Алтай кижи Хангук ороондо

13.11.2018

Телекейдиҥ ары-бери собурылып јаткан јонына бистиҥ де тергеениҥ улузы билдирлӱ кириже берди. Јерлештерис эмдиги ӧйдӧ ороондор ӧдӱп, теҥистер кечип, кандый јерлерде болбой туру деп айдар. «Ээчий туштажубыс 2020 јылда Вашингтондо болзын» – деп, Тӱштӱк Кореяныҥ Чоҥып калазында Канат деген казах уул алтай эр Солтойго айткан.

Бӱгӱнги бичимелисле бис «Телекей алтай кижиниҥ кӧргӧниле» деген јаҥы рубрикабысты ачып јадыс. Баштапкы куучын «Алтайдыҥ Чолмоны» газет тӧзӧлгӧниниҥ 95 јылдыгыла колбой муниципал газеттердиҥ журналисттери ортодо ӧткӱрген конкурстыҥ јеҥӱчили Оҥдой аймактыҥ «Ажуда» газединиҥ корреспонденти болгон Солтой ТУГУДИН Тӱштӱк Корея јаар иштеерге барып јӱргени керегинде.

–Буряттар, монголдор Тӱштӱк Корея јаар эки-ӱч айга эмезе эки-ӱч јылга иштеерге барып, арбынду акчалу јанып турганы керегинде куучындарды мен 2016 јылда Бурятияла, Монголияла јорыктаган ӧйдӧ уккам. Барып кӧрзӧ кайдар деп, эки јыл санангам. Бу санаам јӱк быјыл бӱтти – кочкор айдаҥ ала јаан изӱ айга јетире Хангук ороонго (Кореяга) јӱрӱп келдим.

Эмди шӱӱгежин, кӧп сананбай, ол ло тарый, эки јыл мынаҥ кайра барар керек болгон…

–Бу кыска ӧйгӧ не кубулган?

–Тӱштӱк Кореяга иштеерге келип турган улустыҥ тоозы чик јок кӧптӧгӧн лӧ иштиҥ рыногында айалга кубулган. Бу ороонго баргандарга эмди кӧп сабада ишти бойлорына бедиреерге келижет.

–Сен Кореяга акча иштеп аларга баргаҥ ба?

–Эйе, кредит-эш, акча керек, туура салбас ӧскӧ дӧ керектер кайда деп. Је ӧскӧ ороонды, ондо јаткан албаты-јонныҥ јадын-јӱрӱмин де кӧрӧргӧ турбай. Сахалин-Магаданда бистиҥ улус кӧп, бу јерлерди кӧргӧн-билген. Барза да, ыраада барар деп шӱӱгем. Тӱштӱк Корея – бай, арга-чакту ороон. Јери оогош то болзо (Алтай Республика кире), је албатызы 50 миллионноҥ ажыра. 1940-1960 јылдарда, Экинчи телекейлик, Корейский јуулардыҥ кийнинде коркышту јокту, Африкала тӱҥейлеш ороон болгон. Је 1970-90 јылдарда ол Јопонныҥ јолдогон јолыла барып, сӱрекей тыҥ экономикалык ӧзӱм алынып, «тӧрт азиат бардыҥ» (база ӱчӱзи – Сингапур, Гонконг, Тайвань) бирӱзи болуп чыккан. Тургуза ӧйдӧ Тӱштӱк Корея телекейдиҥ эҥ бай ороондорыныҥ бирӱзи.

–Јорыгыҥ канайда башталган?

–Интернетте Новосибирсктиҥ «Ончо тутактардаҥ аргадап алар» деген агентствозына баштанганым, байла, баштапкы јастырам болгон. Олор гран-кыйуны тутак јок ӧткӱрер, Кореяга једип барза, ишле јеткилдеер болуп молјонгон. Бу учун 15 муҥ салковой акча тӧлӧгӧм. Кийнинде кӧрӧр болзо, бу фирмалар јаҥду ла болужып, акчаны алала, улусты Кореяда ӧскӧ «агенттерге» садып ийетен эмтир. Иштеер улус керексиген фирмаларла Интернет ажыра кӧнӱ јӧптӧжӱ-куучынду барары чик јок артык болгонын кийнинде оҥдоп турбай.

