Настройки отображения

Размер шрифта:
Цвета сайта:
Ностройка изображения
Ностройка изображения

Настройки

Алтайдын Чолмоны

«Бензин ле бааланды ба, арткан неме баалана беретен эди…»

13.11.2018

Быјыл јаскыда АЗС-тарда одыруныҥ баалары кенетийин кӧдӱриле берген эди. Кичӱ изӱ айда баалар бийиктебей барган. Ол тушта башкару нефтяниктерге акцизтерди јабызадарыс деген ле олор одыруныҥ бааларын бийиктетпей, јай туркунына бир кеминде туткан. Је кӱскиде нефтепродукталардыҥ оптовый баалары бийиктеп баштаган. Оноҥ улам розничный баалар, анчада ла нефтяной компаниялардыҥ эмес АЗС-тарда, база бийиктеген.

Электрон СМИ-лердиҥ јетиргениле, Россия ичинде эҥ јеҥил баалу дизельный одыру Ингушетияда ла Чечняда. Эҥ баалузы – Магаданский областьта, Якутияда, Камчаткада, Сахалинде ле Чукоткада.

Јуукта Якутия Республиканыҥ башчызы Айсен Николаев «Республиканыҥ АЗС-тарында баалар бийик ле бензинниҥ чыҥдыйы јабыс болгонынаҥ улам Якутия одыру-сӱркӱшти бойы эдип баштаар» деген эди. Якутияда кичӱ изӱ айдаҥ ала АИ-92 ле АИ-98 бензинниҥ бир литр учун оптовый баазы сегис салковойго, АИ-95 бензиндийи тогус салковойго ло дизельный одурыныйы он эки салковойго бааланган эмтир.

Нефтепродукталардыҥ баазы тергеедеҥ база камаанду. Темдектезе, Чукоткада јадып тургандар бир айга бӱдӱн-јарым муҥ литр баалу солярка садып алат. Ол ло кире баалу солярканы бир айга москвичтер, анайда ок Ямало-Ненецкий автоном округта јаткандар алар аргалу. Дагестанда солярканыҥ баалары јабыс та болзо, эл-јонныҥ оны садып алгадый аргалары ас: јербойыныҥ тискинчилери айында 461 литр дизодыру алар аргалу. Алтайский крайда бу кӧргӱзӱ — 479, Кабардино-Балкарияда 487 литрдеҥ.

2018 јылдыҥ баштапкы тогус айында солярканыҥ баазы Россия ичинде кайда да 10-ноҥ ажыра процентке кӧптӧгӧн. Алтай Республикада, Магаданский ле Орловский областьтарда дизодыру 17 ле оноҥ до кӧп проценттерге бийиктеген болзо, Ыраак Кӱнчыгыштыҥ тергеелеринде баалар кезем бийиктебеген.

Российский нефтяной компаниялар продукциязын тыш садуга кӧптӧдӧ чыгарарга албаданат. Оныҥ да учун ороон ичинде артыргызып турган продукциязы керектӱ кеминеҥ канча катапка ас болот. Товар ас болгонынаҥ улам ол дефицитный болуп бааланат. Федерал антимонопольный служба одыруныҥ ороон ичинде садузын кӧптӧтсин деп некейт. Је бааларды бир кеминде тударга келишпейт.

Ӱлӱрген айдыҥ 31-чи кӱнинде ороонныҥ башкарузы ла јаан нефтяной компаниялар одыруныҥ бааларын бийиктетпес деген јӧптӧжӱге келген де болзо, кӱчӱрген айдыҥ баштапкы онкӱндӱгинде бензинниҥ оптовый баалары бийиктеген.

Јӧптӧжӱде темдектелгениле, нефтяниктер бензинниҥ бааларын јӱк келер јылдыҥ чаган айынаҥ ала кӧдӱрип баштаар керек болгон.