Новосибирсктеҥ Владивостокко јетире 6 саат учканыс ла оноҥ Тӱштӱк Кореяныҥ «теҥери каалгазы» болгон Инчхон калага јетире – 2 саат. Тӱштӱк Кореяга јӱк талай кечире паромло эмезе самолетло једер арга бар.

Гран-кыйуны ӧдӧри баштапкы ченелте болгон. Тӱштӱк Корея ла Россия ортодо тургузылган јӧптӧжӱ аайынча 2014 јылдаҥ ала бистиҥ туристтер бу ороондо 60 кӱнге виза јогынаҥ јӱрер аргалу. Кӧп улус мыны тузаланып, Кореяга иштеерге барып јат. Ондыйлардыҥ тоозында мен де болгом. Новосибирсктиҥ агентствозы гранды канайда ӧдӧри, берилген сурактарга карууларды канайда берери јанынаҥ инструктажты ӧткӱрген де болзо, санааркап турбай. Гранды ӧдӧр тушта ондо иштеген улус сеге кандый калаларда токтоорго ло конорго, кандый кереестерди кӧрӧргӧ турганыҥ, кандый кӱнде кайда болорыҥ, качан јанарыҥ деген сурактар берип јат. Бу ченелтени ӧдӱп болбогондорды, ороонды кӧрӧргӧ эмес, иштеерге барып јаткан деген серемјилӱ улусты, туйук јерге сугуп, ӱч-тӧрт кӱнге «мариновать» эдип, јанар билединиҥ баазын иштеделе, аэропорттоҥ ӧткӱрбей ле јандырып турган эмтир.

Владивостоктоҥ учуп чыккан бистиҥ самолетто отурган улустаҥ чын туристтер – јаан ла болзо јарымызы болгон, арткандары – иштеерге барган улус. Кӧп сабазы Владивостоктоҥ, Хабаровсктоҥ, Амурский областьтаҥ. Шиҥжӱ ӧдӧр јерде менеҥ озо турган ӱч кижини аҥылу кыпка апарарда, јӱрегим борт ло этти. Је, карын, меге тыҥ јыжынгылабады, тутак јогынаҥ ӧдӧ бердим.

Инчхонныҥ аэропортында телекейдиҥ кандый ла ороондорынаҥ учуп келген самолеттор чубашкан куштардый кӧп. Кандый самолет мында јок деп айдар. Телекейде эҥ јаан ла бийик, койлордыҥ ортодо букадый, Airbus А380 деген ӱч этажту самолетты да кӧрдис.

–Аэропортто слерди уткыган ба?

–Бистиҥ агентство ажыра келгендер он кире кижи болгон. Учуп келзеес, сакыган кижи јок. Аэропорттыҥ вайфайы ажыра телефон соксобыс, автобусту бойыгар једигер, адрезин ватсапла аткарып ийерис деди. «Кандый ишке бисти ийип јадыгар, талдап кӧрӧр керек не…» – деп айдарыста, «Берилген ишке киригер, јок болзо, оноҥ ары болушпазыс!» – деген каруу болды.

Удабай эки уулга талайдыҥ капустазын јуурга барзын деген јетирӱ телефонло келди. База эки уул бисле танышпай да, бойлоры ла јӱре бердилер. Тӧрт кижи арттыбыс. Бис автобуска отурып, Ымсон калага барзын деген јетирӱ келди. Аэропорттыҥ эжигинде ле автобустарга билет саткан касса. Ондо иштеген корей келинле јастыра-мыстыра јартажып, билетти алала, автобус турган јерге једип турганча, ол јӱре берген. Канайдар, ойто ло агентствого телефон соккон. Билеттерди табыштырала, јаҥыдаҥ алыгар деген. Карын, акча албай, солып беретен эмтир.