АЗС-тарда бензинниҥ ле дизодыруныҥ баалары бийиктеп турганы кандый тискинчиге јарайтан эди. Бир канчазыныҥ шӱӱлтезин бичиир деп санандыс:

Александр: «Мен бойым амыралтада кижи болорым. Эш-нӧкӧрисле кожо балдарыска болужар деп, кезикте баркаларысты школго, садикке, спортзалдарга јетиредис. Алдында 500 салковойго бензин уруп алзам, ол меге бир неделеге једетен. Эмди бу тоо бир муҥ салковойго јууктай берди. Соокторло кожо там кӧптӧӧр болор. Бензин бааланып турза, канайдарыҥ. Бис оны токтодып болор эмезис».

Эжер: «Бензинниҥ баазы бийиктеп турган болзо, чыҥдыйы да бийик болор керек. Кезик АЗС-тарда садылып турган бензинге та нени кожуп турган болбой. Оныҥ учун кӧлӱгиме одыруны башка-башка АЗС-тардаҥ урадым. Бистиҥ ороондо бензин ле бааланды ба, арткан неме баалана беретен эди».

Артур: «Бюджетный организацияда иштейдим. Мынаҥ озо јаантайын јол-јорыктарга баратам. Эмди олор астаган. Шылтагы — бензинниҥ бийиктеген баазы да, јылдыҥ учы да болор деп сананадым».

Мерген: «Мен мал-аш тудадым. Бир канча јыл кайра «МТЗ» трактор садып алганым јаан арга. Солярканыҥ баазы билдирлӱ бийиктей бергенин малга азырал белетеер тушта оҥдоп турбай…

Јӱрӱм – ол тартыжу. Анчада ла јурт јерде јаткан улустыйы. Бийиктеген баалар бисти такып ченеп, оноҥ кӱчтӱ эдет».

*  *  *

Бистиҥ тергееде нефтепродукталардыҥ бааларыла колбой айалганы јартап берзин деп, Федерал антимонопольный службаныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ јааны Андрей Гостюшевке баштандыс.

 —Андрей Владимирович, Алтай Республикада нефтепродукталардыҥ рыногындагы бааларла колбой айалга керегинде нени айдарар?

—Алтай Республикада нефтепродук-талардыҥ рыногындагы баалар текшироссиялык айалгалардаҥ камаанду.

2018 јылдыҥ чаган-кӱӱк айлар ӧйинде Россия Федерацияда автомобильный бензинниҥ оптовый баалары розничный баалардаҥ бийик боло берген. Дизельный одыру база. Мынаҥ улам розничный баалар бааланган.

Ӧдӱп јаткан јылдыҥ кичӱ изӱ айында РФ-тыҥ башкарузы ла Россияныҥ Федерал антимонопольный службазы нефтяной компаниялардыҥ ороонныҥ ичинде ле биржевый садуларда садып турган нефтепродукталарыныҥ кемин кӧптӧттирткен. Мындый алтамдардыҥ шылтузында розничный баалар бир кеминде тура берген.

Је ӱлӱрген айда моторный одыруга баалар такыптаҥ бааланып баштаган, ол тоодо Алтай Республикада. Россияныҥ Федерал антимонопольный службазыныҥ шӱӱлтезиле, мынызы одыруныҥ акцизтериле, анайда ок салковойдыҥ курсыла колбулу. Мындый айалгада ороон ичиндеги рыноктыҥ баалары телекейлик рыноктыҥ бааларынаҥ тыҥ камаанду боло берет.

Россия Федерацияныҥ башкарузында нефтепродукталардыҥ рыногын аайлу-башту эдери аайынча ӱзеери алтамдар эдилет.

2018 јылдыҥ ӱлӱрген айыныҥ 31-чи кӱнинде ороонныҥ башкарузы нефтяной компанияларла одыруныҥ бааларын кӱӱк айдагы баалар кеминде јылдыҥ учына јетире тудар деп јӧптӧшкӧн болгон. Ол јуунда Россияныҥ јаан нефтегазовый компанияларыныҥ («Газпром», «Газпромнефть», «ЛУКойл», «Роснефть», «Сургутнефть», «Татнефть», «Нефтегазхолдинг» ле ӧскӧлӧри) чыгартулу улузы турушкан. Оптовый бааларды јабызадып, АЗС-тарда бааларды баалатпас болгондор. Нефтяной компаниялар јӧптӧжӱни бускан соҥында, РФ-тыҥ башкарузы нефтепродукталардыҥ экспортын буудактагадый алтамдар эдер.