Инчхон – Сеулдыҥ миллион улус јаткан коштончы городы. Ол јарымортолыкта турат ла мынаҥ Сеулга јетире талайдыҥ ӱстиле 20 км кӱр салынган. Бу кӱр ороонныҥ эҥ јараш кереестериниҥ бирӱзи. Чын да, камык оттор јарыткан сӱреен јараш кӱр болтыр.

Сеулга једип турганча, караҥуй кире берген. Оноҥ ары Ымсонго канай јадер — јарты јок. Сурап угар дезе, вайфай база јок. Оны бедиреп, Сеулла бир час кире маҥтатканыс. Бис английский тилди јазап билбезис, корейлер база ондый ок эмтир. Бисле кожо Рома деген уул болгоны јакшы. Ол Приморский крайдаҥ, 26 јашту. Алты јыл Китайда јӱрген: ӱренген, иштеген. Загранпаспортыныҥ ӧйи ӧдӱп каларда, ол јанган. Китайдыҥ визазын сакып, Корея барып кӧрӧр деп сананган эмтир. База бир ӧгӧӧн Хабаровсктоҥ болгон, 40 јашту – ипотекалу, кредиттӱ, ӱйиле айрылыжып турган ба кандый… Романыҥ болужыла вайфайды таап, агентстволо куучындажар болзо, автобустардыҥ јӱрӱжи токтоп калган, бисти вокзалга барып, саунага конуп алыгар эмезе таксилӱ келигер деп айдышты.

–Саунага канай конор неме?

–Јорыктаган эмезе иштеҥ орой јанган улус вокзалдардагы сауналарга барып, јунунып, конып аларга јараар эмтир. Баазы јаан эмес деп айдышты. Је бис, таксилӱ де болзо, ол ло кӱн једер деп шӱӱштис. Сеулдаҥ 9 саатта чыгала, Ымсонго 1 саат тӱнде јеткенис. Јорык учун кажыбыс ла бистиҥ акчала 2 муҥ салковойдоҥ тӧлӧгӧнис. Једип келеристе, бисти бир болчок јӱстӱ корей кижи уткып, 20 кат турада 1 комнаталу јадар квартира айдып берди. Јаткан јеристе – курсак азар кып, санузел ле уйуктаар кып. Орын-эш јок, одеялолорды полго јайала, башкызын јабынала уйуктап јадыҥ. Постельный белье деген неме база јок. Мында ла Россиядаҥ келген јиит эжер улус јадып турган болтыр.

Кийнинде угар болзо, бистиҥ агентство бисти ӧскӧзине садып ийген. Болчок јӱстӱ корейис јамандыра орустап турган. Ол Россиядаҥ келген улусты јадар јерле јеткилдеп ле олорго иш таап турган деп оҥдодыс.

–Кочкор ай ондо јылдыҥ кандый ӧйи болор?

–Кыштыҥ учы. Ондогы кыш бистиҥ кӱске тӱҥей, ӱлӱрген-кӱчӱрген ай ошкош. Кар јаап, тургуза ла кайыла берет. Тулаан айда – кидим јас, ончо ӧзӱм чечектеп јат…

–Сен кандый иштерде иштегеҥ, ишјалы кандый эмтир?

–Ымсондо јаткан 20 кӱнге тӧрт лӧ кӱн иштегем, арткан ӧйдӧ иш сакып отургам. Једип баргалы экинчи кӱнде бисти такаа туткан дворлорды арчыырга ийген. Таҥынаҥ улустыҥ такаа туткан фермалары каланыҥ јаказында, кырдыҥ эдегинде турат. Кыштыҥ учында мындагы такааларды ӱзе садып ийген ле олордыҥ турган јерин арчып, јазап, азырайтан јаҥы такааларга белетеп турган болтыр. Куштыҥ ӧтӧгин, ол тоодо таштап ийген ӧлгӧн такаалардыҥ сегин кӱректеп, кош тартар кичинек кӧлӱктерге коштогоныс. Јыт-тал деген неме коркышту. Мен, јаштаҥ ала кажаган арчыган кижи, тыҥ чучурабадым (каткырат). Кожо иштеген орус нӧкӧрлӧриме кӱч болгон. Ӱстине, јазап каспай туругар деп, ээзи арбанып јат. Ӧтӧкти бетонго јетире каспай, јука артырып салар керек. Эҥирде кажыбыска ла 80 муҥ вонадаҥ (корей акча) берип, јаткан јериске јетирип салдылар.

–Бистиҥ акчага кӧчӱрзе, бу канча кире болор?

–4-5 муҥ салковой кире.

База бир кӱн арчылган дворлорго аштыҥ коозозын јайып, суу белетеп, экрандар јазап иштегенис. Экелген сыпушкаларды јазаган јерге божодып. Ээзи кӧрбӧй турза, коробканы анаар ла аҥтарып та ийип: кӧӧркий сыпушкалардыҥ та канчазыныҥ канады-буды шыркаланган болбой…

Ондо меге такааныҥ грипп оорузы тийген болор. Тӧрт кӱн бийик температуралу јаткам.

–Эмчиликке баргаҥ ба?

–Тыҥ оорый берзе, байла, эмчиликке барар керек. Је бистий улуска чочыдулу, иштеп келгенин керелеген документтер јок болзо, јандырып ийердеҥ маат јок. Оныҥ учун бодоп ло, бойым ла эмденип турбай.

Кореяда кресттӱ јаҥ (протестанттар) элбеде таркаган. Олордыҥ мӱргӱӱл тураларында амыраар кӱндерде волонтер медишчилер акча јал албай, оорыган улуска болужып турган деп уккам. Је ондый јерге барбадым.

–Иш јок ӧйдӧ јер, улус кӧрӱп, баскан ла болбойор?

–Городты барып кӧрӱп јӱргенис. Је акча јок база кӧп базып болбозыҥ. Кӧбизинде, иш сакып, квартирада кере тӱжине ле отурганыс.

–Кайда курсактанып турганар?

–Баштап магазиннеҥ доширактар алып турганыс. Ондый курсактыҥ кандыйы јок деп айдар, талайдыҥ ӧзӱмдерин, балык-куртын кошкон јӱзӱн-јӱӱр кошмокторлу. Оноҥ такааныҥ эдин, ристи садып алып, бойыс курсак азып баштаганыс. Сууны садып алар керек, краннаҥ аккан сууны ичер арга јок. Корей курсактыҥ ашканаларында бистиҥ акчала бир 300 салковойго ажанып аларга јараар (6-8 муҥ вонага), чочконыҥ сӧӧктӧринеҥ кайнаткан мӱн, бир айак рис, база мешке-ӧлӧҥнӧҥ эткен закуска курсактар берип јат. Кайда ла кофе ичип јат. Меге олордыҥ курсагы јарабаган. Бис чай ичерге ӱренип калган улус ине, ондо бир катап чай алала, ичип болбогом: та петрушкадаҥ, та недеҥ кайнаткан чай. Тӱнде јадала, ӱстӱ-ӱ чебурек јиген кижи деп сананатам. Иштеер јерде бистиҥ улусты азырап турган, база ла олордыҥ курсагыла, оныҥ баазын ишјалыҥнаҥ тудуп алат.

–Корейлер ийттиҥ эдин јип турган деерде…

–Ондый неме кӧрбӧдим. Талайдыҥ јанында јаткан улус учун, талайдаҥ тапкан курсак кӧп. Оромдоры балыкла јытанып калган…

–База кандый јерлерде иштегеҥ?