—Федерал антимонопольный службаныҥ Алтай Республика аайынча башкартузыныҥ нефтепродукталардыҥ бааларын шиҥдеери аайынча чыдуларына не кирет?

—Федерал антимонопольный службаныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы кажы ла кӱн Алтай Республиканыҥ јеринде бензинниҥ ле дизодыруныҥ бааларыныҥ мониторингин ӧткӱрет. Анайда ок нефтепродукталардыҥ розничный садузындагы конкуренцияныҥ айалгазын шиҥдейт.

Шиҥжӱ ӧйинде јаан оптовый бӧлӱктеги баалар Алтай Республикадагы розничный бааларга билдирлӱ камаанын јетирип турганы темдектелген. Кемнеҥ де камааны јок ээлем субъекттерде баалар бийиктеп турганы кӧрӱнет.

—Бӱгӱнги кӱнде башкартуныҥ ижиниҥ кандый турулталары керегинде айдарга јараар?

—Бӱгӱнги кӱнде Федерал антимонопольный службаныҥ Алтай Республика аайынча башкартузы «Турачак аймак» ла «Оҥдой аймак» муниципал тӧзӧлмӧлӧрдиҥ нефтепродукталар садар рыногында ӱлӱзи јаан «Горно-Алтайск нефтепродукт» ООО-ло колбой эки керек ачкан. Бу компания АИ-92 ле АИ-95 маркалу автомобильный бензиндердиҥ розничный бааларын тӧзӧлгӧ јогынаҥ бийиктедип, антимонопольный јасакберимди бускан. Тургуза ӧйдӧ бу керектер аайынча иштер ӧдӧт.

К. ЯШЕВ белетеген

ТОП

«Баатырларыс ойгонып калды…»

(Башталганы 1-кы номерде) «Алтын-Эргек» кай чӧрчӧкти сценада «Ээлӱ кайдыҥ» турчыларыла кайлап отурыс. Ол тушта мениле саҥ башка учурал болгон. Кандый да ӧйдӧ сӱнем чыга бергендий, бойымды ӱстинеҥ тӧмӧн ајыктап турум. Топшуур согуп турганымды кӧрӧдим. Ол ло ок ӧйдӧ коштойындагы, алдыгы, ӱстиги телекейлерге јӱрӱп, олордо не болуп турганын, ондогы јӱрӱмди база кӧрӱп турум. Ончо ло бойым

Малдыҥ сӧӧк-тайагыла тудуш јаҥдар

Кыптунак Малды сойгон кийнинде эҥ ле озо этле кожо кыптунакты кайнадар учурлу. Јаак Эки јаакты айрыйла, бирӱзин тургуза ла кайнадар. Оноҥ башка эки јаак јадала, «арткан этти јип салар». Ол тушта этти јизе, курсакка бодолбос. (К. И. Санин) Кары Карыны энедеҥ јаҥыс бӱткен кижи јарбас керегинде албатыда чӱм-јаҥ бар. Оныла колбулу мындый кеп-куучын арткан: «Бир

Јаҥарыс бистиҥ Алтайга јаҥыланзын

Јаҥы Койон јылдыҥ бажында телеҥит јаҥарыс коштойындагы Алтай крайда профессионал студияда јыҥыраганын интернетле «нӧкӧрлӧжип» турган улус уккан-кӧргӧн лӧ болбой. Оны кӧргӧн кижиниҥ база ла катап «Улаган тыҥ!» деп, кӧксине чабынар кӱӱни келер. Бу узак јолды кӱчсинбей, Улаган аймактыҥ кеендикти, узанышты ла спорттыҥ албаты бӱдӱмдерин элбедер тӧс јериндиҥ башкараачызы Мерген Тельденовко, Алтай Республиканыҥ ат-нерелӱ артисттери Марина