–Бир кӱн јанындагы калада косметиканыҥ заводына иштеп барганыс. Кожо байагы ла Рома нӧкӧрим, Боря деген якут уул, база 4-5 эр улус. Косметика урган линияда Таиландтыҥ кыстары турган, бис лентаныҥ эҥ учында, ӱзӱги јок келген продукцияны ороп, коробкаларга коштогоныс. Мындый ок, јаҥыс картошконы ылгап-талдап, коробкаларга коштогон конвейерде база бир кӱн иштегенис. Иштеер ӧй – 12 час, ортозында 40 минут обедке берилип јат ла 15 минуттаҥ эки катап амыралтаныҥ ӧйи, кофе-эш ичип аларга јараар. Бу иштерде кӱнине кайда да 6 муҥ салковойдоҥ иштеп алганыс.

Бу ороондо орто ишјалдыҥ кеми 150 муҥ вона кире. Је бистий гастарбайтерлер кӧп сабада уур-кӱч ле «кирлӱ» иштерде: заводтордо, фабрикаларда, стройкаларда, јурт ээлемде јабыс ишјалга јалданып иштейдилер. Ӱй улустыҥ ишјалы, эр улуска кӧрӧ, јабыс. Темдектезе, эр кижиге 80 муҥ вона тӧлӧгӧн болзо, ӱй кижи 60 муҥ вона алат, эмезе, эр кижи 100 муҥ вонаны алза, ӱй кижи – 80 муҥ вона.

–Јаантайын иштеген бир јер јок, кандый иш келижер, ого ло барып јат па?

–Эйе. База Ромала кожо Тэджон деп калада почтада иштегенис. Бу миллион эл-јон јаткан јаан кала. Автобустыҥ токтодузына таҥла 5.30-та барып јадыҥ, иштеер јерге јетире – бир саат. Иш сегис часта башталат. Баштапкы кӱн туура базарга да бош јок болгон. Кош тарткан јаан кӧлӱктер, та јӱс, та канча, ӱзӱги јогынаҥ келип, посылкаларды конвейерге тӱжӱрип ле јат, ондо турган улус олорды ары-бери ылгап јат. Оноҥ кош тартар ӧскӧ кӧлӱктерге коштоп, аткарып јат. Мынайда ӱзӱги јогынаҥ 12 часка. Конвейердиҥ лентазында посылкалар шаала берзе, «Пале-пале!..» («Капшай-капшай!») деген кыйгы-кышкы чыгып ла јат. Колы-будыҥ тыркыража берер кӱч иш. Бу јерде мен 12 кӱн иштегем. Кожо кӧбизинде киргистер, казахтар, узбектер иштеген. Мында калганчы ӱч кӱнге иш учун акчамды тӧлӧбӧгӧн. Ондо иштеген кӱнниҥ учында ла акчаны тӧлӧп јат. Је «бӱгӱн акча јок», «эртен», «сакып ал» дегенине бӱтпес керек. Кайда да 300 муҥ вонага тӧгӱндеткем, бу 17-18 муҥ салковой кире. Јаткан јер, курсак учун тудуп алганы кайда…

Мынайып турганча, ороондо јӱрер јарадулу ӧй тӱгенген. Эмди канайдар, јанар дезе, акча иштеп албаган, артайын дезе – иштеер ӧскӧ јер табар керек. Рома јанарым деген. Ватсапла Эмил Кергиловло куучындажып турзам, Индияда кожо ӱренген Лубсан деген бурят уул Тэджондо иштеп јат деген. Телефонло Лубсанды тапкан, танышкан. Ол Чоҥып (Чонгбук) деген калада јаткан эмтир. Тӱштӱк Кореяда экинчи јыл иштеп турган. Лубсанга Иркутсктыҥ Женя Горбунов деген уулыла кожо бардыс. Женя скульптор бо кандый, преподаватель болуп иштеп турган, база акча иштеп аларга келген. Лубсан корей тилди јакшы билер. Биске мотельдеҥ бир айга јадар јер таап берди. Эки кижиге 400 муҥ вонага, бистиҥ акчала бир кижиге 10 муҥ салковой болор. Ишти канайда табарын база јартап берди.

Чоҥып Горно-Алтайск ошкош кала. Эртен тура 5 часта турала, 6 часта иштиҥ биржазына барар керек. Олорды самушель деп айдып јат. Кажы ла самушельдиҥ јанында – олор кӧп, бӱткӱл оромдо јергелей турат – иш керектеген 20-30 кижидеҥ јуулат. Ишчилер бедирегендер бого келип, улусты талдап алат. Кандый укту улусты мында кӧрбӧзиҥ. Россиядаҥ баргандарды, орус улусты, бӧкӧ учун кӧп сабада уур-кӱч иштерге алып турган болтыр. Филиппиндер, малаецтер, кыдаттар, Таиланд, Вьетнам, Индонезия ороондордыҥ улузы кӧп. Калганчы ӧйлӧрдӧ олор иштиҥ рыногында артыктап баштаган. Бу улустыҥ иштеер чыдал-кӱчи Россиядаҥ, азыйгы совет ороонныҥ республикалары болгон ороондордоҥ келгендерге кӧрӧ, јӱдек те болзо, је дисциплиназы бийик, комыдабас. Оныҥ учун иштеер улус керексигендер олорды кӱӱнзеп алат. Бистиҥ улус дезе акча бажынаҥ чугужар, јартажар, аракыдай да берзе кӱӱни…

Самушель ажыра мен 2-3 кӱн мебель эткен фабрикада иштегем. Ээзи јаман кылыкту кижи болгон. Оноҥ агаштар ӧскӱрген бир корей кижи ишке алган, оныҥ јеринде кандык-кӱӱк айларда иштедим. Ол кижи пенсияга чыгала, калаларды јажартатан агаштар ӧскӱрип турган эмтир. Тӧрт кире участокту. Баштапкы кӱн бис ӧтӧктӱ јер тажыганыс. Оноҥ бу кижи мени улайын ишке алып турган. Агаштардыҥ, кӧп сабада карагайлардыҥ чаалдарын тарып, јерин јымжадып, ӧлӧҥин јулуп, кичеер иш. Почтада иштеер ӧй 12 час болгон болзо, мында 8 час. Ишјалды, 100 муҥ вона, ол ло кӱн тӧлӧп беретен. Јакшы болгон, јайым, эртен тура, иш јок болзо, амырап аларга јараар. Бисти, иштеерге јалдап алган улузын, корей курсагыла азырап туратан. Кижи кӱӱндӱ улус кайда ла бар эмей.

–Кореяда иштеген алтайлар керегинде уктыҥ ба?

–Интернет ажыра Кореяда алтайлардыҥ группазын таап алгам. Кайкамчылузы – ого кирген улустыҥ кӧп сабазы Кан-Оозы аймактаҥ эмезе ого јууктай јаткан јурттардаҥ – Сугаштаҥ, Јолодоҥ болгоны. Мен де Јолодо ӧскӧн-чыккан кижи не. Заводтордо иштеген ӱй улус бар деп уккам.

–Алтай кижиге јолыккаҥ ба?

–Экинурдыҥ Игорь Аларушкин деп уулла танышкам. Игорь, мени угала, једип келген. Оныла кожо кӱӱк айдыҥ учына јетире иштегенис. Иш база кажы ла кӱн эмес ине, не келижер. Игорь бир кӱн вьетнамдарла кожо кере тӱжине такааныҥ ичи-кардын кодорып, арчып иштегенин куучындаган: та муҥ такааныҥ, та канчазыныҥ — кан-јин агып јат, конвейер шаалып јат…

Мен јанар алдында Кванджу деген «миллионник» калада стройкада казахтарла кожо иштегем. Узбекистанныҥ кореецтери кӧп болгон. 30 градустаҥ ажыра изӱ, кей чыкту, биске, соок јердиҥ улузына, сӱрекей кӱч. Бу ӧйдӧ иш те астай берген. Јанар деп, «сдаваться» эдип бардым. Ороондо визаныҥ ӧйинеҥ ажыра болгоным учун меге эмди эки јылга Тӱштӱк Кореяга барар арга јок.

–Журналист кижи ондо фотоаппарат-эш садып алдыҥ ба?

–Телефон ло. Ондо айыл-јуртта тузаланар техниканыҥ, тузаланып койгон кӧлӱктердиҥ баазы чик јок јабыс, је гранды ӧткӱрип јада тӧлӧйтӧн акчаны кошсо, мындагызынаҥ башказы ла јок. Темдектезе, тудунып койгон јакшы кӧлӱкти 180 муҥ салковойго садып аларга јараар, је таможняны ӧдӱп чыкканча, оныҥ баазы 250 муҥ салковойго једе берет.

–Канча кире акча иштеп алгаҥ деп канай сурайын… Кредидиҥ «јапкаҥ» ба?

–Јок. Је бу јорыкта иштеп алганым газетте иштегенимнеҥ кӧп болор. Оноҥ, кӧргӧниҥ-билгениҥ кӧгӱске, сагышка база кожулта эмей.

Кӧргӧжин, эмди јер-телекейдиҥ албаты-јоны ары-бери кӧчӱп, ӧдӱжип јадар ӧй. Грандар ӱзе ачык. Кан-Оозыныҥ Андрей деген алтай уулы Кореяда эки бе, ӱч пе катап болгон, оноҥ Израиль јаар иштеп барган, је таможняда шиҥжӱни ӧдӱп болбой, јанып келген деп ондо уккам. Улус кайда ла болуп турган эмтир: Австралияда, Финляндияда, Канадада… Кожо иштеген бир таджик уул Россияда иштегем, Кореяныҥ кийнинде Америка барарым деп куучындаган. Сананзам, бу кыймыгу мынаҥ ары там элбеп барар.

Оноҥ, эмдиги јетирӱлик технологиялардыҥ ӧзӱмиле тил билбес те улус јайым јорыктап јӱрер аргалу. Темдектезе, бу ла мениҥ телефонымды алалы. Ого орус тилле, темдектезе, мындый јерге канай једер деп суразаҥ, кандый ороонныҥ тили керек, кӧчӱрип берер ле болбозында картадаҥ кӧргӱзип берер. Мынайда кандый ла ороонныҥ кижизиле оныҥ тилиле куучындажарга јараар.

База бир кайкап кӧргӧним – ислам јаҥду јиит улустыҥ кудайзагы. Бу јорыгымда кандый ла улусла иштеерге келишкен. Бот, мусульман уулдар ажанарга чочконыҥ эдин берзе, јибес. Ондо дезе такааныйынаҥ ла чочконыйынаҥ ӧскӧ эт те кӧрбӧзиҥ ине. Кӱӱк айда мусульмандарда орозо туткан ӧй, јӱк тӱнде ажанып јат. Иш уур-кӱч, је олор тӱжине курсак јибей јат. Бир катап кӧлӱктӱ барып јатсаас, осьминогтыҥ эдин јиирге јараар ба эмезе јарабас па деп куучындажып турган. Аштап турган не, је јаҥын буспай, чыдажат… Кирлӱ полго кебизин јайып ийеле, мӱргӱп турганын айтпай да јадым.

–Казах таныжыҥ сеге Вашингтондо туштажу темдектеп салган деген бедиҥ?

–(Каткырат). Мен Тӱндӱк Европаны, Исландияны кӧрӧр эдим. Јериниҥ кемиле, јоныныҥ тоозыла биске тӱҥей ороон… Је, сананза, улус кайда ла тӱҥей. Байла, кандый да јерде кижи кӱӱндӱ болуп јӱргенинеҥ јаан неме јок болбой.

–Јилбилӱ куучын учун быйан, Солтой.

Светлана КЫДЫЕВА